Сюгэ тойон
Сюгэ́ тойо́н (саха теленнән тәрҗемәдә «балта әфәнде»; башка исемнәре Аан Дьаасын, Дьаа Буурай, Орой Бурай, Буурай Дохсун, Уордаах Дьасыбыл, Сюнг Дьаасын, Сюрдээх Кэлтээх Сюгэ Буурай Тойон) — саха мифологиясендә күк күкрәү Илаһы. Айыы разрядына карый. Кайвакыт иң олы барлыкка китерүче триадасында өченче исем астында атала[1]. В первой половине XVIII гасырның беренче яртысында сахаларның бөтен ыру-кабилә берләшмәләре тарафыннан ихтирам ителгән иң олы Илаһларның берсе[2].
Фараз ителгәнчә, Сюгэ тойон иң элек күк күкрәү хуҗа рухы буларак ихтирам ителгән булган, әмма соңрак абасы явыз рухларын куучы Илаһ буларак ихтирам ителә башлаган[3]. Риваятьләр буенча, күк күкрәү аның аты тояклары шакылдавы булып тора, яшен — ул җирдә һәм күктә куучы пычрак көчләрне җиңә торган балтасы[4][1]. Моннан тыш, ул малны яклый, кешеләргә балалар, танау һәм бозаулар, айгырлар җибәрә[1].
Сахалар карашлары буенча, яшен суккан агач астында бәхет бирүче амулет ташын (“күк күкрәү балтасы”н) табып була[5]. Сюгэ тойонга ихтирам күрсәтүнең калган йоласы булып арчы йоласында яшен суккан агачның чыраларын куллану[3].
Күп эпитетлары бар, алар арасында «дәһшәтле җитәкче», «җитез кыю» һ.б.[4]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 К проблеме понятия "бога айыы" у якутов. Арктический государственный институт искусств и культуры. әлеге чыганактан 2011-06-27 архивланды. 2011-06-27 тикшерелгән.
- ↑ Покровский Н. Н. Общественное сознание и литература 16-20 вв. Археография и источниковедение Сибири. — Изд-во СО РАН, 2001.анг--> — P. 123.
- ↑ 3,0 3,1 Алексеев Н. Н. Традиционные религиозные верования якутов в XIX-начале XX в. — Наука, 1975. — С. 97.
- ↑ 4,0 4,1 Мифы народов мира / Гл. ред. С. А. Токарев. — 2-е изд.. — Советская энциклопедия, 1992. — Т. 2. — С. 481. — 719 с.
- ↑ Сюгэ тойон. Bestiary. 2011-06-27 тикшерелгән.