Рәйхана Кунакова
| Рәйхана Кунакова | |
|---|---|
| Туган | 9 сентябрь 1946 (77 яшь) Ырынбур өлкәсенең Беләүтамак бистәсе |
| Ватандашлыгы |  СССР Россия |
| Әлма-матер | Урал федераль университеты |
| Һөнәре | химик |
| Гыйльми дәрәҗә: | химия фәннәре докторы[d] |
Кунакова Рәйхана Вәлиулла кызы (9 сентябрь 1946 ел) — галим-химик-органик, Башкортстан Фәннәр академиясе вице-президенты (2011), Башкортстан Республикасы Фәннәр академиясе академигы (2012), химия фәннәре докторы (1989), профессор (1991).
Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Рәйхана Вәлиулла кызы Кунакова 1946 елның 9 сентябрендә[1] (башка мәгълүматлар буенча[2] 1947 елның 1 февралендә) Ырынбур өлкәсенең Медногорск һәм Куандык шәһәрләре арасындагы Беләүтамак бистәсендә (әлеге вакытта Медногорск шәһәре составында) туа. Күп балалы гаиләдә төпчек кыз була. Әнисе Кунакова Маһирә Сәйфетдин кызы — йорт хуҗабикәсе, атасы Кунаков Вәлиулла Төркәй улы Бөек Ватан сугышында катнаша, яу юллары белән Берлинга барып җитә, сугыштан әйләнеп кайткач, колхозда эшли. Бөтен балалары да югары белем ала[3].
1964 елда Медногорск шәһәрендә 6 нчы урта мәктәпне тәмамлаганнан соң, Р. В. Кунакова Урал политехник институтына (Свердловск шәһәре) керә, аны 1969 елда тәмамлый. Уфа элемтә аппаратурасы заводында инженер-технолог (1969-1970), СССР Фәннәр академиясе Башкортстан филиалы Химия институтының (хәзер Рәсәй Фәннәр академиясе Уфа фәнни үзәгенең Органик химия институты) кече (1973-1978), өлкән (1978-1990) гыйльми хезмәткәр булып эшли. 1974 елда — кандидатлык, 1989 елда докторлык диссертациясе яклый.
1990 елдан — Уфа сервис технологиясе институтында (хәзер Уфа дәүләт икътисад һәм сервис университеты) факультет деканы (1994-1997), фәнни эш буенча проректор (1997-2003), бер үк вакытта (1991 елдан) — махсус химия технологиясе кафедрасы мөдире.[4]
1998 елдан — Башкортстан республикасы Фәннәр академиясенең мөхбир әгъзасы, 2012 елдан — академигы.[5] 2006-2011 елларда — Башкортстан республикасы Фәннәр академиясенең баш гыйльми секретаре, 2011 елдан — вице-президенты. Башкорт хатын-кызлары җәмгыятенең идарә әгъзасы[6].
Р. В. Кунакованың улы Илшат Мамаев — техник фәннәр кандидаты, Уфа дәүләт авиацион техник университетын тәмамлаган.
Фәнни эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Кунакованың фәнни кызыксынулар даирәсе: синтетик органик химия, тимер комплекслы катализ һәм табигый биополимер материалларның химик модификациясе.
Яңа фәнни юнәлешне — күкертнең органик берләшмәләре химиясендә металл комплекслы катализ юнәлешен барлыкка китерүдә катнаша. Бу өлкәдә аның тарафыннан яңа химик реакцияләр һәм диенларның һәм алкиннарның мөһим сульфидлар, сульфоксидлар, сульфоннар алу белән барган гетероциклизацияләнү ысуллары ачылган.
Химиянең перспективалы юнәлешләренең берсе булып торган ияртүле диеннар һәм алкиннар белән реакцияләрдә кече молекулаларның һәм атомнарның каталитик активлашуы юнәлешен үстерүгә шактый зур өлеш кертә. Тире һәм тире иләү өчен яңа химик материаллар уйлап таба.
Р. В. Кунакова — Башкортстан Республикасы Фәннәр академиясе Президиумы әгъзасы, Рәсәй Фәннәр академиясе Нефть химиясе һәм катализ институтының диссертация советы әгъзасы, Уфа дәүләт икътисад һәм сервис университетының һәм Рәсәй Фәннәр академиясеНеять химиясе һәм катализ институтының гыйльми советлары әгъзасы, Д. И. Менделеев исемендәге Рәсәй химия җәмгыятенең идарә әгъзасы, Башкортстан Республикасы Сәнәгать һәм инновация сәясәте министрлыгы сайты коллегиясе әгъзасы, Башкортстан Республикасы Президенты каршындагы Җәмәгать палатасы әгъзасы, «Хәбәрче АН РБ» (2005-2006 елларда баш мөхәррир), «Инновационный Гербы», "Башкирский экологический весчтник" журналларының мөхәрририят әгъзасы.
Кунакова тарафыннан 20 фән кандидаты һәм 2 фән докторы әзерләнгән. Ул 360-тан артык гыйльми хезмәтнең, шул исәптән 124 патент, 10 монография, 9 уку әсбабы (Рәсәй классик университет белеме бирү буенча укыту-методик берләшмә грифы белән) һәм дәреслек (Рәсәй Федерациясе Мәгариф һәм фән министрлыгы сайты грифы белән) авторы һәм автордашы[7].
Төп публикацияләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Металлокомплексный катализ в синтезе серосодержащих соединений (обзор) // Organomet. Chem, 1993, 450, № 1-2. P. 1-25 (соавтор).
- Многокомпонентная конденсация алифатических аминов с формальдегидом и сероводородом// Известия АН. Сер. хим. 2005. № 3. С. 423-427.
- Применение спектроскопии в органической химии. М.: Химия, 2007 (соавтор).
Мактаулы исемнәре һәм бүләкләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- «Хезмәт ветераны» медале (1990)
- Рәсәй Федерациясенең мактаулы фән һәм техника хезмәткәре (2006)
- Башкортстан Республикасының атказанган фән эшлеклесе (1997)[8]
- Башкортстан Республикасының Фән, урта һәм югары профессиональ белем бирү буенча дәүләт комитетының Мактау грамоталары (1996, 2001)
Иҗтимагый эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Рәйхана Вәлиулла кызы Кунакова Башкортстан Республикасының Башкорт хатын-кызлары җәмгыятен барлыкка китерүчеләрнең берсе булды. Ул оешманың эшчәнлегендә, идарә әгъзасы буларак, милли бәйрәмнәр, конкурслар, фәнни-гамәли конференцияләр, балалар йортларына хәйрия ярдәме күрсәтү, сәламәт яшәү рәвешен пропагандалау һәм башка төрле җәмәгать чаралары үткәрүдә актив катнаша[9].
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Гербы: Краткая энциклопедия. Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996.
- Башкирская энциклопедия: В 7 к. К. 3: З — К. Уфа: Башкирская энциклопедия, 2007.
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Академия наук Республики Башкортостан
- ↑ Общество башкирских женщин Республики Башкортостан, archived from the original on 2014-04-27, retrieved 2021-04-26
- ↑ Журнал «Ватандаш»: Заповеди профессора Кунаковой, archived from the original on 2018-06-23, retrieved 2021-04-26
- ↑ Кафедра специальной химической технологии УГУЭС(үле сылтама)
- ↑ Академия Наук Республики Башкортостан — Кунакова Райхана Валиулловна
- ↑ Члены правления Общества башкирских женщин, archived from the original on 2013-10-16, retrieved 2021-04-26
- ↑ «Кто есть кто» в УГУЭС — Список публикаций Р. В. Кунаковой, archived from the original on 2013-05-23, retrieved 2021-04-26
- ↑ Указ Президента Республики Башкортостан от 15.07.1997 № УП-453(үле сылтама)
- ↑ Башҡорт ҡатын-ҡыҙы мең йыллыҡтар сигендә. Өфө, 2000
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Общество башкирских женщин республикасы Гербы 2014 елның 27 апрель көнендә архивланган.
- Докучаева А. Заповеди профессора Кунаков // атналык «Ватандаш» 2018 елның 23 июнь көнендә архивланган.