Эчтәлеккә күчү

Толынбәк

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Толынбәк latin yazuında])
Толынбәк
Алтын Урда ханбикәсе
Туган билгесез
Үлгән билгесез
билгесез
Җефет Мамай
Әти Бәрдибәк

Толынбәк[1]-ханум (تولوب بك خانم) (Толымбикә,[2] Тулунбикә, Толунбек, Толынбикә төрки телдән – Тулы бикә тәрҗемә ителә[3]) – 1371-1373 елларда Алтын Урданы ханбикәсе. Мамайның хатыны, аның идарә вакытында ханбикәсе дип игъланган иткән.[4][5][6][7][8] Алтын Урда тарихында бердәнбер дәүләт башында de jure торган хатын-кыз. Алтын Урдада акча сугучы бердәнбер хатын-кыз.[9][10]

Ханбикә идарәсе Алтын Урдада озакка сузылган ватандашлар сугышы (Бөек чуалыш) чорына туры килә. Бу чор турында мәгълүматлар бигрәк тә аз була. Бакыр тәңкәләрнең 1370-1372 елларда Җәдит Сарайда ханбикә Толынбәк исеменнән сугылган ике[11] тиражы билгеле, шуларның берсе Мохши[12] каласында сугылуы билгеле. 1373 елда сугылган тәңкәләр турында да хәбәр бар.[13]

Язма чыганаклар бу ханбикә турында хәбәр итми. Ибн Халдун бу вакыт өчен Мамай хатыны булган Бәрдибәкнең бер кызын телгә ала. Тикшеренүчеләрнең күбесе аны Толынбәк белән ассоциацияли.[14][15][16][17]

Рус елъязмаларының берсендә Туктамышның 1386 елда «Товлумбека» ханбикәсен үтерүе турында телгә алына. А. П. Григорьев уйлавынча, тәңкәләрдә сугылган исем Толынбәк-ханум (تولوب بك خانم) һәм бу «Товлумбека» - бер зат,[18] Бу аның үлем елын 1386 елга туры килүен белдерә. Ләкин күп кенә авторлар мондый тәңгәллек белән килешми.[19][20] Миргалеев И. М. Тулунбикә белән рус елъязмаларыннан «Царь Теляк»ны бәйли.[21] Ләкин моның белән шулай ук күпләр риза түгел.[22]

Шулай ук карагыз

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/srednie-veka/gosudarstva/altyn-urda
  2. архив күчермәсе, archived from the original on 2020-03-24, retrieved 2020-03-24 
  3. Григорьев А.П. Золотоордынские ханы 60-70-х годов XIV в.: Хронология правлений// Историография и источниковедение истории стран Азии и Африки. Ленинград, 1983. – Вып.7. – С. 9–54 c.43
  4. Сидоренко В.А. Хронология правлений золотоордынских ханов 1357-1380 гг // Материалы по археологии, истории и этнографии Таврии. Вып. VII / Ред.сост. А.И. Айбабин. - Симферополь, 2000. - С.267-288.
  5. Краткая история Золотой Орды и татарских ханств. К 750-летию Золотой Орды. Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ 2019 б. 14
  6. Миргалеев И.М. Распад Улуса Джучи// Золотая Орда в мировой истории. Коллективная монография. – Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2016. c.697 ISBN 978-5-94981-229-7
  7. Почекаев Р. Ю. Мамай. История «антигероя» в истории.
  8. Варваровский Ю.Е. Улус Джучи в 60–70-е годы XIV века. – Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2008. с 6. ISBN 978-5-94981-101-6
  9. Казакова Е. П. Женщина на ханском троне. Астраханский Музей заповедник 2020 елның 24 март көнендә архивланган.
  10. Сидоренко В.А. Хронология правлений золотоордынских ханов 1357-1380 гг // Материалы по археологии, истории и этнографии Таврии. Вып. VII / Ред.сост. А.И. Айбабин. - Симферополь, 2000. - С.267-288.
  11. Григорьев А.П. Золотоордынские ханы 60-70-х годов XIV в.: Хронология правлений// Историография и источниковедение истории стран Азии и Африки. Ленинград, 1983. – Вып.7. – С. 9–54 c.36.
  12. Сидоренко В.А. Хронология правлений золотоордынских ханов 1357-1380 гг // Материалы по археологии, истории и этнографии Таврии. Вып. VII / Ред.сост. А.И. Айбабин. - Симферополь, 2000. - С.267-288.
  13. Казакова Е. П. Женщина на ханском троне. Астраханский Музей заповедник 2020 елның 24 март көнендә архивланган.
  14. Миргалеев И.М. Политическая история Золотой Орды периода правления Токтамыш-хана. Казань: Алма-Лит, 2003. с. 37.
  15. Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды
  16. Краткая история Золотой Орды и татарских ханств. К 750-летию Золотой Орды. Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ 2019 С. 14
  17. Варваровский Ю.Е. Улус Джучи в 60–70-е годы XIV века. – Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2008. с 89. ISBN 978-5-94981-101-6
  18. Григорьев А.П. Золотоордынские ханы 60-70-х годов XIV в.: Хронология правлений// Историография и источниковедение истории стран Азии и Африки. Ленинград, 1983. – Вып.7. – С. 9–54 c.43
  19. Миргалеев И.М. Политическая история Золотой Орды периода правления Токтамыш-хана. Казань: Алма-Лит, 2003. с. 37.
  20. Варваровский Ю.Е. Улус Джучи в 60–70-е годы XIV века. – Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2008. с 89. ISBN 978-5-94981-101-6
  21. Миргалеев И.М. Политическая история Золотой Орды периода правления Токтамыш-хана. Казань: Алма-Лит, 2003. с. 37.
  22. Варваровский Ю.Е. Улус Джучи в 60–70-е годы XIV века. – Казань: Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ, 2008. с 105-106. ISBN 978-5-94981-101-6