Arnoşt Bart

Arnoşt Bart
yuğarı luj. Arnošt Bart
	Arnoşt Bart; yuğarı luj. Arnošt Bart
Tuu datası	29 avgust 1870
Tuu urını	Litten[de]
Ülem datası	15 fevral 1956 (85 yäş)
Ülem urını	ADR, Brizing[en]
Eşçänlek töre	säyäsätçe, säwdägär[en], buditel[cs]

Arnoşt Bart (yuğarı luj. Arnošt Bart; psevdonimı — Brezinçanski (yuğarı luj. Brězynčanski); 1870 yılnıñ 29 avgustı, Litten^[de] — 1956 yılnıñ 15 fevrale, ADR, Brizing^[en]) — lujiçan^[en] säyäsätçese häm cämäğät eşleklese. «Domovina^[en]» lujiçan mädäni-ictimaği cämğiätenä nigez saluçılarnıñ berse häm anıñ berençe räise (1912—1927)^[1]^[2].

Biografiäse

1870 yılnıñ 29 avgustında Leton (Litten) awılında lujiçan krestyan ğailäsendä tuğan. 1885 yıldan 1888 yılğa qädär Bautsen hönärçelek uquxanäsendä uqığan. Annarı Awrupa buylap säyäxät qılğan, başqalar arasında Fransiä, Räsäy häm Avstro-Macarstanda bulğan. 1890 yılda tuğan yağına qaytqan häm şul uq yılnı «Maćica Serbska^[en]» lujiçan mäğrifätçelek oyışmasına kergän. Lujiçan krestyannarı arasında mädäni häm sotsial’ çaralarda qatnaşqan. Şul uq waqıtta säyäsi eşçänlektä qatnaşqan, Saksoniä konservatorlarınıñ qaraşların xuplağan.

1912 yılda «Domovina» lujiçan ictimaği oyışmasına nigez saluçılarnıñ berse bulğan. Noyäber revolütsiäse waqıtında 1918 yılda Milli serbolujiçan komitetına nigez salğan. Amerika prezidentı Wudro Wilsonnıñ «undürt punkt^[en]» tınıçlıq kileşüwe proyektına sıltama yasap, lujiçannarğa milli üzbilgelänügä häm säyäsi avtonomiägä kübräk xoquq birergä çaqırğan. Almaniä imperiäse qısalarında yäki oyışqan Çexoslovakiä Respublikasında lujiçan avtonomiäsen tözergä çaqırğan. 1918 yılnıñ dekäberendä lujiçan mänfäğätlären yaqlaw turında Çexoslovakiä xökümäte belän söyläşülär alıp barğan. Yan Brıl^[hsb] belän bergä Versal tınıçlıq konferensiäsendä çığış yasağan, anda Lujitsağa bäysezlek birergä çaqırğan^[3].

1919 yılnıñ ğinwarında Praha aşa Parij tınıçlıq konferensiäsenä kitkän. Prahada Çexoslovakiä delegatsiäse sostavına kerergä omtılğan, läkin ul monı tormışqa aşıra almağan, şunnan soñ 1920 yılnıñ aprelendä Almaniägä qaytqan, anda ul üz eşçänlege öçen qulğa alınğan häm Leyptsigta Yuğarı xökem tarafınnan öç yılğa iregennän mäxrüm itelgän. Azat itelgännän soñ Xalıq lujiçan partiäse eşçänlegendä qatnaşqan.

1933 yılda xakimiätkä natsistlar kilgäç, qulğa alınğan häm qısqa waqıtqa xökem itelgän. 1935 yılda Yuğarı Lujitsadan sörelgän. 1944 yıldan 1945 yılğa qädär totqınlıqta bulğan.

İkençe bötendönya suğışınnan soñ lujiçan oyışmaların torğızuda qatnaşqan. Konservativ qaraşlarğa iä bulıp, lujiçannar arasında säyäsi eşçänlektä qatnaşqan.

Suğıştan soñ Brezınka (Brizing) awılında yäşägän, annan üzenä «Brezinçanski» psevdonimın alğan. 1956 yılnıñ 15 fevralendä Brezınka awılında wafat bulğan.

İskärmälär

↑ 100 Jahre Domowina — Bund Lausitzer Sorben, von Dr. Peter Schurmann, Sorbisches Institut/Zweigstelle für niedersorbische Forschungen Cottbus. әлеге чыганактан 2018-10-27 архивланды. 2018-10-26 тикшерелгән.
↑ Zur Geschichte der Domowina. әлеге чыганактан 2018-10-26 архивланды. 2025-03-30 тикшерелгән.
↑ Bart (Bart-Brězynčanski, Barth), Arnošt (Ernst) 2020 елның 9 август көнендә архивланган., Sächsische Biografie

Ädäbiät

Hartmut Zwahr: Arnost Bart-Brězynčanski. Z dokumentaciju wo cesćenju. 2. Aufl. Bautzen 1981.
Edmund Pech: Ernst Bart (1870—1956), Sächsische Biografie. Herausgegeben vom Institut für Sächsische Geschichte und Volkskunde, bearb. von Martina Schattkowsky.
Hartmut Zwahr: Bart, Arnošt. W: Jan Šołta, Pětr Kunze, Franc Šěn (wud.): Nowy biografiski słownik k stawiznam a kulturje Serbow. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1984, s. 37ff.

[1] 100 Jahre Domowina — Bund Lausitzer Sorben, von Dr. Peter Schurmann, Sorbisches Institut/Zweigstelle für niedersorbische Forschungen Cottbus. әлеге чыганактан 2018-10-27 архивланды. 2018-10-26 тикшерелгән.

[2] Zur Geschichte der Domowina. әлеге чыганактан 2018-10-26 архивланды. 2025-03-30 тикшерелгән.

[3] Bart (Bart-Brězynčanski, Barth), Arnošt (Ernst) 2020 елның 9 август көнендә архивланган., Sächsische Biografie

[1]

[2]

[3]