Kimäk Qağanlığı

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Kimäk Qağanlığı, 10-13. yöz başlarında yäşägän Törki däwlätçelek.

Kimäk, Yämäk, Qıpçaq, Tatar, Bayandur, Länikäz, Aclad h.b. Törki ıruğıqäbilälärneñ cirlären berläşterü näticäsendä barlıqqa kilä. 12. yözdä bilämäse Könyaq Ural, İdel artyağı, Manğışlaq töbäklärenä häm Aral Diñgezeneñ Tönyaq-Könçığışına qädär cäyelgän. İdarä üzäkläre - Kimäk, Sangir h.b. Xalqı yarım küçmä terlekçelek, igençelek häm şähärlärdä hönärçelek belän kön kürgän.

Däwlät başında qağan (xan) torğan. 10-11. yözlärdä töp idaräçe ıruğ Tatar, 12-13. yözlärdä - İlbarilar (İlburi). Elegräk mäcüsilär (Täñreçelär), 11. yözdä Kimäk Qağanlığında Íslam dine tarala başlí. 10. yöz azaqlarında, Qıpçaqlarnıñ zur öleşe qağanlıqtan ayırılğaç, däwlät köçselänä. 11. yöz axırlarında, İlburi ıruğı xannarı idarä itkändä, tışqı säyäsättä canlanış küzätelä. İdel buyı Bolğarına (1183), Xaräzemgä (1152,1197) h.b. illärgä yaw-höcümnär oyıştırıla.

Mäğlüm idaräçelärre: Alıp Qara Uran, Alıp Derek, İnalçıq, Abarxan, Baçman. 13. yöz başlarında Kimäk Qağanlığı Monğollar tarafınnan yawlap alına häm cirläre Cüçi Olısına quşıla.