Awıl

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Castle Combe awılınıñ töp uramı, Wiltshire, Angliä
Masouleh awılı, Gilan töbäge, İran
Eswiçrä tawları arasında yatuçı Lötschental üzänendäge awıl

Awıl keşelärneñ bergä yäşi torğan urınnarınıñ ber töreder. Xalıq sanı berniçä distädän berniçä meñgä qädär bula ala. Kübesençä awıl tirä-yünendä, yäğni tabiğät qoçağında urnaşa. Awıl ğädättä küçemsez, qaywaqıt isä küçemle dä bula ala.^[1]. Tağın ber ayıra torğan üzençälege - keşelärneñ yäşägän yortlarnıñ ber-bersenä yaqın toruları, yäğni tirä-yün buylap taralğan kileş tormawları.

Awıl - natural' xucalıq belän yäşägän cämğiätlärneñ ğädäti toru forması. İske zamannarda Şähär häm qalalarda xalıqnıñ sanı bik kim bulğan, ä alarda yäşägän xalıqnıñ öleşe bik az ide. Sänäği inqilab säbäple keşelär küpläp şähärlärgä küçä başlıylar häm awıllarda yäşäwçelärneñ sanı kimi bara.

Awıl xalqı[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1926 yıldan 1989 yılğa qädär Räsäyneñ awıl xalqı sanı 76 millionnan 39 millionğa qädär kimede. Monıñ säbäpläre - kollektivizatsiä (kolxozlaştıru), urbanizatsiä (şähärlärgä küçü) häm İkençe Dönya suğışı bulıp tora. Bügen awıl xalqı sanınıñ kimüe aqrınlaşqan, läkin tuqtamağan. Berençe çiratta keçkenä awıllar xalqın yuğalta. 1959 yılda 500dän äzräk keşelek awıllarda awıl xalqınıñ yartısı yäşägän, bügen isä - öçtän bere genä.

Räsäyneñ awıl xalqı sanı:

İsäp yılı	1959	1970	1979	1989	2002
Räsäydä awıl toraq urınnarınıñ sanı	294,059	216,845	177,047	152,922	155,289
Şul isäptän, 1-10 keşe yäşägän awıllar	41,493	25,895	23,855	30,170	47,089
Şul isäptän, 11-200 keşe yäşägän awıllar	186,437	132,515	105,112	80,663	68,807

İnguşetiädäge Ordjonikidzevskaya awılı - Räsäydä iñ zur awıl toraq urını häm dönyanıñ iñ zurlarınnan berse. Awıl xalqı sanı 65.1 meñ täşkil itä, bu urta zurlıqtağı şähärgä turı kilä.

Awıl keşeläreneñ kübese awıl xucalığı belän şöğellänä, üze häm ğäiläse öçen azıqnı üze üsterä.

Awıllarda yış qına awıl xucalığı produktları eşkärtü eşlätmäläre tözelä: tegermännär, ağaç kisü h.b.