Түбән Кама ГЭСы

Түбән Кама ГЭСы
Ил	Русия Русия
Елга	Чулман
Милекче	«Татэнерго» ААҖ
Халәт	гамәлдәге
Төзелеш башлавы датасы	1963
Агрегатларны кертү елы	1979—1987
Төп характеристикалар
Еллык электр энергиясен җитештерү, млн Калып:КВт-ч	2 670 (~1 800)
Электр егәрлеге, МВт	1 205(450)
Җиһазлар характеристикалары
Турбиналар саны һәм маркасы	16хПЛ 20/811-ВБ-1000
Расход через турбины, м³/сек	16х725
Генераторлар саны һәм маркасы	16хСВ-1477/142-104
Генераторлар егәрлеге, МВт	15х78, 1x35
Төп корылмалар
Буа бикелеге, м	30
Буа озынлыгы, м	2976
Шлюз	бар
ОРУ	500 кВ
Харитада
Түбән Кама ГЭСы
Викиҗыентыкта төркем

Түбән Кама ГЭСы (рус. Нижнекамская ГЭС) — Татарстан Республикасында, Яр Чаллы шәһәре янында Чулман елгасындагы ГЭС.

Гомуми мәгълүмат

Руслолы гидроэлектростанция булып тора.

Түбән Кама ГЭСының административ корпусы. 2007 ел.

Гидроэлектростанция корылмалары составы:

• бетон су агызу буасы;
• 30 метр биеклектәге һәм гомуми озынлыгы 2976 метр булган юдыргыч руслолар һәм тугай буалар;
• берләштерелгән типтагы ГЭС бинасы;
• суднолар йөрешле шлюзлар.

ГЭСның проект егәрлеге — 1205 МВт, нормаль терәк дәрәҗәсе 68,0 м. булганда елына уртача 2,67 млрд кВт·сәг. ГЭС бинасында 16 борылыш-көрәк гидроагрегаты урнаштырылган, аларның һәркайсы проект буенча 12,4 м хисапланган басымда 78 МВт егәрлек үстерергә тиеш (соңгы гидроагрегат рәсми рәвештә 35 МВт егәрлеккә маркаланган). Түбән Кама ГЭСы күбесенчә Чебоксар ГЭСыннан унификацияләнгән. ГЭСның терәк корылмалары (терәк фронтның озынлыгы 3,9 км) Түбән Кама сусаклагычын тәшкил итә.

Хәзерге вакытта сусаклагыч дәрәҗәсе 63,3 м тәшкил итә. ГЭСның егәрлеге — 450 МВт чамасы, электр энергияне уртача еллык эшкәртү 1280 млн кВт·сәг тәшкил итә.

Түбән Кама ГЭСы «Татэнерго» ААҖ холдингының «Генерацияләү компаниясе» ААҖ составына керә.

ГЭС плотинасы буенча М7 «Идел» федераль автомагистрале (Мәскәү — Казан — Уфа) һәм Әгерҗе — Акбаш тимер юл линиясе уза.

Тарих

ГЭС төзелеше 1963 елда башлана (төзелеш башлыгы — С.В. Утретский). 1979 елда беренче гидроагрегат эшләтеп җибәрелә, сусаклагыч 62 метрга кадәр тутырыла (электр җиһазлары эшли ала торган һәм суднолар шлюз аша уза ала торган минималь дәрәҗә). Чулман тугаенда һәм аның Агыйдел, Ык, Иж кушылдыкларында 78 мең гектар җирне су баскан, сусаклагыч өчен Татарстан (91,4 мең гектар), Башкортстан, Удмуртия һәм Пермь өлкәсе территориясендә барлыгы 173 мең гектар җир билгеләнә. Су басырга тиешле мәйданнарда әзерлек эшләре башкарыла: алар урманнардан чистартыла, җирле халык (6165 йорт) куркынычсыз урынга күчерелә, халык өчен яңа торак йортлар төзеп, барлык корылмалар сүтелә, ә юллар, электр һәм элемтә линияләре күчерелә. 1987 елда ГЭСның соңгы, 16 нчы агрегаты эшли башлый.

Сусаклагычны 68 метр биеклеккә тутырып, станциянең проект егәрлегенә 1990 елда чыгарга ниятләнгән була. Әмма ГЭС төзелеше 1980 еллар ахырында шактый иҗтимагый ярдәмнән файдаланган экологик оешмаларның массакүләм протестларына китерә. Нәтиҗәдә, 1990 елның апрелендә Татарстан Югары Советы, соңрак шул ук елның сентябрендә Башкортстан Югары Советы 62 метр биеклектәге сусаклагыч дәрәҗәсен саклап калу турында карар кабул итәргә мәҗбүр була.

2001 елда Татарстан һәм Башкортстан җитәкчеләре (2002 елда аларга Удмуртия җитәкчелеге кушылган) Түбән Кама сусаклагычының билгесен 63,3—63,5 метрга кадәр арттыру һәм 2010 елга кадәр мондый режимда эксплуатацияләү турында килешү имзалаган. Хәзерге вакытта сусаклагычның нормаль терәк дәрәҗәсе 63,3 м. тәшкил итә.

Сусаклагыч дәрәҗәсен күтәрү мәсьәләсе

Сусаклагычның арадаш билгеләрдәге эше икътисади һәм экологик проблемалар тудыра. ГЭС проект куәтен һәм эшләнмәләрне үстерми, суднолар йөреше кыенлаша, инженерлык саклау корылмалары проект булмаган режимда эшли, бу аларны җимерә. Вак-төяк (сулыкның тирәнлеге ике метрдан ким тәшкил итә) мәйданы 50 процентка җитә, гәрчә санитар нормалар буенча 20дән артмаска тиеш.

Сусаклагыч дәрәҗәсенең проект билгесенә кадәр күтәрелүе Татарстанда 43 мең гектар авыл хуҗалыгы җирләрен (0,9%), Удмуртиядә — 13 мең гектар (0,6 %), Башкортстанда — 15 мең гектар (0,2 %) су басуына китерәчәк, Пермь краенда су басу зонасында җирләр саны аз гына булачак.

Икенче яктан, су басу зонасындагы җирләр шактый дәрәҗәдә авыл хуҗалыгы әйләнешеннән чыгарылган һәм әле 20 ел элек кенә бетерелгән һәм аларның потенциалы күптән югалган — мәйданнар куаклык белән үскән һәм сазланган. 4149 йортны, шул исәптән Татарстанда 2672 йортны, Удмуртиядә — 1068, Башкортстанда 399 йортны, Пермь краенда 10 йортта яшәүчеләрне күчерергә туры киләчәк. Гидроузел төзелешен тәмамлау бәясе якынча 42 млрд. сум тәшкил итә.

Машина залында шартлау

2010 елның 12 маенда якынча 15.00 сәгатьтә ГЭСның машина залында төтенләү башлана. Соңрак шартлау була. Шартлау нәтиҗәсендә ике кеше һәлак була һәм ун кеше зыян күрә.

Шартлау станциянең үз ихтыяҗларына һава бирә торган синхрон компенсаторның компрессор режимы бүлмәсендә була. Дүрт компрессорның берсе зыян күргән. Бина һәм конструкцияләр зыян күрмәгән. Станция эшендә әлеге вакыйга сизелеш тапмаган.

Шартлау сәбәбе — компрессорга алып баручы патрубканың өзелүе. Өзелү май агызуына китерә. Һава белән кушылып, май май-һава катнашмасына әйләнә, ул эшләүче электр җиһазының җылыну яки очраклы очкын нәтиҗәсендә ялкынлана. Нәтиҗәдә, турбина цехы бинасында май-һава катнашмасы яна һәм алга таба шартлау була.

Сылтамалар

• «Генерирующая компания» ААҖнең рәсми сайты, Түбән Кама ГЭСының хәзерге хуҗасы