Хуанка (монолит)

Хуанка
Материал төре	таш[d]
Хуанка Викиҗыентыкта

Хуанка (Кечуа телендә: wanka) яки чичик (тситсик) ул Андларда изге булып саналган вертикаль таш. Яклаучы, күкрәк имездерүче дигән сүз.

Хуанкалар табыну объектлары булган һәм алар ритуалларга һәм тәкъдим итүләргә багышланган булган. Ул тотемга охшаган (Оджибва телендә "ототеман" дигәнне аңлата). Ул изге дип санала һәм Төньяк Америка асаба халыкларында изге дип санала һәм җәмәгатьнең бабасының яклау функциясенең символы булып тора. Ул шулай ук Атлантика Европасының һәм Урта Диңгез төбәгендәге Неолиттан Бронза Гасырына кадәр булган мегалит һәйкәлләргә менгирларга охшаш.

Географик таралышлары

Хуанкалар Андларның берничә төбәгендә бар, бигрәк тә Перуның Анкаш төбәгендә. Рекуай, Хуараз, Кархуаз, Юнгай, Хуаямба провинцияләрендә. Шулай ук хуанкалар Хуаманкада һәм Титикака янында табылган булган һәм Аргентинада Сальта һәм Тукуман провинцияләрендә табылган булган.

Борынгылыгы

Базан дель Кампо буенча хуанкаларга якынча 5000 ел (безнең эрага кадәр 4000 елдан 2000 елга кадәр), Карал һәм Бандурриа шәһәрләрендә.

Мәгънәләре

Колониаль хроникаларда Анд дөньясында хуанкаларның әһәмияте турында аңлатулар бирелә. Родриго Эрнандес Принсипе Перуда Киллехон де Хуайлас өлкәсендә хуанкалар турында яза.

... Бу бик борынгы шәһәрдән чирек лига ташлар белән әйләндерелгән изге урын бар, уртада Лламок дип аталган төп изге хуанка бар.

Типлары һәм функцияләре

Хуанкаларны түбәндәгечә типларга бүләләр:

• Морфологиясе буенча:
  • Шәхси форма
  • Төгәлләнүе буенча: шомалар яки киселгәннәр
  • Урнашулары буенча: параллель рәтләрдә, циркуляр.
  • Табигый хуанкалар
• Функцияләре буенча:
  • "Халык хуанкалары".
  • Муллылык символлары булган хуанкалар.
  • Сулыклар яки биеклекләр хуанкалары.
  • Юл хуанкалары.
  • Гыйбадәтханә хуанкалары: мәсьәлән, Караль шәһәрендә.

Шулай ук карагыз

• Бабалар культы
• Мегалитизм
• Монолит

Әдәбият

• De Arriaga, Pablo Joseph (1920) [1621]. La extirpación de la idolatría en el Perú. Lima: Imprenta y Librería San Martí y Cª. Consultado el 30 de marzo de 2017.
• Duviols, Pierre (1967). «Un inédit de Cristobal de Albornoz : La instrucción para descubrir todas las guacas del Pirú y sus camayos y haziendas». Journal de la société des américanistes (en francés y castellano) (París: Museo del Hombre) 56 (1): 7-39. ISSN 1957-7842. Consultado el 3 de abril de 2017.
• Duviols, Pierre (1979). «Un Symbolisme de l'occupation, de l'aménagement et de l'exploitation de l'espace. Le monolithe huanca et sa fonction dans les Andes préhispaniques». L'Homme (en francés) 19 (2). ISSN 1953-8103. doi:10.3406/hom.1979.367954. Consultado el 28 de marzo de 2017.
• Brignardello, Carlos (1999), Simbología prehispánica del paisaje, Lima, ISBN 9972-9233-0-4
• Bazán del Campo, Francisco (2007). «Las ceremonias especializadas de Veneración a los Huancas». SIAN Revista de Arqueología (Trujillo: Instituto SIAN, Editorial Nuevo Horizonte) (18): 3-20.
• Tantaleán, Henry; Leyva, María Ysela (2011). «De la huanca a la estela: la formación de los asentamientos permanentes tempranos (1400 ANE-350 DNE) de la cuenca norte del Titicaca». Bulletin de l'Institut * * Français d'Études Andines (Lima: Instituto Francés de Estudios Andinos) 4 (2): 3-20. ISSN 0303-7495. doi:10.4000/bifea.1449. Consultado el 29 de marzo de 2017.
• Lau, George F. (2013), Ancient Alterity in the Andes: A recognition of others (en inglés), Abindgdon, Oxom: Routledge, Taylor & Francis Group, p. 202, ISBN 978-0-41551922-9
• Sánchez García, Julio S. (2015). «El misterio de los huancas, una aproximación a la cosmovisión andina desde el cerro Pariahuanca». Arkeos, revista electrónica de arqueología (Lima: Pontificia Universidad * Católica del Perú) 7 (14): 3-20. ISSN 1819-0421. Consultado el 3 de abril de 2017.
• Lau, George F. (2016), An Archaeology of Ancash: Stones, Ruins and Communities in Andean Peru (en inglés), Lóndres: Routledge, Taylor & Francis Group, p. 274, ISBN 978-1138898998