Һиндукуш (музей)

**«Һиндукуш»**
«Һиндукуш»
Нигезләү датасы	2009
Урын	423882 ТР, Тукай районы, Үзәк ур., 16.
Директор	Резеда Гарипова (Якупова)
Сайт	Музейның ВКонтакте төркеме

Һиндукуш
	Һиндукуш
Дәүләт	Россия
Урын	Татарстан
Әлеге административ-территориаль берәмлеккә керүче авыллар	Иске Абдул
Рәсми ачылу датасы	15 февраль 2009

Мәдәният порталы

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Һиндукуш (мәгънәләр) битенә күчегез.

«Һиндукуш», рәсми исеме «Һиндукуш» сугышчан дан музее (рус. Музей боевой славы «Гиндукуш») — Татарстанның Тукай районы Иске Абдул авылында урнашкан иҗтимагый-патриотик музей, муниципаль бюджеттагы мәдәният оешмасы. Әфганстан сугышына багышланган музей буларак ачылган.
Музейны нигезләүче ― Тукай районы сугыш хәрәкәтләре ветераннарының иҗтимагый оешмасы (җитәкчесе ― ветеран-әфганчы Айбулат Мөнир улы Якупов, «Батырлык өчен» медале белән бүләкләнгән)^[1].
Музей директоры — Резеда Гарипова (Якупова).
Музей адресы — 423882 Татарстан, Тукай районы, Иске Абдул авылы, Үзәк урам, 16.

Тарих

Музей 2009 елның 15 февралендә, совет гаскәрләрен Әфганстаннан чыгаруның 20 еллыгы көнендә ачыла. 2011 елдан муниципаль музей статусында. Беренче директоры — Әбүзәр Габдрахманов. Музей шурасына әфганчылар Нәкыйп Хафизов, Илдус Насыйров, Марсель Ситдыйков, Айбулат Якупов сайлана.

Алтарих

2004 елның 23 февралендә Тукай районы Иске Абдул авылы Әфганстан сугышы ветераннары әледән-әле очрашып тору өчен хәрби-патриотик клуб төзергә килешәләр. Моның өчен авыл китапханәсенең фойесын бүлеп бирәләр. Тиздән әлеге клуб эшендә, аның үткәргән чараларында Сәмәкәй, Мерәс, Теләнче Тамак, Сәет, Яңа Бүләк, Октябрь-Бүләк, Иске Дөреш, Казаклар авыллары әфганчылары (барлыгы 40 кеше) катнаша.

Башта Әфганстан сугышына багышланган музей буларак оеша башлый. Ләкин Бөек Ватан сугышы, Беренче һәм Икенче чечен сугышларына, Россия армиясе тормышы турында экспонатлар да килгәч, «иҗтимагый-патриотик музей» статусын ала һәм Әфганстан сугышында катнашканнарның барысына да билгеле исем ― Әфганстан территориясенең 80 % ын алып торган тау массивы исеме ― Һиндукуш исеме белән атала.

Музейны бизәү, беренче экспонатларны табу һәм урнаштыруны Тукай районы әфганчылары үз хисапларына эшлиләр. Тукай районы сугыш хәрәкәтләре ветераннарының иҗтимагый оешмасы әгъзалары Габдрахманов Әбүзәр, Насыйров Илдус, Хафизов Нәкыйп, Ситдыйков Марсель, Фазлеев Бәһзәр, Шәйхетдинов Наис, Гыйнимятуллин Әсгар, Харитонов Николай, Зиннәтуллин Илгиз, Насыйбуллин Айдар, Хаҗиев Фәнис һ.б. зур финанс һәм методик ярдәм күрсәтә^[1].

2008 елда музей (клуб) Татарстан мәдәният министрлыгыннан 125 меңлек грант ота, һәм ул акчага пыяла шкафлар, стеллажлар сатып алына. Спонсорлар табып, хәрби кораллар (макетлары) алына. Район башлыгы музей алдындагы мәйданчыкны һәм андагы Бөек Ватан өчен корбан булганнар истәлегенә ачылган һәйкәлгә килү юлларын асфальтлауда ярдәм күрсәтә.^[2]

2009 елның 22 февралендә Әфган сугышы ветераннары көче белән Әфганстаннан совет гаскәрләрен чыгаруның 20 еллыгы хөрмәтенә «Һиндукуш» иҗтимагый-патриотик музее (рус. Общественно-политический музей «Гиндукуш») буларак тантаналы рәвештә ачыла. Музейга районның сугыш хәрәкәтләре ветераннары иҗтимагый оешмасы җитәкчесе Якупов Айбулат Мөнир улы нигез салган, ул «Батырлык өчен» медале белән бүләкләнгән^[1].

2010 елның 15 маенда «Хәрби дан залы» (рус. «Зал воинской славы») ачыла, ул Бөек Ватан сугышына (1941―1945), Әфган сугышына (1979―1989) һәм Беренче (1994―1996) һәм Икенче (1999―2009) чечен сугышларына багышланган өч экспозициядән тора.

2012 елның 15 маенда «Ату кораллары күргәзмә залы» (рус. Выставочный зал стрелкового оружия) ачыла. Анда Кызыл Армиянең (1917―1945 еллар), Совет Армиясенең (1945―1991 еллар) һәм Россия Армиясенең (1991―-2025 еллар) ату кораллары макетлары куелган. Төрле заманнар һәм халыкларның корал ясаучылары турында мәгълүматлар бар^[1].

2014 елда музей каршындагы мәйданда сугыш хәрәкәтләрендә хәрби бурычын үтәгәндә һәлак булган Тукай районында туганнарга багышланган «Ватан өчен һәлак булганнар истәлегенә» (рус. Памяти павших за Отечество) мемориал-һәйкәле төзелә^[1].

2020 елда музей хезмәтләренең барлык төрләрендә (патриотик сәгатьләр, музей дәресләре, квест-уеннар, экскурсияләр (индивидуаль, төркем), мәдәни-мәгариф чаралары) 2920 кеше (шуларның 1600е ― балалар) катнашкан. Хәрби-патриотик һәм туган якны өйрәнү темаларына даими һәм күчмә күргәзмәләр оештырыла^[1].

Экспонатлар

2017 ел ахырына музейда 606 (246сы төп фондта, 360сы фәнни-ярдәмче фондта), 2018 ел ахырына 1000нән артык саклау берәмлеге экспонат исәпләнә. Музей экспонатлары саны елдан-ел элекке хәрбиләр һәм әфган ветераннары бүләкләре хисабына арта бара^[1]. Музейда раритетлар күрергә була. Мосин винтовкасы, Калашников автоматы, Шпагин пистолет-пулеметы, Дегтярев пехота пулеметы, «Максим» пулеметы, «Шмайсер» автоматы, Маузер пистолеты (үз зурлыгындагы макетлары) күрсәтелә. Сирәк экспонат — су астында ата торган коралның патроны.
Пуля тишкән солдат каскалары, ату коралы фрагментлары, төрле калибрдагы артиллерия снарядлары кыйпылчыклары һәм гильзалары, патроннар, флягалар, алман коралы детальләре, Әфган «дошман»нарының кораллары һәм киемнәре куелган. Экспозициядә — сугышчан юлны күрсәтүче зур дивар хариталары, фотодиварлар, документлар күргәзмәсе, ветераннарның истәлекләре, солдатларның хатлары, макетлар, альбомнар, сувенирлар, рәсемнәр урын алган.

Заллар

Хәзерге вакытта музейда экспозицияләр 3 залда урнаштырылган: «Сугышчан Дан залы», «Ату кораллары залы» һәм «Тере хәтер» мәгълүмати-күргәзмә залы (анда барлык мөмкин булган дәресләр, лекцияләр, очрашулар һәм тарихи фильмнар карау уздырыла)^[1].

Сугышчан Дан залы (2009 елда ачыла).
«Һиндукуш» залы.
Хәрби хезмәткәрләр киемнәре залы. Кызыл Армия, Совет Армиясе, Россия армиясе солдатларының көндәлек һәм тантаналы хәрби киемнәре күрсәтелә.
Ату кораллары күргәзмә залы (2013 елда ачыла)^[3]

Төп эш юнәлеше

Экскурсияләр үткәрү, Бөек Ватан сугышы, Әфганстан сугышы, Чечня сугышы вакытындагы экспонатлар белән музей фондларын баету, егетләрне хәрби хезмәткә озату тантаналары уздыру. Елга музейга 4700 кеше килә (шуның эченнән 3340ы ― мәктәп укучылары).
«Музей ачылу тарихы», «Вставай, страна огромная…», «Этот День Победы!», «Күренекле кешеләр язмышы» , «Каһарманнар янәшәбездә яши», «Я – гражданин России» темасына экскурсияләр уздырыла.
Хәрби-патриотик айлыклар уздыру традициягә кергән: сентябрь-октябрь - «Хәрби дан чикләре» (Рубежи воинской славы), ноябрь-декабрь - «Синең саклаучыларың, Мәскәү !» (Твои защитники, Москва!), февраль - «Ватанга хезмәт итәм» (Служим Отечеству), апрель-май - «Коткарылган дөнья хәтерли!» (И помнит мир спасенный!).
Музей Казан, Чистай, Алабуга, Яр Чаллы иҗтимагый-патриотик оешмалары, Татарстан ветераннарының «Сугышчан туганлык» (Боевое братство) иҗтимагый хәрәкәте (җитәкчесе отставкадагы генерал-майор, ТР элекке хәрби комиссары Иван Данилович Стагнеев) белән даими бәйләнештә тора^[4].

Уңышлары

2009 ― муниципаль мәдәният һәм сәнгать учреждениеләренең иҗади коллективларына ярдәм итү өчен ТР Хөкүмәте грантына конкурс җиңүчесе. «Сугышчан Дан залы» проекты ― 125 мең сум.
2013 ― «РИТЭК» ААҖ һәм «Лукойл» хәйрия фондының социаль һәм мәдәни проектлар конкурсы. «Ватан өчен һәлак булганнарны искә алу» проектын гамәлгә ашыру өчен ― 200 мең сум.
2014 ― Музей эше буенча «Туган як: тарих һәм хәзерге заман» Бөтенроссия фәнни-гамәли конференциясе (халыкара дәрәҗәдә) дипломанты Тема - «Патриотик тәрбия үзәге буларак музей».
2015 ― «Россия патриотларын үстерәбез» конкурсының Мактау грамотасы белән бүләкләнә.
2016 ― «Татарстан Республикасының иң яхшы авыл музее» республика конкурсында җиңүче. Бүләк ― 100 мең сум.
2016 ― муниципаль мәдәният һәм сәнгать учреждениеләренең иҗади коллективлары проектларына ярдәм итү өчен Татарстан Республикасы Хөкүмәте грантына республика конкурсында җиңүче. «Җиңүчеләрнең Варислары» проектына 230 мең сум акча бүлеп бирелгән.
2016 — хәрби-патриотик тәрбиягә зур өлеш керткән өчен Россия Федерациясе Дәүләт Думасының Почет грамотасы белән бүләкләнә^[1].

Галерея



Күргәзмә	Хәрби кием залы	Музей алды	Солдат паёгы (2011)	Музей алдында мемориал-һәйкәл

Искәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 ВМузей - Купить онлайн билет, абонемент в Музей боевой славы "Гиндукуш", archived from the original on 2023-12-10, retrieved 2023-12-10
↑ «Новая неделя», 30.10.2014
↑ КФУ сайтында, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2015-08-07
↑ Тукай районы мәдәният бүлеге еллык хисабында, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2015-08-07

Әдәбият

З. Дәүләтшин. Авылым-горурлыгым (1 китап, 2003). Тормыш дулкыннары (2 китап, 2007), Яр Чаллы. (350 еллык тарихлы Иске Абдул авылы белешмәлеге).

Мәкаләләр

Н. Хусниев. Что такое «Гиндукуш»? «Новый Сарман», № 28, 9.04.2014.

Сылтамалар

Общественно-патриотический музей «Гиндукуш». 2023 елның 10 декабрь көнендә архивланган. Музеи Республики Татарстан(рус.)
«Һиндукуш» музее Тукай районы рәсми сайтында 2018 елның 20 октябрь көнендә архивланган.
КФУ студентлары «Һиндукуш»та булды 2016 елның 4 март көнендә архивланган.
«Һиндукуш» музее Бөек Ватан сугышы виртуаль музее сайтында

Моны да карагыз

Музейны ачу идеясен биргән Айбулат Якупов белән әңгәмә

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 ^1,8 ВМузей - Купить онлайн билет, абонемент в Музей боевой славы "Гиндукуш", archived from the original on 2023-12-10, retrieved 2023-12-10

[2] «Новая неделя», 30.10.2014

[3] КФУ сайтында, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2015-08-07

[4] Тукай районы мәдәният бүлеге еллык хисабында, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2015-08-07

[1]

[2]

[3]

[4]

к б ү Татарстан Республикасының шәһәр округлары һәм муниципаль районнарындагы музейлар (төркем)
Казан (исемлек • төркем)	• Казан кирмәне: Ислам мәдәнияте • ханнар мавзолее • милли сәнгать галереясы • Эрмитаж-Казан • Спас манарасы • Казан университеты / музейлары: актлар залы • археология • геология • зоология • Николай Лобачевский • педагогик белем бирү тарихы • университет тарихы • химия мәктәбе • этнография • башка урыннар: А. М. Горький һәм Ф. И. Шаляпин • Арбузовлар • Аксёнов • Бакый Урманче • В.И. Ленин • Евгений Боратынский • Каюм Насыйри • Константин Васильев • Муса Җәлил • Нәҗип Җиһанов • Салих Сәйдәшев • Софья Гобәйдуллина • татар әдәбияты тарихы һәм Шәриф Камал • Татарстан милли музее • Татарстан сынлы сәнгать музее • Лев Толстой • Габдулла Тукай • чәк-чәк • элемтә тарихы • Әмир Мәҗитов
Чаллы (төркем)	картиналар галереясы • тарих-туган якны өйрәнү
Азнакай районы (төркем)	• Азнакай: туган якны өйрәнү • башка ТПлар:
Аксубай районы (төркем)	• Аксубай: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: Газиз Кашапов (Яңа Үзи) • Хәсән Туфан (Иске Кармәт)
Актаныш районы (төркем)	• Актаныш: туган як • башка ТПлар: Шәрип Шәймиев (Әнәк)
Алабуга районы (төркем)	• Алабуга: В.М. Бехтерев / өяз медицинасы • И.И. Шишкин • М.И. Цветаева • Н.А. Дурова • тарихи-архитектура һәм сәнгать тыюлыгы • башка ТПлар: авыл тарихын өйрәнү (Морты)
Алексеевск районы (төркем)	• Алексеевское: сугыш даны • туган як • Биләр: А.Е. Арбузов • Биләр тыюлыгы • башка ТПлар: туган як (Зур Тигәнәле)
Апас районы (төркем)	• Апас: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: Сара Садыйкова (Тутай) • Фәхри Насретдинов һәм Бану Вәлиева (Шәмбалыкчы)
Арча районы (төркем)	• Арча: әдәбият һәм сәнгать • әлифба • Казан арты • башка ТПлар: Габдулла Тукай (Яңа Кырлай) • Гани Сафиуллин (Иске Кишет) • Мөхәммәт Мәһдиев (Гөберчәк) • Тукаевлар (Кушлавыч) • урман хуҗалыгы (Үрнәк)
Әгерҗе районы (төркем)	• Әгерҗе: мәдәни мирас һәм тарих • Таҗи Гыйззәт • башка ТПлар: авылы тарихы (Иж-Бубый)
Әлки районы (төркем)	• Базарлы Матак: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: Педер Хузангай (Сихтермә)
Әлмәт районы (төркем)	• Әлмәт: картиналар галереясы • туган якны өйрәнү • башка ТПлар: авыл тарихы (Түбән Абдул) • Ризаэтдин Фәхретдин (Кичүчат) • туган якны өйрәнү (Түбән Мактама) • Фатих Кәрими (Миңнебай) • туган якны өйрәнү (Габдрахман)
Әтнә районы (төркем)	• Олы Әтнә: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: Сибгат Хәким (Күлле Киме) • Шиһабетдин Мәрҗани (Комыргуҗа)
Балтач районы (төркем)	• Балтач: • башка ТПлар: Мирхәйдәр Фәйзи (Шода) • Себер тракты тарихы һәм Муса Җәлил (Карадуган) • туган як тарихы (Чепья)
Балык Бистәсе районы (төркем)	• Балык Бистәсе: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: авыл тарихы (Котлы Бөкәш) • авыл тарихы (Олы Елга)
Баулы районы (төркем)	• Баулы: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: Фәнис Яруллин (Кызылъяр)
Биектау районы (төркем)	• Биектау тимер юл станциясе бистәсе: төбәкне өйрәнү • башка ТПлар: Иске Казан тыюлыгы (Камай) • Салих Сәйдәшев (Өбрә)
Бөгелмә районы (төркем)	• Бөгелмә: татар тарихы һәм мәдәнияте • туган якны өйрәнү • Ярослав Һашек • башка ТПлар:
Буа районы (төркем)	• Буа: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: авыл тарихы (Татар Буасы) • Бакый Урманче (Күл Черкене)
Зәй районы (төркем)	• Зәй: туган як тарихы • башка ТПлар:
Кайбыч районы (төркем)	• Олы Кайбыч: Галия Кайбицкая • Кайбыч ягы • башка ТПлар: Икмәк игү һәм көндәлек авыл тормышы (Олы Подберезье) • Иске Тәрбит мәктәбе (Иске Тәрбит) • Тау иле керәшен татарлары (Хуҗа Хәсән)
Кама Тамагы районы (төркем)	• Кама Тамагы: туган якны өйрәнү • Туфан Миңнуллин • башка ТПлар: Максим Горький (Красновидово)
Кукмара районы (төркем)	• Кукмара: туган якны өйрәнү • башка ТПлар:
Лаеш районы (төркем)	• Лаеш: Г. Р. Державин һәм туган якны өйрәнү • башка ТПлар:
Лениногорск районы (төркем)	• Лениногорск: • башка ТПлар: Нефть музее (Шөгер) •
Мамадыш районы (төркем)	• Мамадыш: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: туган якны өйрәнү (Түбән Тәкәнеш) • Фәрит Яруллин (Кече Сон) • Шәйхи Маннур (Тулбай)
Менделеевск районы (төркем)	• Менделеевск: туган якны өйрәнү • башка ТПлар:
Минзәлә районы (төркем)	• Минзәлә: Муса Җәлил • туган якны өйрәнү • башка ТПлар:
Мөслим районы (төркем)	• Мөслим: туган якны өйрәнү • башка ТПлар:
Норлат районы (төркем)	• Норлат: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: Габдулла Кариев (Күлбай Мораса)
Питрәч районы (төркем)	• Питрәч: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: Петр Гаврилов (Әлбәдән) • тарихи-мәдәни музей-тыюлыгы (Апакай) • туган якны өйрәнү (Керәшен Сәрдәсе)
Саба районы (төркем)	• Байлар Сабасы: • башка ТПлар: урман хуҗалыгы тарихы (Лесхоз бистәсе) • сынлы сәнгать (Миңгәр)
Сарман районы (төркем)	• Сарман: Бөек Ватан сугышы һәм туган якны өйрәнү • башка ТПлар: Хезмәт Даны музее (Җәлил)
Спас районы (төркем)	• Болгар: икмәк • тарихи-архитектура тыюлыгы • башка ТПлар: тарих-туган якны өйрәнү (Иске Рәҗәп)
Теләче районы (төркем)	• Теләче: туган якны өйрәнү • башка ТПлар:
Тукай районы (төркем)	Һиндукуш (Иске Абдул)
Түбән Кама районы (төркем)	• Түбән Кама: Әхсән Фәтхетдинов • тарих, туган як һәм заманча инфраструктураны өйрәнү • башка ТПлар:
Тәтеш районы (төркем)	• Тәтеш: балык тоту тарихы • төбәк тарихы • башка ТПлар: Иван Яковлев (Күшки - Яңа Тимбай)
Чирмешән районы (төркем)	• Чирмешән: туган як тарихы • башка ТПлар:
Чистай районы (төркем)	• Чистай: 2 гимназиянең шәһәр һәм тирә як тарихы • Борис Пастернак • тарихи-архитектура һәм әдәби тыюлыгы • Чистай өязе • башка ТПлар: Гаяз Исхакый (Яуширмә)
Чүпрәле районы (төркем)	• Иске Чүпрәле: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: Ә. Ш. Әбдриев, татар һәм чуаш мәдәнияте (Иске Шәйморза) • Петр Дементьев (Үби)
Югары Ослан районы (төркем)	• Югары Ослан: төбәкне өйрәнү • башка ТПлар: Янка Купала (Печище)
Ютазы районы (төркем)	• Ютазы: • башка ТПлар: туган як тарихын өйрәнү (Кәрәкәшле)
Яшел Үзән районы (төркем)	• Яшел Үзән: 10 гимназиянең Каюм Насыйри һәм этнография музее • сәнгать галереясы • тарихи-мәдәни мирасы • башка ТПлар: Афзал Шамов (Татар Танае) • утрау-шәһәрчеге тыюлыгы (Зөя) • Каюм Насыйри, архитектура-этнография комплексы (Олы Ачасыр) • Константин Васильев (Васильево)
Яңа Чишмә районы (төркем)	• Яңа Чишмә: туган якны өйрәнү • башка ТПлар: буыннар мирасы (Акбүре) • Фәйзуллиннар, Мирхәйдәр Фәйзи һәм авыл тарихы (Шахмай) • халык иҗаты һәм көнкүреше (Зирекле)
Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы Татарстан Республикасы Дәүләт Советының Мәгариф, мәдәният, фән һәм милли мәсьәләләр комитеты Россия Федерациясе мәдәният министрлыгы РФ Федераль Җыелышының Дәүләт Думасындагы Мәдәният комитеты РФ Федераль Җыелышының Федерация Советындагы Фән, мәгариф һәм мәдәният комитеты Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы