Җир

Җир
Орбиталь үзенчәлекләре
Перигелий	147 098 290 км 0,98329134 а. б.
Афелий	152 098 232 км 1,01671388 а. б.
Зур ярымкүчәр (a)	149 598 261 км 1,00000261 а. б.
Орбитаның эксцентриситеты (e)	0,01671123
Әйләнешнең сидерик чоры	365,256366004 көн 365 көн 6 сәг. 9 мин. 10 сек.
Орбиталь тизлек (v)	29,783 км/c 107 218 км/сәг
Уртача аномалия (Mo)	357,51716°
Авышу (i)	7,155° кояш экваторына карата, 1,57869° инвариант өслегенә карата
Периастр озынлыгы	348,73936°
Периүзәк аргументы (ω)	114,20783°
Нәрсәнең иярчене	Кояш
Иярченнәре	1 (Ай), 8300+ ясалма
Физик үзенчәлекләре
Поляр тыгызлану	0,0033528
Экваториаль радиус	6378,1 км
Поляр радиус	6356,8 км
Уртача радиус	6371,0 км
Зур түгәрәк әйләнәсе	40 075,017 км экватор буенча 40 007,86 км меридиан буенча
Өслекнең мәйданы (S)	510 072 000 км² 148 940 000 км² коры җир (29,2 %) 361 132 000 км² су өслеге (70,8 %)
Күләм (V)	10,8321×1011 км³
Масса (m)	5,9726×1024 кг (3×10-6 M☉)
Уртача тыгызлык (ρ)	5,5153 г/см³
Экваторда ирекле төшү тизләнеше (g)	9,780327 м/с² (0,99732 g)
Беренче галәми тизлек (v1)	7,91 км/с
Икенче галәми тизлек (v2)	11,186 км/с
Экваториаль әйләнү тизлеге	1674,4 км/сәг (465,1 м/с)
Әйләнү периоды (T)	0,99726968 тәүлек (23h 56m 4,100s) — сидерик әйләнү периоды, 24 сәг — кояш тәүлегенең уртача озынлыгы.
Күчәр авышы	23°26’21",4119
Альбедо	0,306 Бонд 0,367 Геометрик
Температура
	мин. урт. макс.
Цельсий	−91,2 °C 14 °C 56,7 °C
Кельвин	184 K 287,2 К 329,9 К
Атмосфера
Составы:78,08 % — азот (N2) 20,95 % — әче тудыргыч (O2) 0,93 % — аргон (Ar) 0,039 % — углерод диоксиды (СO2) Якынча 1 % су пары климатка карап

Җир (лат. Terra) — Кояш системасына кергән планета. Кояштан соң өченче планета. Диаметры, массасы һәм тыгызлыгы буенча Җирсыман планеталар арасында иң зуры.

ССРБ почта маркасы, 1969 ел

Ешрак Җир яки Җир шары исемнәре белән телгә алына. Бүген кешеләргә мәгълүм булган Кояш системасының һәм Бөтен Галәмнең тереклек яши торган бердәнбер планетасы (күк җисеме).

Фәнни мәгълүматлар буенча, Җир Кояш томанлыгыннан якынча 4,54 млрд ел элек барлыкка килгән. Үзенең бердәнбер табигый иярчене — Ай барлыкка килә. Җирдә тереклек якынча 3,5 млрд ел элек барлыкка килгән. Планетаны 70,8 %-ка Дөнья океаны алып тора. Башка өлешен кыйтгалар һәм утраулар тәшкил итә. Тереклек өчен кирәкле сыекча су Кояш системасының башка планеталарында юк. Җирнең эчке өлкәләре шактый активлы һәм калын, чагыштырмача каты каттан — мантиядән, аның астындагы тышкы сыек төштән һәм эчке каты тимер төшеннән гыйбарәт.

Җир башка галәми җисемнәр белән, Кояш һәм Ай шул исәптән, үзара тәэсир итә (тарту көчләре белән тарттыра). Җир Кояш тирәсендә әйләнә һәм 365,26 көн эчендә әйләнеп чыга. Бу вакыт аралыгы — сидерик ел, ул 365,26 кояш тәүлегенә тигез. Җирнең әйләнү күчәре аның орбита яссылыкка карата 23,4°-ка авыша. Моннан сәбәпле планета өслегендә бер тропик ел (365,26 кояш тәүлеге) эчендә фасыл үзгәрешләре булалар.

Җир - Кояштан өченче планета, иң тыгыз һәм зурлыгы буенча Кояш системасындагы 8 планетаның бишенчесе. Моннан тыш, ул Кояш системасындагы җир төркеменең дүрт планетасыннан иң зурысы. Аны кайчак «Зәңгәр планета», яки латинча «Тэрра» дип атыйлар.Җир - хәзерге вакытта тормыш яши торган, билгеле булган Галәмдәге бердәнбер урын. Планета 4.54 миллиард ел элек барлыкка килгән, ә тормыш аның өслегендә 3,5 миллиард ел элек барлыкка килгән. Шуннан бирле Җирнең биосферасы планетада атмосфераны һәм башка абиотик шартларны шактый үзгәртте, бу исә аэроб организмнарының үсешен стимуллаштырырга мөмкинлек бирде, шулай ук озон катламы формалашты, ул Җирнең магнит кыры белән бергә зарарлы кояш радиациясен блоклый,шулай иттереп җирдә яшәү мөмкинлеген бирә. Җирнең физик үзлекләре, шулай ук аның геологик тарихы һәм орбитасы шушы чор эчендә тормышны саклап калдырырга ярдәм итте.

(http://engmaster.ru/topic/3864 сайтындагы "Earth" статьясының тәрҗемәсе.)