Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/ا latin yazuında])
ا (гәрәп. الف) әлиф. Гәрәп һәм татар әлифбасында(әбҗәдендә) беренче хәреф. Мәхъраҗы буенча авыз куышлыгыннан сузылып чыга[3]. Мәд хәрефе. Башка гәрәп хәрефләре кебек 4 төрле языла. Шулай ук 1 санын билгеләү билгесе.
Хәрефнең сыйфатлары
| Хәрефнең
|
сыйфатлары
|
| Исеме
|
әлиф
|
| Тәртип саны
|
1нче
|
| Билгели торган саны
|
1
|
| Язылышы буенча төркеме
|
монфәсалә
|
| Башка төркеме
|
мәд хәрефе
|
Әлиф хәрефе гомумән озын(мәдле) [а] вә [ә] авазларын белдерә, әммә сүз башында ул а вә ә дән гайре төрле сузык у, ү, о, ө, и, ы, е-э авазларын белдерергә мөмкин.
Әлиф һәмзәнең язудан карап сүз башындагы укылышы
| язылышы
|
Аңлатмасы
|
Тәҗвидтәге шәрехе
|
Гәрәп телендәге авазы
|
Иске имлядәге авазы
|
| آ
|
Мәд муттасыйль
|
Ике-өч әлиф(дүрт-алты хәрәкә) сузылучы әлиф
|
4 яки 6 хәрәкәле а яки ә
|
Калын а авазы
|
| أ
|
Өст һәмзәле әлиф
|
Бер әлиф микъдарында сузылучы әлиф. а һәм ә авазын белдерә.
|
а яки ә
|
|
| إ
|
Аст һәмзәле әлиф
|
Бер әлиф микъдарында сузылучы әлиф. и авазын белдерә.
|
и яки ы
|
|
| اُ
|
Өтерле әлиф
|
Бер әлиф микъдарында сузылучы әлиф. у һәм ү авазын белдерә.
|
ү яки у
|
|
| ا
|
Гади әлиф
|
|
сүздән карап сузык авазны
|
ы һәм э авазы
|
|
|
Фасыл һәмзәсе
|
Ике сүз уртасында килгән, әммә укылмыйча кала торган һәмзәле әлиф.
|
|
|
Җәдиди иске имля ا хәрефе хәрәкәсез татар сүзләрендә сүз башында ы авазын белдерә. Әгәрдә өстәге дулкынлы сызык белән барса а авазын белдерә, сүз уртасында а һәм ә авазын белдерергә мөмкин. Әлиф башка сузыкларны белдерүдә дә катнаша. Әгәр ул сүз башында үәү хәрефенең башында язылса, алар икесе бергә у яхуди ү фонемасын белдерә. Әгәр ул сүз башында йә хәрефенең башында язылса, алар икесе бергә и фонемасын белдерә.[4][5]
Әлиф хәрәкәләр белән язудан карап сүз башында укылышы
| язылышы
|
Аңлатмасы
|
Иске имлядәге авазы
|
| آ
|
Дулкынлы сызык белән әлиф
|
Калын а авазы
|
| اَ
|
Өст хәрәкә белән әлиф
|
Йомшак ә авазы
|
| أ
|
Өст һәмзәле әлиф
|
|
| إ
|
Аст һәмзәле әлиф
|
|
| اُ
|
Өтерле әлиф
|
|
| ا
|
Гади әлиф
|
ы һәм э авазы
|
Әлиф вә үәү диграфы һәм әлиф вә йә диграфы.
Хәрефләрнең сүз башында билгеләнеше
|
|
Кадими чор сузыкларны хәрәкәләр генә билгеләү
|
Кадими чор
|
Җәдиди чор 10 хәреф
|
Җәдиди чор 6 хәреф
|
Кирилицада язылышы
|
|
|
Хәреф язылышы
|
Мисаллар
|
Хәреф язылышы
|
Мисаллар
|
Хәреф язылышлары
|
Мисаллар
|
Хәреф язылышлары
|
Мисаллар
|
|
| А
|
أ
|
أت
|
آ
|
أت
|
آ
|
آت
|
آ
|
آت
|
ат
|
| Ә
|
أ
|
أني
|
اَ
|
أني، أەني
|
ئه, اَ
|
ئەني
|
ئه, اَ
|
ئەني, اَني
|
әни
|
| Ү
|
اُ
|
اُرداك
|
او
|
اورداك
|
ئو, اۏ
|
ئوردەك
|
اُٞوٓ
|
اُوردەك
|
үрдәк
|
| У
|
اُ
|
اُراق
|
او
|
اوراق
|
اُوٓ, اُو
|
اُوراق
|
اُوراق
|
урак
|
| О
|
اُ
|
اُن
|
او
|
اون
|
اُوٰ
|
اُوٰن
|
اُوٰ
|
اُوُن
|
он
|
| Ө
|
اُ
|
اُروك
|
او
|
اوروك
|
اُوُ
|
اُوُروُك
|
اُوُروُك
|
өрек
|
| И
|
إ
|
إتك
|
اي
|
إيتك
|
اِي
|
ايتك
|
إي
|
ايتك
|
итек
|
| Ы
|
إ
|
الص
|
ا
|
الص
|
ا
|
الص
|
ا
|
الص
|
ылыс
|
| Э
|
ا
|
اش
|
أ
|
اش
|
ائ, ا
|
ائش
|
ائش
|
эш
|
- ↑ 1,0 1,1 https://html.spec.whatwg.org/multipage/syntax.html#character-references
- ↑ https://www.unicode.org/Public/UCD/latest/ucd/NamesList.txt
- ↑ Тәҗвид - Коръән уку кагыйдәләре Н. Ибраһим 2008ел. Казан. 25б.
- ↑ Җ. Зәйнуллин. Гарәп язуы нигезендә татарча әлифба(үзлегеннән өйрәнүчеләр өчен).- Казан. 1989. 73б
- ↑ Закиев М.З. Максимов Н. В. Татар теле 10-11 сыйныфлар. - Казан. Татарстан китап нәшрияты. 2020 ел 332б.
ا Викиҗыентыкта
