Топрак-Кала

Топрак-Кала
	Топрак-Кала
Дәүләт	Үзбәкстан
	Топрак-Кала Викиҗыентыкта

Топрак-Кала, стена сурәтләре, тәңкәләр һәм архивлар табылган, хәзерге Үзбәкстанда, Каракалпакстанда, безнең эраның 2-нче/3-енче гасыр Харәзмнең борынгы сарай шәһәре һәм башкаласы.^[1]^[2] Аның тарихы безнең эраның 1-енче гасырыннан 5-енче гасырына кадәр периодны колачлый.^[1] Ул хәзерге көн Үзбәкстанның "Илле кальга оазисы"ның өлеше булып тора.

Топрак-Кала сарай шәһәре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Топрак-Кала безнең эраның 1-енче яки 2-нче гасырында Харәзм хөкемдары Артав (Артабанос) тарафыннан төзелгән булган дип фараз ителә.^[3] Топрак-Каланы нигезләү мөгаен 14 км көньяк-көнбатышта Акчахан-Каланы калдырудан соң булган.^[4]

Шәһәр хәрабәләре 1938 елда Сергей Толстов җитәкчелеге астында Харәзм экспедициясе тарафыннан өйрәнелгән булган.^[1] Сарайның даталануы Кушан Империясе хөкемдарлары Вима Кадпһисес һәм Канишка тәңкәләре табылуы белән, һәм шулай ук Харәзм патшасы Артав (Артабанус) тәңкәләрен табу белән билгеләнгән булган.^[5] Сарайда Зәрдөштлек Илаһларын чагылдыручы стена рәсемнәре табылган булган.^[1] Топрак-кала һәм Харәзм иленең бөтенесе безнең эраның 2-нче гасыр вакытында Кушан Империясе контроле астында булганга охшаган.^[6]^[7] Башкалар тәңкәләр шәһадәтен Кушан Харәзмне контрольдә тотмаган дип анализлаган.^[8]^[9] Эллинистик киемнәргә киенгән югары рельефлары Кушан Империясенең йогынтысын чагылдыручы Гандһараның Грек-Буддачылык стиленнән килеп чыккан дип уйланган басып торучы берничә фигуралар Топрак-Каланың хәрабәләрендә табылган булган.^[4] Бу мул сынчылык эше эллинистик традиция Грек-Бактрия патшалыгы вакытыннан бирле якындагы Бактрия сәнгать әһелләре тарафыннан башкарылган булганы мөмкин.^[4] Сыннар хәзер Санкт-Петербургта Эрмитаж музеенда урнашкан.^[4] Сергей Толстов борынгы шәһәрнең реконструкциясенең рәсемен ясаган.^[10]

Топрак Кала хәрабәләре
Топрак Кала хәрабәләре (сарай һәм саклау урыннары даирәсе)
Топрак Кала хәрабәләре
Топрак-Калада табылган стена рәсеме (безнең эраның 2-нче-3-енче гасыр)

Якындагы Кызыл-Кала кальгасы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кызыл-Кала кечкенә кальгасы якында, көнбатышка 1 км да урнашкан һәм шулай ук безнең эраның 1-енче-4-енче гасырда, мөгаен Топрак-Кала урыны өчен көчәйтелгән яклау буларак төзелгән булган(41°55′48″ т. к. 60°47′03″ кч. о.^HGЯO). Кызыл-Кала бер юлы безнең эраның 12-нче гасырында янә төзекләндерелгән булган. Ул шулай ук хәзерге янә төзекләндерү программасының предметы булган, максат булып кальганың кыяфәте иң элек ничек күренгәнен күрсәтү булган.

Бәйле урыннар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Топрак-Кала көньяк-көнчыгышта 30 км да башка археологик урын "Илле кальга оазисы"ның башка төп компоненты Кой Крылган Калага ничектер бәйле.^[1] Башка бәйле урын булып Аяз-Кала тора. Харәзм башкаласының урнашуы безнең эраның 305-енче елыннан соң Афригид династиясе вакытында Кьятка (хәзерге Беруний) алыштырылган булган, әмма Топрак-Кала шәһәре безнең эраның 6-нчы гасырына кадәр чәчәк итүен дәвам иткән.^[6]

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Adrianov, Boris V.; Mantellini, Simone (in en). Ancient Irrigation Systems of the Aral Sea Area: Ancient Irrigation Systems of the Aral Sea Area. Oxbow Books, Limited. p. 38. ISBN 978-1-78297-167-2. https://books.google.com/books?id=is0nDwAAQBAJ&pg=PA38.
↑ Неразик, Е.Е., Лапиров-Скобло, М.С., Трудновская, С.А. & Вайнберг, Б.И. (1981). Городище Топрак-кала (раскопки 1965-1975 гг.) (ТХАЭЭ, т. 12). Москва.
↑ "The second king of the dynasty was Artav ( ' ri ' w " the just " ; Vainberg , 1977 , p . 52 ). He appears to have begun construction of a new capital , the ruins of which were discovered by Sergey Tolstov in 1938 at Toprak - kala" Yar-Shater, Ehsan (in en). Encyclopaedia Iranica. Routledge & Kegan Paul. p. 514. https://books.google.com/books?id=AD8OAQAAMAAJ&pg=PA514.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 «The Ancient Chorasmian Unbaked-clay Modelled Sculptures: Hellenistic Cultural 'Impacts' on an Eastern Iranian Polity» (en). Religion, Society, Trade and Kingship. Art and Archaeology in South Asia along the Silk Road 5500 BCE-5th Century CE (South Asian Archaeology and Art 2016, Volume 1): 195-205, Figs. 7, 9, 11.
↑ "Apart from purely archaeological and artistic evidence , the date has been determined from coins of the Kushan kings Vima Kadphises and Kanishka, and of the Khwarazmian king Artav , that were found on the lower floors of some structures . Some economic documents found in the Palace were dated to between 188 and 252 of the Khwarazmian era , i . e . , to within the third century A.D. It should be borne in mind that only an insignificant portion of the archive has survived." in (1996) «Bulletin of the Asia Institute» (en).
↑ ^6,0 ^6,1 "Toprak - Kala was for a long time its capital . Later the seat of authority was changed to the city of Kyat ( afterwards called Shabbaz and now known as Biruni ) . This transfer took place during the reign of Afrig , a Chorasmian King ." Basham, Arthur Llewellyn (in en). Papers on the Date of Kaniṣka: Submitted to the Conference on the Date of Kaniṣka, London, 20-22 April 1960. Brill Archive. p. 204 and 414. https://books.google.com/books?id=ks4UAAAAIAAJ&pg=PA204.
↑ Basham, Arthur Llewellyn (in en). Papers on the Date of Kaniṣka: Submitted to the Conference on the Date of Kaniṣka, London, 20-22 April 1960. Brill Archive. p. 414. https://books.google.com/books?id=ks4UAAAAIAAJ&pg=PA414.
↑ "Theories that Chorasmia was incorporated into the Kushan empire are refuted by the numismatic evidence ; there was no interruption in the local minting of silver coins, and many Kushan coins bear Chorasmian overstrikes, often obliterating the rulers' portraits." Yar-Shater, Ehsan (in en). Encyclopaedia Iranica. Routledge & Kegan Paul. p. 514. https://books.google.com/books?id=AD8OAQAAMAAJ&pg=PA514.
↑ CHORASMIA i. Archeology and pre-Islamic hist. – Encyclopaedia Iranica.
↑ (1967) «The Middle Asiatic Heritage of Dardistan. (Islamic Collective Tombs in Punyal and Their Background)». East and West 17 (1/2): 59–82, Fig. 11. ISSN 0012-8376.

Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Excavations at Toprak-Kala

[BVA-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Adrianov, Boris V.; Mantellini, Simone (in en). Ancient Irrigation Systems of the Aral Sea Area: Ancient Irrigation Systems of the Aral Sea Area. Oxbow Books, Limited. p. 38. ISBN 978-1-78297-167-2. https://books.google.com/books?id=is0nDwAAQBAJ&pg=PA38.

[2] Неразик, Е.Е., Лапиров-Скобло, М.С., Трудновская, С.А. & Вайнберг, Б.И. (1981). Городище Топрак-кала (раскопки 1965-1975 гг.) (ТХАЭЭ, т. 12). Москва.

[3] "The second king of the dynasty was Artav ( ' ri ' w " the just " ; Vainberg , 1977 , p . 52 ). He appears to have begun construction of a new capital , the ruins of which were discovered by Sergey Tolstov in 1938 at Toprak - kala" Yar-Shater, Ehsan (in en). Encyclopaedia Iranica. Routledge & Kegan Paul. p. 514. https://books.google.com/books?id=AD8OAQAAMAAJ&pg=PA514.

[MM-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 «The Ancient Chorasmian Unbaked-clay Modelled Sculptures: Hellenistic Cultural 'Impacts' on an Eastern Iranian Polity» (en). Religion, Society, Trade and Kingship. Art and Archaeology in South Asia along the Silk Road 5500 BCE-5th Century CE (South Asian Archaeology and Art 2016, Volume 1): 195-205, Figs. 7, 9, 11.

[5] "Apart from purely archaeological and artistic evidence , the date has been determined from coins of the Kushan kings Vima Kadphises and Kanishka, and of the Khwarazmian king Artav , that were found on the lower floors of some structures . Some economic documents found in the Palace were dated to between 188 and 252 of the Khwarazmian era , i . e . , to within the third century A.D. It should be borne in mind that only an insignificant portion of the archive has survived." in (1996) «Bulletin of the Asia Institute» (en).

[ALB-6] 6,0 ^6,1 "Toprak - Kala was for a long time its capital . Later the seat of authority was changed to the city of Kyat ( afterwards called Shabbaz and now known as Biruni ) . This transfer took place during the reign of Afrig , a Chorasmian King ." Basham, Arthur Llewellyn (in en). Papers on the Date of Kaniṣka: Submitted to the Conference on the Date of Kaniṣka, London, 20-22 April 1960. Brill Archive. p. 204 and 414. https://books.google.com/books?id=ks4UAAAAIAAJ&pg=PA204.

[7] Basham, Arthur Llewellyn (in en). Papers on the Date of Kaniṣka: Submitted to the Conference on the Date of Kaniṣka, London, 20-22 April 1960. Brill Archive. p. 414. https://books.google.com/books?id=ks4UAAAAIAAJ&pg=PA414.

[8] "Theories that Chorasmia was incorporated into the Kushan empire are refuted by the numismatic evidence ; there was no interruption in the local minting of silver coins, and many Kushan coins bear Chorasmian overstrikes, often obliterating the rulers' portraits." Yar-Shater, Ehsan (in en). Encyclopaedia Iranica. Routledge & Kegan Paul. p. 514. https://books.google.com/books?id=AD8OAQAAMAAJ&pg=PA514.

[IO-9] CHORASMIA i. Archeology and pre-Islamic hist. – Encyclopaedia Iranica.

[10] (1967) «The Middle Asiatic Heritage of Dardistan. (Islamic Collective Tombs in Punyal and Their Background)». East and West 17 (1/2): 59–82, Fig. 11. ISSN 0012-8376.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]