Сибай
Сибай | |
баш. Сибай[1] | |
Байрак[d] | |
Нигезләнү датасы | 1840 |
---|---|
Рәсми исем | Сибай[1] |
Рәсми тел | башкорт теле һәм рус теле |
Дәүләт | Россия |
Нәрсәнең башкаласы | Сибай шәһәре шәһәр округы[d][2] |
Административ-территориаль берәмлек | Сибай шәһәре шәһәр округы[d][2] |
Сәгать поясы | UTC+05:00 |
Халык саны |
61 266 (1 гыйнвар 2018)[3], 2400 (1939)[4], 28 822 (1959)[5], 37 000 (1967)[4], 37 656 (1970)[6], 40 294 (1979)[7], 47 257 (1989)[8], 48 400 (1992)[4], 53 900 (1996)[4], 55 400 (1998)[4], 57 900 (2000)[4], 58 900 (2001)[4], 59 082 (2002)[9], 59 100 (2003)[4], 61 600 (2005)[4], 62 900 (2006)[4], 64 300 (2007)[4], 65 200 (2008)[4], 67 224 (2009)[10], 62 763 (2010)[11], 62 800 (2011)[4], 62 911 (2012)[12], 62 669 (2013)[13], 62 562 (2014)[14], 62 356 (2015)[15], 61 534 (2016)[16], 61 054 (2017)[17], 61 344 (2019)[18], 60 780 (2020)[19], 56 514 (2021)[20] |
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 360 метр |
Кардәш шәһәр | Соргыт[21] һәм Екатеринбург |
Мәйдан | 154 км² |
Почта индексы | 453830–453849 |
Рәсми веб-сайт | sibay.bashkortostan.ru |
Беренче язма телгә алу | 1925 |
Җирле телефон коды | 34775 |
Сибай Викиҗыентыкта |
Сибай – Башкортстан Республикасы буйсынуындагы шәһәр. Аерым муниципаль берлгек тәшкил итә. Ирәндек тавының сыртына урнашкан. Карагайлы һәм Төяләс елгалары кушылган урында. Климат кискен-континенталь, даими корылык һәм җилләр сөрә.
Сибай — Урал аръягының сәнәгать, мәгариф, мәдәният, медицина һәм төп транспорт үзәге. Шәһәрнең заманча индустриясе һәм социаль инфраструктурасы дистәләгән сәнәгать һәм төзелеш ширкәтләрен, үсешкән кече бизнесны, килүче социаль өлкәне, тармакланган сәүдә челтәрен үз эченә ала.
Шәһәрнең формалашуы 1013 елда ачылган бакыр-цинк-кәлчәдән ятмасына бәйле. Казый торгач, Сибайның карьеры тирәнлеккә 500 м җитте, диаметры – 2 км.
1944 елның гыйнварында бакыр кою заводы сафка баса.
1948 елның 25 мартында ССРБ Министрлар Советы Башкортстанда бакыр-күкерт комбинаты төзү турында карар кабул итә.
1955 елның 21 ноябрендә РСФСР Югары Советы Президиумы Указы белән эшчеләр поселогы республика буйсынуындагы Сибай шәћәренә әйләнә.
Икътисад
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Шәһәр икътисады нигезен бүген тау сәнәгате тәшкил итә. Ярты гасыр үтүгә карамастан, бакыр-күкерт комбинатының төп юнәлеше үзгәрми. Ул бакыр һәм бакыр-цинк рудасын чыгару һәм баектыру белән шөгыльләнә. “Учалы тау-баектыру комбинаты” җәмгыятенең Сибай филиалы. “Башкортстан балы” җәмгыяте, Урал аръягы сәүдә-икътисади үзәге, “Урал аръягы” МТСы оештырылуы шәһәр һәм Урал аръягы икътисады үсешенә куәтле этәргеч булды.
Халык
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1939 [22] | 1959[23] | 1970[24] | 1979[25] | 1989[26] | 2002[27] | 2010[28] |
---|---|---|---|---|---|---|
~2 400 | 28 822 | 37 656 | 40 294 | 47 257 | 59 082 | 62 763 |
Милли составы буенча 53 % башкортлар, 35,6 % руслар, 8,3 % татарлар.
Социаль өлкә
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Соңгы ике дистә елларда меңнәрчә квадрат метр торак төзелде, яңа микрорайоннар калкып чыкты: Аркаим, Көньяк, Сармат, Көнчыгыш, юлдаш-поселоклар заманча төс алды. Балалар бакчалары, мәктәпләр, 260 урынга исәпләнгән дәваханә, балалар дәваханәсе, никах сарае, яшьләр өчен мәдәни-ял итү үзәге салынды, шәһәргә табигый газ кертелде.
Дәүләт филармониясе, балалар театры, сәнгать колледжы һәм башка мөһим белем бирү, мәдәни-социаль учреждениеләре белән бик сирәк шәһәрләр генә мактана ала. Ә Сибайда алар барысы да бар. Шулай ук боз сарае сафка басты.
Мәгариф
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]1993 елда Башкортстан дәүләт университетының юридик факультеты, тагын бер елдан соң икътисади-финанс бүлеге ачылды. Ә биш елдан соң ике вузның факультетлары кушылды һәм Башкортстан дәүләт университетының Сибай институты оештырылды.
Башкортстан дәүләт аграр универитетының Урал аръягы филиалы, сәнгать колледжы уңышлы эшлиләр.
Сибайда Башкортстан дәүләт педагогика институтының “Мәктәпкәчә тәрбия педагогикасы һәм психологиясе”, “Башлангыч белем бирү педа гогикасы һәм мето-дикасы” белгечлекләре буенча факультеты ачылган.
Матбугат
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Зур булмаган Сибайда 6 гәҗит нәшер ителә, телевидение һәм радио студияләре эшли. 55 еллыгын билгеләүче “Сибайский рабочий” гәҗите бүген дә әйдәүче басма булып тора.
«Атайсал» башкорт гәҗитен оештырганда иң яхшы исемгә конкурс игълан ителгән иде. “Сибайский рабочий” гәҗитенә кушымта буларак оештырылган гәҗит мөстәкыйль басма дәрәҗәсенә күтәрелде. Әлеге басманың әһәмияте мәгълүмат бирү генә түгел, ә башкорт телен, мәдәниятен, гореф-гадәтләрен пропагандалау.
Шәхесләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Айгөл Ишбирдина (1983), рәссам, Шәехзадә Бабич премиясе лауреаты (2015).
- Нурмөхәммәт Нигъмәтуллин (1946―2019), БР МДН мөфтие (1991―2009).
- Ринат Солтанов (1954—2021), фәлсәфә фәннәре докторы, профессор. II чакырылыш РФ Дәүләт Думасы депутаты.
- Азат Рәхмәтуллин (1972), медицина фәннәре кандидаты, баш табиб, БР сәламәтлек саклау министры в.б. (2022).
Искәрмәләр
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- ↑ 1,0 1,1 Башкорт энциклопедиясе — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 бит
- ↑ 2,0 2,1 ОКТМО
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 Народная энциклопедия «Мой город». Сибай
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу — Демоскоп Weekly.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. — Демоскоп Weekly.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. — Демоскоп Weekly.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 бит
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — Москва: Росстат, 2017.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ http://admsurgut.ru/rubric/120/Partnery-Surguta
- ↑ http://www.mojgorod.ru/r_bashkortst/sibaj/index.html
- ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ Численность населения по населенным пунктам Республики Башкортостан, archived from the original (PDF) on 2014-08-20, retrieved 2013-11-03
Чыганаклар
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Кызыл таң. 25 октябрь 2012 ел, №203-204.(үле сылтама)