Төркият

Төркият
Өйрәнелгән тармак	төрки телләр, төрки халыклар һәм тюркские культуры[d]
Нинди веб-биттә тасвирланган	turkmaarifansiklopedisi.org.tr/turkluk-bilimi-turkiyat-turkoloji​(төр.)
Төркият Викиҗыентыкта

Төркият — телләр, әдәбият, тарих, фольклор, дин, этнография, рухи һәм археологик мәдәният, төрки һәм төрки телдә сөйләшүче халыкларның үткәнен һәм бүгенгесен өйрәнүче гуманитар фәннәр җыелмасы .

Элегрәк төрки телләр һәм әдәбият белән эш итүче филология фәне буларак кына карала.

Өйрәнү предметы

Географик яктан төркият галимнәренең кызыксыну өлкәсе ерак төньяктагы Якутиядән көньяк-көнбатыштагы Кипрга, көнчыгыштагы Кытайдан көньяктагы Якын Көнчыгыш илләренә кадәр җәелгән.

Бүгенге көндә дөньяда төрки халыкларның саны, этник төркемнәр һәм азчылыклар белән бергә, якынча 165 миллион кешегә җитә. 20 миллионга якын кеше төрки телләрнең берсендә икенче яки өченче тел буларак сөйләшә. Ләкин мондый белем милли үзаң белән буталырга тиеш түгел. Иң борынгы төрки текстлар безнең эраның 600—800 елларына карый.

Борынгы төркиләрнең дине Тәңречелек булган . Хәзерге вакытта төрки халыклар төрле диннәрне тоталар. Төп диннәр — Ислам, Христианлык, Буддачылык. Хәзерге төркиләрнең күбесе сөнни мөселманнар . Буддачылык тарафдарлары бүген сары уйгырлар һәм тывалар, тарбагатай кыргызлары һәм хотоннар арасында бар. Чуаш һәм гагауз кешеләре күбесенчә православие христианнары . Караитлар һәм Кырымчаклар яһүд динен тоталар.

Рәсәйдә 25 төрки халык яши (барлыгы 12 миллион кеше): татарлар (5 миллион 554 мең), башкортлар (1 миллион 673 мең), чуашлар (1 миллион 637 мең), казакълар (653 мең), әзербайҗаннар​​​​ (621 мең), якутлар (443 мең), кумыклар (422 мең), кырым татарлары (254 мең), тывалар (243 мең), карачайлар (192 мең), үзбәкләр (122 мең), балкарлар (108 мең), төрекләр (92 мең), ногайлар (110 мең), хакаслар (75 мең), алтайлар (67 мең), төрекмәннәр (33 мең), кыргызлар (31 мең), шорлар (13 мең), гагаузлар (12 мең), долганнар (7261), уйгурлар (2867), каракалпаклар (1609), тофалар (837), караимнар (366) .

Төрки телләрнең саны төрлечә билгеләнә. 1966-нчы елда СССР Фәннәр академиясе тарафыннан бастырылган монографиядә 23 тере тел күрсәтелә; А. А. Реформатский дәреслегендә 25 тере һәм 7 үле тел бар; Н. А. Баскаков монографиясендә 27 тере һәм 12 үле тел исәпләнә. 1997-нче елда Россия Фәннәр академиясенең Лингвистика институты тарафыннан бастырылган «Төрки телләр» монографиясендә 39 тере һәм 15 үле төрки тел искә алына .

Киң таралуы, мәдәни һәм практик әһәмияте аркасында төркиятне өйрәнүче студентлар беренче өйрәнү теле буларак еш кына төрек телен сайлыйлар.

Россиядә төркият белгечләрен MГИМО, ISAA, СПБГУ, МГЛУ, РГГУ, Мәскәү өлкәсенең хәрби университеты, Россия фәннәр академиясенең Көнчыгыш тикшеренүләре институты, Казан дәүләт университеты, Чиләбе дәүләт университеты, Себер Федераль Университеты һәм башка бик күп югары уку йортларында әзерлиләр.

Көнчыгыш һәм төркият белгечләренең белемнәре лингвистикада, мәдәнияттә, политология, журналистика, социология, статистика, антропология һ.б. юнәлешләрдә әһәмиятле.

Тарих

Төркият өчен мөһим чыганаклар — VIII—X гасыр борынгы төрки рун язулары (Орхон-Енисей язулары) һәм VIII—XVI гасырларда Иске уйгыр руналарында язылган истәлекләр.

Төрки телләр буенча беренче җитди фәнни эш — XI гасырда Кашгар төрки галиме Мәхмүд Кашгарый тарафыннан тупланган «Төрки диалектлар җыентыгы» (Kitâbü divân-i lûgat it-Türk — Төрле төрки телләр буенча сүзлек-белешмәлек китабы).

XV—XVII гасырларда төркиятнең төп юнәлеше Госман империясен һәм Госманлы төрекчәсен өйрәнү була.

1795 елда Парижда көнбатыш дөньясында төрки телләрне өйрәнүгә багышланган беренче югары мәктәп, «Тере көнчыгыш телләре мәктәбе» (L'école des langues Orienteles vivantes) ачыла.

Россиядә төркиятне өйрәнү XVIII гасырның икенче яртысында башлана. Моңа кадәр төрки халыклар һәм төрекләрнең тасвирламалары рус елъязмаларында (мәсәлән, " Повесть временных лет ") һәм аерым әсәрләрдә (Нестор Искәндәрнең " Константинополь вакыйганамәсе "; Иван Пересветовның Явыз Иванга төрекләр турындагы трактатлары; Андрей Лызловның"Скифлар тарихы"; Дмитрий Кантимернең ике томлык Төркия тарихы, һ.б.)

Академик Симон Петер Палласның 1787 елда Санкт- Петербургта басылган "Барлык телләрнең чагыштырма сүзлеге"ндә татар, мишәр, башкорт, ногай һәм башка төрки телләрдән лексик материал урнашкан.

XIX гасыр уртасына кадәр төркият төрки телләрне, әдәбият һәм тарихи истәлекләр, өлешчә нумизматика, этнография һәм төрки телләрдә сөйләшүче халыкларның фольклорын өйрәнгән катлаулы дисциплина буларак үсеш ала.

1863 елда Санкт-Петербург университетының көнчыгыш телләре факультетында Көнчыгыш тарихы бүлеге булдырыла, анда төрки халыкларының тарихын өйрәнү мөстәкыйль үсеш ала башлый.

Россиядә төркият мөстәкыйль фән буларак XIX гасырның икенче яртысында барлыкка килгән. Аны төзү һәм үстерүдә төп рольне М. А. Казембек (« Госманлы теле грамматикасы», 1839), О. Н. Бетлингк («Якут теле грамматикасы», 1851), П. М. Мелиоранский («Гарәп филологиясе төрек теле турында», 1900), А. Н. Самойлович («Кыскача кырымтатар теле грамматикасы тәҗрибәсе», 1916) тикшеренүләре уйный.

Октябрьгә кадәрге чорда төркият үсешенә зур өлеш керткән Рәсәй галимнәре: В. В. Радлов , И.Халфин , Чокан Вәлиханов, Х. Габәши, Совет чоры төркият галимнәре: В. А. Богородицкий, С. Э. Малов, Габделхәй Әхәтов, Н. И. Ашмарин, Н. А. Баскаков, Н. К. Дмитриев, А. Н. Кононов, Әдһәм Тенишев, Латыйф Җәләй, Җәлил Киекбаев, А. М. Щербак, М. Ш. Ширалиев һәм башкалар. Бу чорларда төрки телләр диалектларын өйрәнү буенча зур эш алып барыла, грамматик система эшләнә, фәнни грамматикалар һәм фразеологик сүзлекләр бастырыла. Төрки лексикография зур үсеш ала: милли-рус һәм рус-милли күп томлы аңлатма сүзлекләр, шулай ук терминологик һәм диалектологик сүзлекләр тупланып бастырыла. Совет төркиятеләренең казанышлары чагыштырма фонетика, морфология һәм төрки телләрнең синтаксисын булдыруда да чагыла.

Төркият мәсьәләләре шулай ук Болгариядә (Г. Галыбов, Н. Тодоров), Венгриядә (Д. Немет, Д. Хазам, А. Рона-Таш), Польшада ( А. Зайончковский, Э. Трыярский), Төркиядә (Р. Арат, Б. Аталай, А. Дильачар, А. Валиди-Тоган), Алманиядә (А. фон Габен, Г. Дорфер), Швециядә (Г. Ярринг, Л. Юхансон), АКШ (К. Г. Менгес, П. Б. Голден) һәм башка илләрдә өйрәнелә.

ХХ гасырның 30-40 нчы елларында СССРдагы күп күренекле төркият галимнәре репрессияләнә . Шулай итеп, ялган гаепләүләр аркасында профессор Чобан-задә (1937) һәм профессор Э. Д. Поливанов (1938), СССР Фәннәр академиясе академиясе Самойлович (1938) һәм башкалар шпионлыкта гаепләнеп атыла..

Танылган галимнәре

Шулай ук карагыз: Төркем:Төрки халыклар белгечләре.

яңарт | SPARQL |сурәтләр тап

туу датасы	Исем	әлма-матер	эш урыны	үлем датасы
1455	Feliks Petančić
1615	Jakab Harsányi Nagy	University of Franeker Лейден университеты	George II Rákóczi Gheorghe Ştefan Frederick William of Brandenburg	1676
1793-05-14	François Bernard Charmoy		Institute of Oriental Languages of the Ministry of Foreign Affairs	1868-12-09
1802-06-22	Александр Казем-Бек		Казан Император университеты Санкт-Петербург император университеты	1870-11-27
1807	Jean Jacques Pierre Desmaisons		Institute of Oriental Languages of the Ministry of Foreign Affairs	1873 1873-09-06
1812	Иванов Мартиниан Иван улы	Ырынбур Неплюев кадет корпусы		1896
1812-04-12	Лазарь Будагов	Казан (Идел буе) федераль университеты	Санкт-Петербург дәүләт университеты	1878-12-30
1820-09-21	Georg Rosen			1891-10-29
1830-11-12	Vladimir Zernov-Velyaminov	Александр лицее		1904-01-30
1831-01-15	Dániel Szilágyi			1885-11-22
1832-03-19	Ármin Vámbéry		Будапешт университеты Nyugat	1913-09-15 1913-09-19
1835-01-23	Евфимий Малов	Казан руханилар академиясе	Казан руханилар академиясе	1918-02-25
1837	Camilla Ružićka-Ostoić			1885
1842-01-25	Vilhelm Thomsen	Копенһаген университеты Randers Statsskole	Копенһаген университеты	1927-05-12
1846-07-28	Vasily Dmitriyevich Smirnov	СПДУ Көнчыгыш факультеты	Санкт-Петербург дәүләт университеты Россия милли китапханәсе	1922-05-25
1860	Nil Sergejevič Lykošin			1922
1860-03-12	Бернат Мункачи	Будапешт университеты		1937-09-21
1861-12-25	József Thúry			1906-05-22
1862-05-18 1862-05-06	Николай Катанов	Санкт-Петербург дәүләт университеты Санкт-Петербург император университеты	Казан (Идел буе) федераль университеты Казан руханилар академиясе	1922-03-09 1922-03-10
1868-03	Seräli Lapin			1919
1868-11-18	Platon Melioransky	СПДУ Көнчыгыш факультеты	Санкт-Петербург дәүләт университеты	1906-05-16
1869-08-09	Willi Bang		Берлин үнивирситите Франкфурт университеты	1934-10-08
1869-11-03	Василий Бартольд	Санкт-Петербург дәүләт университеты СПДУ Көнчыгыш факультеты	Санкт-Петербург дәүләт университеты Россия милли китапханәсе	1930-08-19
1870-12-11	Friedrich Giese	Грайфсвальд үнивирситите		1944-10-19
1871	Atse Dorev			1941-09-19
1871-03-12	İsmail Lömanov		Таврия милли университеты Россия милли китапханәсе	1942-02-02
1872	Efetov Semion Borisovich	Eastern Faculty of Imperial St. Petersburg University	Таврия милли университеты Central Museum of Tavrida	1959-09
1873-05-08	Seraya Shapshal	Eastern Faculty of Imperial St. Petersburg University		1961-11-18
1874	Ernst C. Marré
1874 1873 1876	Kilisli Rıfat Bilge	Истанбул университетының хокук факультеты		1953 1953-02-22
1876	Yahya Naci Bayburtlu			1943
1876-03-23	Ziya Gökalp	Истанбул университеты veterinary education	Истанбул университеты Dar ul-Funun	1924-10-25
1876-08-29	Һади Атласи			1938-02-15
1876-09-25	Vladimir Gordlevsky	Лазарев көнчыгыш телләре институты Мәскәү университетының тарих-филология факультеты	Михаил Васильевич Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты	1956-09-10
1878-12-02	Theodor Menzel	Мүнхен университеты	Кил үнивирситите	1939-03-10
1879-01-03	Osman Nuri-Asan oğlu Aqçoqraqlı		Таврия милли университеты Кырым татар педагогика техникумы Санкт-Петербург дәүләт университеты	1938-04-17
1879-07-24	Jean Deny	Ришелье лицее Бөек Лүдовик литсие Paris Faculty of Law and Economics École nationale des langues orientales vivantes	Ministry for Europe and Foreign Affairs École nationale des langues orientales vivantes Париж сынлы сәнгать факүлтите Җорҗтаун университеты	1963-11-05
1882	Besim Atalay		Әнкара университетының тел, тарих һәм география факультеты Turkish National Police Academy Turkish Language Association	1965-11-07
1883	Vladimir Khindalov		Кирилл һәм Мефодий изгеләре исемендә Болгария милли китапханәсе Bulgarian Historical Archive	1934
1883-03-28	Gyula Mészáros	Истанбул университеты Будапешт университеты	Museum of Ethnography Ethnography Museum of Ankara Әнкара университеты	1957-05-25
1887-10-18 1887-10-05	Isaac Kaja	Таврия милли университеты Wilno Jewish Teachers Institute		1956-03-30
1888-07-14 1888-06-14	Aram Safrastyan	Истанбул университеты Тбилиси дәүләт унивирситеты	Тбилиси дәүләт унивирситеты Galatasaray High School Institute of Oriental Studies of Armenia Әрмән педагогика институты Әрмәнстан Милли фәннәр Академиясенең Тарих институты	1966-06-12 1966-07-12
1888-10-08	Pavel Falyov	Eastern Faculty of Imperial St. Petersburg University	Санкт-Петербург император университеты Ленинград көнчыгыш университеты	1922-07-03
1889-09-04	Ille Takhti	Сембер чуаш укытучылар мәктәбе		1938-02-22
1889-12-26	Нигъмәт Хәким
1890-05-03	Konstantin Yudakhin			1975-02-22
1890-11-02 1890-11-01	Gyula Németh	Будапешт университеты		1976-12-14
1890-12-10	Әхмәтзәки Вәлиди	Вена университеты	Бонн университеты Гөттинген үнивирситите Истанбул университеты	1970-07-26
1890-12-13	Evgenii Eduardovich Bertels	Санкт-Петербург дәүләт университетының юридик факультеты СПДУ Көнчыгыш факультеты	РФА Шәркыятьчелек институты	1957-10-07
1891	Gerard Clauson	Corpus Christi College Итон көллияте Summer Fields School	Оксфорд университеты	1974
1891-01-15	Franz Babinger	Мүнхен университеты	Мүнхен университеты	1967-06-23
1891-06-12 1891-12-21	Lajos Fekete	Будапешт университеты	Будапешт университеты	1969-05-16 1969-02-21
1892	Ahmet Muhiddin			1923
1892	Gălăb Gălăbov			1972
1892-06-16	Каюм Мифтахов			1948-10-04
1893	Hikmet Cevdet-zade			1945-04-17
1893-05-27	Бәкер Чобан-задә	Будапешт университеты	Бакы дәүләт университеты	1937-10-13
1894-04-08	Gotthard Jäschke		Мүнстер университеты Берлин үнивирситите	1983-12-29
1894-05-01	Aleksandr Potseluevskiy	Лазарев көнчыгыш телләре институты	Віцебскае аддзяленне Маскоўскага археалагічнага інстытута People's Commissariat for Railways of the USSR ССРБ Фәннәр академиясе	1948-10-06
1894-06-02	Willi Heffening		Бонн университеты	1944-03-03
1894-11-17	Латыйф Җәләй		Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты	1966
1895-05-22	Agop Dilaçar	Robert College Әнкара университеты	Luys Robert College Әнкара университеты София университеты Turkish Language Association Rahvira	1979-09-12
1897-01-24	Margit Palló			1984-09-03
1898	Altan Saryn
1898-06-25	Herbert Jansky	Вена университеты	Вена университеты Вена икътисад университеты	1981-03-12
1898-08-16 1898-08-28 1898-09-09	Николай Дмитриев	Мәскәү университетының тарих-филология факультеты	СПДУ Көнчыгыш факультеты	1954-12-22
1898-10-20	Sergi Dzhikiya	Тбилиси дәүләт унивирситеты		1993-12-06
1899-01-01	İsmâil Hâmî Dânişmend			1967-04-12
1899-01-22	László Rásonyi	Будапешт университеты		1984-05-04
1899-03-10	Әмир Нәҗип		РФА Шәркыятьчелек институты Михаил Васильевич Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты	1991-03-28
1900-03-21	Mukhtar Huseynzade	Бакы дәүләт университеты	Бакы дәүләт университеты	1985
1900-05-15	Рәшит Рәхмәти Арат			1964-11-29
1900-09-11	Салий Сергеевич Майзель	Мәскәү Көнчыгышны өйрәнү институты	Кызыл профессура институты Мәскәү дәүләт халыкара мөнәсәбәтләр институты Михаил Васильевич Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты	1952-04-07
1901-02-16	Anatoly Miller	Мәскәү Көнчыгышны өйрәнү институты	ССҖБ ФА тарих институты РФА Шәркыятьчелек институты МДУ тарих факультеты MSU The Institute of Asian and African Studies Мәскәү фәлсәфә, әдәбият һәм тарих институты	1973-10-03
1901-10-22	Ervand Sevortyan	Таврия милли университеты РФА тел белеме институты	РФА тел белеме институты Мәскәү фәлсәфә, әдәбият һәм тарих институты MSU The Institute of Asian and African Studies	1978-03-23
1901-11-06	Eugeniusz Słuszkiewicz	Львов милли университеты	Nicolaus Copernicus University in Toruń Варшау университеты Львов милли университеты	1981-08-28
1902-10-28	Lajos Ligeti	Будапешт университеты Париж университеты		1987-05-24
1902-10-28	Лигети Лайош			1984
1903	George Ewart Bean	St Paul's School Pembroke College	Истанбул университеты	1977-12-07
1905-03-09 1905-03-22	Николай Баскаков	MSU Faculty of Ethnology	И.В. Сталин исемендәге Көнчыгыш хезмәт ияләренең коммунистик университеты	1996-08-26
1905-08-21	Janos Eckmann			1971-11-22
1906	Japar Shukurov	Мирза Олугбәк исемендәге Үзбәкстан милли университеты		1963
1906-10-14 1906-10-27	Андрей Кононов	Ленинград көнчыгыш университеты	РФА көнчыгыш кулъязмалары институты Санкт-Петербург дәүләт университеты	1986-10-30
1906-10-28 1906	Igor' Alekseevič Batmanov	Тарас Шевченко исемендәге Киев милли университеты		1969-01-08 1969
1907-02-15	Смет Кенесбаев	Ленинград көнчыгыш университеты	Абай исемендәге Казакъ милли педагогика университеты	1995-01-16
1907-07-27	Сәгадәт Исхакый Чагатай	Берлин үнивирситите	Әнкара университеты	1989-06-24
1907-09-02	Pertev Naili Boratav	Istanbul High School Istanbul University Faculty of Letters Istanbul School of Higher Education (1924-1978)	Истанбул университеты	1998-03-16
1907-10-07 1907-11-07	Maoelen Balakaevitsh Balakaev	Абай исемендәге Казакъ милли педагогика университеты Kazakh Pedagogical Institute	Казакъстан милли университеты	1995-10-15
1907-10-27	Elizaveta Ubryatova	Иркутск дәүләт университеты	Новосибирск дәүләт университеты	1990-03-04
1908-03-27	Шибаева, Юлия Артемьевна	МДУ тарих факультеты
1908-08-15	Marian Lewicki	Львов милли университеты	Варшау университеты	1955-11-13
1909-10-30 1909	Semen Lvovitsj Volin	СПДУ Көнчыгыш факультеты Санкт-Петербург дәүләт университетының тарих факультеты	INTERPIPE Proletarsky Plant РФА көнчыгыш кулъязмалары институты	1943-07-17 1943
1910-06-12	József Blaskovics			1990-07-06
1910-06-27	Olga Smirnova	СПДУ Көнчыгыш факультеты	РФА көнчыгыш кулъязмалары институты	1982-01-13
1911	Robert Anhegger		Goethe-Institut	2001
1911-08-15	Zavalyns‘kyj, Jevhen-Mar'jan Klymentìjovyč	Львов милли университеты École nationale des langues orientales vivantes		1993-07-17
1911-11-04	Mihail Guboglu	Черновцы милли университеты		1989-05-12
1912-09-08	Hans Joachim Kißling		Мүнхен университеты	1985-10-10
1912-11-14	Әхмәт Тимер	Хайдарпаша лицее Әнкара университеты Әнкара университетының тел, тарих һәм география факультеты Берлин университеты	Әнкара университеты Һамбург университеты Азатлык радиосы Майнц университеты	2003-04-19
1913-01-13	Johannes Benzing		Майнц университеты	2001-03-16
1913-12-25	Józef Sulimowicz	Institute of Oriental Studies, University of Warsaw	Central Military Library	1973-03-05
1914	Stanisława Płaskowicka-Rymkiewicz			1989
1914-01-19	Tibor Halasi-Kun	Будапешт университеты		1991-10-19
1914-04-26	Virineâ Stefanovna Garbuzova	Санкт-Петербург дәүләт университетының филология факультеты	Эрмитаж музее	2002-06-08
1914-04-26	Andreas Tietze	Вена университеты	Истанбул университеты Лос-Анджелестагы Калифорния университеты Вена университеты	2003-12-22
1914-07-21	Włodzimierz Zajączkowski	Ягелло университеты	Ягелло университеты	1982-09-03
1915-02-07	Nedim Filipović			1984-04-21
1917 1911	Ahmet Ateş	Istanbul University Faculty of Letters	Истанбул университеты	1966-10-20
1917-05-22	Géza Fehér	University of Pécs	Hungarian National Museum	2005-02-21
1917-11-07	Irène Mélikoff	Париж университеты École nationale des langues orientales vivantes	Marc Bloch University	2009-01-08
1917-12-17	Yevdokiya Korkina	Максим Кирович Аммосов исемендәге Төньяк-Көнчыгыш федераль университеты		2009-06-10
1918-05-05	Mirali Seyidov	Yerevan Azerbaijan Pedagogical Teknikum Ереван дәүләт университеты		1992-04-26
1919	John R. Walsh			1993-11
1919-01-24	Khalyk Korogly	Беренче Мәскәү медицина университеты Мәскәү дәүләт университетының филология факультеты	Мәскәү дәүләт университетының филология факультеты Мәскәү Көнчыгышны өйрәнү институты	2001-10
1919-07-04	Касыйм Миршан	Истанбул техник университеты		2016-07-18
1920	Efrasiyab Vekilov	Бакы дәүләт университеты СПДУ Көнчыгыш факультеты Санкт-Петербург дәүләт университеты	СПДУ Көнчыгыш факультеты Санкт-Петербург дәүләт университеты	2004
1920-03-08	Gerhard Doerfer		Гөттинген үнивирситите	2003-12-27
1920-04-15	Victor Louis Ménage			2015-06-11
1920-04-20	Munira Salakhetdinova	Санкт-Петербург дәүләт университеты	Россия милли китапханәсе РФА көнчыгыш кулъязмалары институты	1991-01-30
1920-12-29	Louis Bazin	Югары нормаль мәктәбе Institut national des langues et civilisations orientales Paris-Sorbonne University - Paris IV	Institut national des langues et civilisations orientales Париж университеты	2011-03-02
1921	Mori
1921-04-25	Әдһәм Тенишев	СПДУ Көнчыгыш факультеты Россия транспорт университеты Санкт-Петербург дәүләт университеты	РФА тел белеме институты	2004-07-11
1921-09-20	Stepan Avanesov	Ереван дәүләт университеты	Communist Party of Armenian Soviet Socialist Republic Golos Armenii Әрмәнстан Милли фәннәр Академиясенең Тарих институты	1964-10-16
1923-03-31	Edward Tryjarski	Варшау университеты	Polish Institute of International Affairs	2021-08-23
1923-08-01	Boris Tukan	РФА тел белеме институты		2012-03-01
1924	Akper Babaev			1979-09-12
1924	Margaret Bainbridge			2016
1924	Rašid Abdullovič Aganin			2005
1924-03-24	Leonid Kyzlasov	МДУ тарих факультеты	МДУ тарих факультеты	2007-07-24
1924-05-16	Győző Gerő	Будапешт университеты		2011-10-11
1924-05-22	Aleksander Dubiński	Варшау университеты	Варшау университеты	2002-09-23
1925-08-05	Андраш Бодроглигети		Лос-Анджелестагы Калифорния университеты Будапешт университеты	2017
1925-08-13	Жужа Какук	Дебрецен университеты		2025-04-18
1925-10-27	Abdul Huseynov			2017-05-14
1926-12-18	Aleksandr Shcherbak	Ставрополь дәүләт университеты	РФА телбелем тикшеренүләре институты	2008-01-28
1927-02-10	Jahangir Gahramanov			1995-06-26
1927-06-14	Gyula Káldy-Nagy			2011-10-14
1927-07-16	Talat Tekin			2015-11-28
1927-09-08	Габделхәй Әхәтов	Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты	Башкорт дәүләт университеты	1986-11-25
1927-11-26	Hasan Mirza	Nakhchivan Teachers Institute Әзербайҗан дәүләт педагогика университеты		2015-02-25
1929-04-25	Rauf Guseĭnov	Бакы дәүләт университеты	Institute of History and Ethnology of Azerbaijan National Academy of Sciences Institute of Archaeology and Anthropology of Azerbaijan
1929-07-31	Mirsultan Osmanof			2017-12-01
1929-11-28	Geng Shimin	Минзу үнивирситите	Минзу үнивирситите	2012-12-17
1930	Азат Сулееў			1997
1930	Kemal Eraslan			2022
1930-05-05	Michail Ivanovitsj Borgojakov			1983-10-15
1930-08-16	Tadeusz Majda	Варшау университеты
1931-05-19	Gustav Bayerle	Рочестер университеты		2016-10-12
1931-11-02	Babaš Ä. Äbílķasymov			2022-07-30
1932 1931	Maria Składanek	Варшау университеты	Варшау университеты	2017
1932	Aleksandr Nikolaevich Baskakov			2003
1932-01-09	Voroşil Gukasän	Бакы дәүләт университеты		1986-10-11
1932-01-10	Liliya Tugusheva	СПДУ Көнчыгыш факультеты	РФА көнчыгыш кулъязмалары институты	2020-06-05
1932-01-10	Nodar Shengelia	Тбилиси дәүләт унивирситеты		2024
1932-04-30	György Hazai	Будапешт университеты		2016-01-07
1932-07-07	Emil Boev	София университеты		2013-01-13
1932-12-08	Yury Zuev	Санкт-Петербург дәүләт университеты		2006-12-05
1933-07-10	Рифгать Әхмәтьянов	Башкорт дәүләт университеты	Татарстан Фәннәр академиясенең Галимҗан Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты Уфа фән һәм технологияләр университетының Стәрлетамак филиалы Уфа фән һәм технологияләр университетының Бөре филиалы Мирасханә	2018-10-11
1933-12-10	Марсель Бакиров
1934	Anna Masala		Сапиенца Рим үнивирситите	2015
1934-04-28	Tadeusz Swietochowski	Варшау университеты American University of Beirut Колумбия университеты	Варшау университеты Monmouth University Колумбия университеты	2017-02-15
1934-06-09	Luděk Hřebíček	Карл университеты		2015-12-29
1936-03-08	Lars Johanson	Уппсала университеты	Майнц университеты
1936-05-06	Abulfaz Rajabli
1936-08-17	Джангиши Хангишиев	Дагстан дәүләт университеты Бакы дәүләт университеты	Дагстан дәүләт университеты	2001-11-26
1937	Hans Georg Majer		Мүнхен университеты
1937-03-06	István Kecskeméti			1975-05-31
1937-03-11	Нураммат Ольмесов	Дагстан дәүләт университеты	Дагстан дәүләт университеты	2014-08-28
1937-04-04	Nemat Kelimbetov	Ташкент дәүләт икътисад университеты Казакъстан милли университеты		2010-12-15
1938	Gönül Tekin	Истанбул университеты Лос-Анджелестагы Калифорния университеты	Гарвард университеты Хаҗетеппе университеты Atatürk University
1938	Stefan Andreev
1938	Jan Ciopiński			2012
1938	Yunis Mammadov		Әзербайҗан дәүләт педагогика университеты	2018
1938-01-10	Klaus Röhrborn		Гөттинген үнивирситите
1938-02-20	Jafar Jafarov	Бакы дәүләт университеты	Төрекмән дәүләт университеты Бакы дәүләт университеты	1996-12-20
1938-03-14	Samat Alizade	Бакы дәүләт университеты	Бакы дәүләт университеты	2002-05-31
1938-04-23	Ajdar Ismayilov	Бакы дәүләт университеты	Şərq Qapısı Nakhchivan State University	2022-03-13
1939	Radmila Tričković			2011
1939	Ursula Spuler-Stegemann		Марбург университеты
1939	Milan Adamović
1939-01-05	Anna Parzymies	София университеты Варшау университеты	Варшау университеты
1939-01-30	Tuncer Gülensoy	Әнкара университеты		2022-06-11
1939-03-24	Ott Kurs	Тарту университеты
1940	Michel Bozdémir
1940-02-19	Mertol Tulum	boy's high school Anadolu Istanbul University Faculty of Letters	Истанбул университеты
1940-05-01	Vojtech Kopčan			2000
1940-12-27	Hegyi Klára
1941	Suraiya Faroqhi	Һамбург университеты Истанбул университеты Блумиңтондагы Индиана үнивирситите	Мүнхен университеты Эрланген — Нүрнберг университеты Якын Көнчыгыш техник университеты Бохумдагы Рур университеты Istanbul Bilgi University İbn Haldun University
1941-02-22	Калсын Кадыраджиев	Дагстан дәүләт университеты	Institute of History, Archaeology and Ethnography Дагъстан дәүләт педагогика университеты
1941-05-05	Халимоненко Григорій Іванович	Faculty of Philology of the State University of Kyiv Тбилиси дәүләт унивирситеты	Тарас Шевченко исемендәге Киев милли университеты Open International University of Human Development “Ukraine”	2023-11-07
1941-06-04	Syed Tanvir Wasti	Якын Көнчыгыш техник университеты
1941-06-12	Jean-Louis Bacqué-Grammont	École nationale des langues orientales vivantes Париж 1 университеты Югары тикшеренүләр гамәли мәктәбе		2024-05-08
1941-10-20 1941	Bronislava Borisovna Ovchinnikova	Урал дәүләт университеты Михаил Васильевич Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты	Беренче Россия президенты Борис Николаевич Ельцин исемендәге Урал федераль университеты
1941-12-26	Elena Grozdanova	София университеты Михаил Васильевич Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты	Bulgarian Academy of Sciences	2011
1942-04-19	Peter Zieme
1942-11-26	Edit Tasnádi
1943-04-03	A.H. de Groot			2024-04-01
1943-09-24	Robert Dankoff		Чикаго университеты
1943-10-24	Wojciech Hensel	Варшау университеты	Варшау университеты	1997-07-10
1944-04-18	Xénia Celnarová
1944-07-15	Надир Дәүләт	Истанбул университеты	Мәрмәрә университеты	2021-04-30
1944-12-09	Морат Аджи	МДУның география факультеты		2018-03-07
1944-12-29	Tomáš Laně	Карл университеты
1945 1947	Ahmet Yaşar Ocak	Истанбул университеты Страсбур университеты	Истанбул университеты Страсбур университеты Хаҗетеппе университеты
1945-05-04	István Vásáry	Будапешт университеты
1945-10-23	Christopher I. Beckwith	Оһайо штаты университеты Indiana University	Indiana University
1945-12-03	Fikret Türkmen	Atatürk University	Ege University
1946	Osman Fikri Sertkaya
1946	Celia Kerslake	Girton College St Anne's College St Paul's Girls' School	Оксфорд университеты St Antony's College Эдинбург университеты	2023-02
1946-03-12	Viktor Butanayev	Мирза Олугбәк исемендәге Үзбәкстан милли университеты	Николай Фёдорович Катанов исемендәге Хакасия дәүләт университеты	2023-06-05
1946-04-01	Mária Kenessey	Бакы дәүләт университеты
1946-08-18	Kamil Veli Nerimanoğlu	Faculty of Philology of the Baku State University	Бакы дәүләт университеты Ege University Eastern Mediterranean University Yeditepe Üniversitesi	2023-12-16
1946-10-26	Azade Musabeyli	Бакы дәүләт университеты	Әзербайҗан милли фәннәр академиясенең кулъязмалар институты
1947	Valeriu Veliman	Бухарест университеты		1999
1947	Wolfgang-Ekkehard Scharlipp		Копенһаген университеты
1947-07-28	Adil Baghirov	Faculty of Philology of the Baku State University	Nakhchivan University	2016-04-21
1948	Ugo Marazzi
1948-02-14	Алмас Гарәфиев	Казан (Идел буе) федераль университеты
1949	Zoja Todorova Barbolova
1949	Rhoads Murphey
1949-04-01	Nizami Xudiyev	Әзербайҗан дәүләт педагогика университеты		2021-05-25
1949-08-22	Géza Dávid	Pálné Veres High School Будапешт университеты
1950	Martin Strohmeier
1950	Maria Kozłowska
20th century	Ildikó Bellér-Hann	Будапешт университеты Ньюнһәм көллияте	Копенһаген университеты
1950	İlhami Yusif oğlu Cəfərsoy
1950-08-31	Mária Ivanics	Будапешт университеты Санкт-Петербург дәүләт университеты Маҗарстан фәннәр академиясе	Сегед университеты
1950-09-07	Birgit Schlyter		Стокгольм университеты
1950-09-15	Hendrik Boeschoten			2024-02-18
1950-09-16	Michael Ursinus
1950-12-04	Kamal Abdullayev	Бакы дәүләт университеты Бакы славян университеты	Азәрбайҗан милли фәннәр академиясе Azerbaijan University of Languages
1951	Henryk Jankowski	ELTE Faculty of Science	Adam Mickiewicz University in Poznań
1951-03-21	Andrzej Ananicz	Варшау университеты	Варшау университеты Agencja Wywiadu Polish Institute of International Affairs Ministry of Foreign Affairs of Poland Chancellery of the President of the Republic of Poland Lech Wałęsa Institute Obóz Indiana University Оксфорд университеты Chancellery of the Prime Minister of Poland	2017-09-19
1951-10-01	Imre Baski
1952-03-02	Klára Agyagási	Сегед университеты	Дебрецен университеты
1952-10-19	Maria Pia Pedani			2019-03-01
1953-03-15	Erik-Jan Zürcher	Лейден университеты Het Rijnlands Lyceum Oegstgeest	Лейден университеты
1953-11-27	Mehdi Polisi	Приштина үнивирситите		2014-05-21
1954	Ayşe Saraçgil
1954	Jordanka Zlateva Bibina
1954	Ewa Siemieniec-Gołaś	Ягелло университеты
1954	Muhammad Noureddine		Lebanese University
1955	Emilija Emilova Siljanova
1955-02-03	Pál Fodor		The Hungarian Historical Review
1955-02-13	Júlia Bartha	Ferenc Kölcsey Teacher Training College of the Reformed Church Дебрецен университеты	János Damjanich Museum
1955-10-05	Ruben Safrastyan	ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետ Institute of Oriental Studies of Armenia	Әрмәнстан Җөмһүрияте милли фәннәр академиясе Institute of Oriental Studies of Armenia Ереван дәүләт университеты Әрмән педагогика институты Ереван дәүләт сәнгать-театр институты Supreme Council of Armenia Office of the President of Armenia Ministry of Foreign Affairs of Armenia
1955-10-23	Claus Schönig			2019-06-23
1956	Faruk Tuncay
1957	Marek Stachowski	Ягелло университеты	Ягелло университеты
1958	Barbara Podolak
1959	Kerima Filan
1959	Timur Muhidine		Institut national des langues et civilisations orientales
1959-06-04	Анна Дыбо	Мәскәү дәүләт университетының филология факультеты Михаил Васильевич Ломоносов исемендәге Мәскәү дәүләт университеты	РФА тел белеме институты Россия дәүләт гуманитар университеты Centre for Comparative Linguistics
1959-12-31	Mirza Ansarli	Бакы дәүләт университеты	Institute of Oriental Studies of Academy of Sciences of Azerbaijan
1960-02-02	Mark Kirchner		Гисен университеты
1960-11-07	Gábor Ágoston	Будапешт университеты	Җорҗтаун университеты University of Pécs
1960-12-10	Вадим Трепавлов	Урал дәүләт университеты	РФА Россия тарихы институты	2023-03-31
1961	Christoph Herzog
1961	Hendrik Fenz
1961	Quralbay Paxratdinov
1961	Raoul Motika		Һамбург университеты
1961	Sultan Tulu
1962	Christopher Kubaseck
1962	Matthias Käppler
1962-06-30	Maurus Reinkowski		Базел университеты Фрайбург университеты Мүнхен университеты
1963	Gottfried Hagen
1963	Tatjana Paić-Vukić
1963	Ekkehard Ellinger
1963-03-31	Mehmet Olmez	Хаҗетеппе университеты	Turkish Language Association Хаҗетеппе университеты Истанбул университеты
1963-08-23	Oljobay Karatayev	Кыргыз милли университеты	Тил жана адабият институту Кыргыз милли университеты Manas University Kastamonu University Казакъстан милли университеты
1964	Karin Schweißgut
1964	Abdurishid Yakup
1964-04-20 1964	Necati Demir
1964-12-17	Naryman Seytyagyayev	Таврия милли университеты	Crimean State Engineering Pedagogical University Таврия милли университеты Львов милли университеты A. Krymsky Institute of Oriental Studies
1965	Gabriel Pirický
1965-01-27	Klára Sándor
1966	Кылычев, Акылбек Мукаевич
1967	Tatjana Katić
1967-10-18	Mieste Hotopp-Riecke
1967-12-28 1967	Michael Reinhard Heß		Берлинның Ирекле үнивирситите
1968	Petr Štěpánek
1968-06-19	Sándor F. Kovács	Казакъстан милли университеты Дебрецен университеты
1969	Oh Eun-kyung
1970	Patrick Bartsch
1970-02-09	Gegham Manukyan	Ереван дәүләт университеты ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետ	Әрмәнстан парламенты
1971	Joo-Yup Lee		Department of Near and Middle Eastern Civilizations, University of Toronto
1971	Shinji Ido
1971-01-03	Agnieszka Ayşen Kaim	Варшау университеты
1971-05-05	İhsan Safi	Istanbul University Faculty of Letters
1971-05-27	Yavuz Köse
1972	Stanisław Guliński	Ягелло университеты	Ministry of Foreign Affairs of Poland
1972	Qudratulla Omonov
1972-05-28 1972-05-18	Balázs Sudár	ELTE Faculty of Humanities Teleki Blanka Gymnasium
1972-09-01	Մհեր Քումունց	high school #4 of Goris Ереван дәүләт университеты Հայկական վիրտուալ համալսարան	Goris State University
1973	Marinos Sarēgiannēs
1974	Marc Aymes	Institut national des langues et civilisations orientales Экс-Марсел университеты Югары иҗтимагый фәннәр мәктәбе	Югары иҗтимагый фәннәр мәктәбе Милли фәнни тикшеренүләр үзәге
1975	Katy Abraham
1975	Petra Prahlová
1975	Tülay Çulha
1975-08-01	Julian Rentzsch
1975-08-12	Tomasz Majtczak	Faculty of Philology of the Jagiellonian University Ягелло университеты	Ягелло университеты
1976	Élise Massicard	Сәяси тикшеренүләр институты Берлинның Ирекле үнивирситите Institut national des langues et civilisations orientales	Милли фәнни тикшеренүләр үзәге
1977	Aleksandr Anatolʹevič Sotničenko
1977-03-01	Сергей Владимирович Сорокин	Тарас Шевченко исемендәге Киев милли университеты	Kyiv National Linguistic University
1977-03-22	Մելինե Անումյան	ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետ
1978	David Selim Sayers
1979-02-24	Gergely Csiky	Будапешт университеты	Institute for Musicology
1979-10-24	Erika Hancz
1980	Emmanuel Szurek	Institut national des langues et civilisations orientales Югары нормаль мәктәбе Югары иҗтимагый фәннәр мәктәбе
1980	Michał Németh	Ягелло университеты	Ягелло университеты
1980-07-24	Кульчинський Олесь Богданович	Institute of Philology Taras Shevchenko National University of Kyiv Истанбул университеты
1981	Adrian Gheorghe
1981	Amela Jordamović	University of Sarajevo	Radio BIR
1981	Irena Kolaj Ristanović
1982	Karol Bieniek
1982	Alp Yenen
1983	Rita Akritidisová
1983	Darima Dambinimajevna Doržijeva
1983	Oksana Oleksandrìvna Tyščenko-Monastyrs‘ka	Таврия милли университеты
1984	Michail Michajlovič Jakušev
1984-03-09	Andrei Kubatin			2020-10-29
1984-11-27	Marie Bossaert	Югары нормаль мәктәбе Югары тикшеренүләр гамәли мәктәбе	French School of Rome
1984-12-01	Márton Vér	Сегед университеты Гөттинген үнивирситите	Һамбург университеты Гөттинген үнивирситите Берлин-Бранденбург табигый һәм һуманитар фәннәр академиясе Сегед университеты Маҗарстан фәннәр академиясе
1985-04-09	Maxime Gauin	Lycée Bernard Palissy (Agen) lycée Camille-Jullian École Normale Supérieure de Lyon Париж 1 университеты Bordeaux Montaigne University
1987-10-31	Gokhan Yagci
1990-05-07	Semih İpek
1990-05-15	Mkhitar Hayrapetyan	high school #127 named after Levon Arisyan Ереван дәүләт университеты
1991-01-01	Vagharshak Hakobyan	ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետ Institute of Oriental Studies of Armenia
20th century	Irena Tatarzyńska	Варшау университеты	Варшау университеты Польша фәннәр академиясе Ministry of Foreign Affairs of Poland
	Jamal al-Din al-Turki
	Minakhanim Taklali		Baku Engineering University Әзербайҗан дәүләт педагогика университеты AzTV
	Annemarie Gaben
	Ибн Мұқанна
	Бектемирова, Айнагүл Кашкарбаевна
	Асанов, Темиркул Ишекеевич
	Мамбаева, Салтанат
	Гаврилов Михаил Филипович
	Tiran Lokmagyozyan		Agos
	Vasilis Dimitriadis
	Christoph Herzog	Фрайбург университеты	University of Bamberg
	Hülya Çelik		Вена университеты
	Erich Prokosch
	Gökhan Şilfeler
	Hakan T. Karateke
	Dilek Sarmis	Югары иҗтимагый фәннәр мәктәбе Institut français d'études anatoliennes	Страсбур үнивирситите
	Rufat Sattarov
	Ablet Semet
	Sebastian Cwiklinski
	Hakan Aydemir
	Cevat Kara
	Aysima Mirsultan
	Luca Berardi
	Zsombor Rajkai
	Nicholas L. Danforth
	Allahshukur Gurbanov
	Aslı Göksel
	Ceren Selvi

Әдәбият

• Кононов А. Н. Россиядә төрки телләрне өйрәнү тарихы: октябрьгә кадәрге чор. — 2 нче басма. — Л.: Наука, 1982.
• Кононов А. Н. Россия төркиятчеләренең биобиблиографик сүзлеге: октябрьгә кадәрге чор. — 2 нче басма. , эшкәртелгән — М., 1989.
• Ашнин Ф. Д., Алпатов В. М., Насилов Д. М. Репрессированная тюркология. — М.: «Восточная литература» РАН, 2002. — 296, [8] с. — ISBN 5-02-018338-5.
• Милибанд С. Д. Востоковеды России: XX — начало XXI века: биобиблиографический словарь: в 2 книгах / отв. ред. В. М. Алпатов. — ИВ РАН; ИНИОН РАН. — М.: Восточная литература, 2008. — 968 + 1005 с. — ISBN 978-5-02-036364-9.
• Милибанд С. Д. Востоковеды России: XX — начало XXI века: дополнения и указатель / отв. ред. В. М. Алпатов. — ИВ РАН; ИНИОН РАН. — М.: Восточная литература, 2009. — Т. 3. — 71 с. — ISBN 978-5-02-036395-3.

Сылтамалар

• Библиография һәм төркият буенча сылтамалар
• Төркият турындагы сайтларга сылтамалар
• Татар электрон китапханәсе сайтында төркият
• Кононов А. Н. Төркология // Лингвистик энциклопедик сүзлек, М., 1990

Моны да карагыз

• Көнчыгышны өйрәнү
• Госманчылык
• Төрки халыклар
• Төрки телләр
• Пантөркизм
• Алтай телләре