Хуҗа Хәсән
.svg){kind=small}
| Хуҗа Хәсән | |
|---|---|
 | |
| Ил | Россия |
| Республика | Татарстан |
| Муниципаль район | Кайбыч районы |
| Координатлар | 55°22'0"N, 47°50'0"E, 55°22'2.17"N, 47°50'8.52"E |
| Беренче телгә алу | 1619 |
| Климат | dfb — дымлы континенталь |
| Халык саны | 623 кеше |
| Милли состав | татарлар |
| Дини состав | христианнар |
| Сәгать кушагы | UTC+4 |
| Телефон коды | 84370 |
| Почта индексы | 422326 |
| Автомобиль коды | 16, 116 |
| Русча топонимы | Хозесаново |
Хуҗа Хәсән — Татарстан Республикасының Кайбыч районындагы авыл. Хуҗа Хәсән авыл җирлеге үзәге.
Географиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Олы Кайбыч авылыннан 26 км көнбатыштарак, Чуашстан белән чик буенда, Гөбенәнең кушылдыгы Инеш елгасы ярында урнашкан.
Климат[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
| Тәүлек буена һаваның уртача температурасы | ||||||||||||
| Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| -10.5 °C | -10.6 °C | -5.5 °C | 4.9 °C | 13.5 °C | 18.4 °C | 20.4 °C | 17.9 °C | 12.2 °C | 4.5 °C | -4.4 °C | -9.7 °C | 4.3 °C |
Климат уртача континенталь. Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе буенча климатның коды: Dfb[1]. Уртача еллык һава температурасы 4.3 °C.[2]
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1619 елдан билгеле.[3]
18 гасырда авыл халкы чукындырыла. 1710 елда башта авыл ике җирдә була, икесендә дә 2-3 гаилә чукындырылган. Чукынудан качып китүчеләр бүгенге Апас районы Күкшем авылын нигезли, бер өлеше хәзерге Буа районы Бик-Үти авылына күченә.[4]
Чукындырылган татарларның бабалары арасында нугайлар да булырга охшый. Хуҗа Хәсән авылында язып алынган бер риваять буенча, ул авылны Идел буе Болгарына Аксак Тимер һөҗүменнән соң хәзер Чистай төбәге нугайлары (мишәрләре) нигезләгән дип уйланыла, алар Улыби-Ульби нәселеннән була. Шул ук вакытта Казанны саклаучы нугайлар башында Улы би торуы билгеле.[5]
Авылның атамасы да беренче нигезләүче — Хуҗа Хәсән дигән кеше белән бәйле.[6][7]
Халык саны[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
| 1989 | 1997 | 2010 | 2011 | 2017 |
|---|---|---|---|---|
| 742 | 725 | 635 | 653 | 647 |
Авылның төп халкын татарлар — 94%, чуашлар — 5% һәм руслар — 1% тәшкил итә (2017).
Күренекле кешеләре[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Владимир Мироваев — үзешчән композитор, җырчы, шагыйрь, баянчы.
- Вячеслав Данилов — тарихчы, икътисадчы.
- Алексей Макаров — Татарстан Республикасы Кайбыч районы башкарма комитеты җитәкчесе.
- Иван Капитонов (1965 елда туган) — рәссам, РФ Рәссамнар берлеге әгъзасы.
Дин[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Авыл халкы XVIII гасырга кадәр ислам динен тоткан, авылда мәчет эшләп торган. XVIII гасырда авыл халкы көчләп чукындырыла, мәчет хәзерге Яшел Үзән районы Айдар авылына күчерелә.[4]
Мәгариф[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1926 елда авылда башлангыч мәктәп ачыла,[8][9] 1948 елда – җидееллык, 1962 елда – тулы булмаган урта, 1989 елдан Хуҗа Хәсән урта мәктәбе дип үзгәртелә.[3]
Мәдәният[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Авылда Тау иле керәшен татарлары музее эшли. Мәдәният йорты, китапханә, спорт мәйданчыгы, фельдшерлык пункты бар.[3]
Икътисады[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Халкы күбесенчә кырчылык, терлекчелек белән шөгыльләнә.
Моны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna
- ↑ NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Хуҗа Хәсән. Татар энциклопедиясе.
- ↑ 4,0 4,1 Тарихчы Вячеслав Данилов: «Керәшен дигән милләт юк ул! Татар дип язылырга кирәк!».
- ↑ Тау ягы керәшеннәре.
- ↑ Три брата - три деревни. История происхождения деревни Хозесаново Кайбицкого района.
- ↑ Сетевой этнокультурный проект кряшенского народа. әлеге чыганактан 2013-03-16 архивланды. 2012-11-07 тикшерелгән.
- ↑ МБОУ «Хозесановская средняя общеобразовательная школа Кайбицкого муниципального района РТ».(үле сылтама)
- ↑ История школы, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2022-07-14
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ.
Кайбыч районы авыл җирлекләре торак пунктлары |
||
|---|---|---|
| авыл җирлеге | торак пунктлары | .svg) .png)  .gif) |
| Багай | Арыслан • Багай • Кодыбирде • Салтыйган | |
| Борындык | Борындык • Шуширмә | |
| Зур Подберезье | Каргалы • Кече Подберезье • Олы Подберезье • Пләтәни • Сосновка | |
| Иске Тәрбит | Иске Тәрбит • Камыллы • Соравыл | |
| Кече Мәме | Имәнле Бортас • Кече Мәме • Малала • Яңа Патрикеево | |
| Колангы | Бәли • Колаңгы • Түбән Колаңгы | |
| Кошман | Кошман • Урсак урманчылыгы | |
| Мәлки | Байморза • Иске Буа • Мәлки • Яңа Буа | |
| Мөрәле | Зур Колаңгы • Мөрәле | |
| Надеждино | Кичке • Морат • Надеждино • Репьёвка • Чиста Чишмә | |
| Олы Кайбыч | Афанасьевка • Иске Чәчкаб • Олы Кайбыч • Симәки | |
| Олы Урсак | Бушанчы • Кече Урсак • Олы Урсак • Чүкри-Алан | |
| Ульянково | Воскресенски • Корноухово • Өлҗән • Победа | |
| Федоровское | Федоровское | |
| Хуҗа Хәсән | Александровка • Кушкүл • Турминское • Хуҗа Хәсән | |
| Чүти | Олы Тәрбит • Чүти | |
| Ябалак | Бәрлебашы • Бәрлебашы урманчылыгы • Кече Кайбыч • Морза Бәрлебашы • Ябалак | |