Oluğ Möxämmäd

	Oluğ Möxämmäd; ﺋوُﻟِوع ﻣوُﺣﻪﻣﻣﻪﺩ
	Altın Urdanıñ xanı ; ; 1419-1423;
	Altın Urdanıñ xanı ; ; 1419-1423;
aña qädär:	Xaci Möxämmäd
däwamçısı:	Bäräk xan
	Altın Urdanıñ xanı ; ; 1426-1427;
	Altın Urdanıñ xanı ; ; 1426-1427;
aña qädär:	Bäräk xan
däwamçısı:	Bäräk xan
	Altın Urdanıñ xanı ; ; 1428-1432;
	Altın Urdanıñ xanı ; ; 1428-1432;
aña qädär:	Bäräk xan
däwamçısı:	Keçe Möxämmäd
	Qazan xanlığınıñ berençe xanı ; ; 1438-1445;
	Qazan xanlığınıñ berençe xanı ; ; 1438-1445;
aña qädär:	Qazan ämire
däwamçısı:	Mäxmüd xan
Dine:	İslam
Tuu:	1405 yıl
Ülem:	1445 yıl

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Oluğ Möxämmäd xan (ﺋوُﻟِوع ﻣوُﺣﻪﻣﻣﻪﺩ) (Möxämmät bulıp ta qullanıla; Oluğ - isem tügel, böyek mäğnäsendä) (1405 tiräse – 1445 (?)) - Altın Urda xanı (1419-1437). Qazan Xanlığına nigez saluçı bulıp sanala. Cäläletdin xannıñ ulı.

Tarix[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

İdegäy morza häm Qäderbirde xan hälâkätennän soñ täxetkä utıra. Litva Böyek Kenäzeneñ Pskov (1426) häm Räzän (1427) şähärlärenä oyıştırğan yawlarında qatnaşa.

1428 yılda Ğosmanlı imperiäse soltanı Murad II belän ilçelek mönäsäbätläre urnaştıra. 1437 yılda üzäk xakimiätne nığıtu säyäsätennän qänäğät bulmağan aqsöyäklär tarafınnan töxetennän quıla, täxetkä Keçe Möxämmäd utırtıla.

Oluğ Möxämmäd xan üz tarafdarları belän Biläw (urısça: Белёв) şähärendä çigendä, şunda Mäskäw kenäze Vasiliy II tarafınnan cibärelgän zur ğäskärne ciñügä ireşä (q. Biläw yanındağı suğış). İdel buyında (ixtimal, Qazanda) töplänep nığıtuğa, 1439 yılda Böyek Mäskäw kenäzlegenä yaw oyıştıra, Mäskäwne qamap, anıñ tiräsendäge waq şähärçeklärne tuzdıra.

1444 yılda Tübän Novgorod häm Murom şähärlären yawlap ala. 1445 yılda anıñ ulı Mäxmüd Suzdal şähäre yanında Vasiliy II ğäskären tar-mar itä (q. Suzdal' yanındağı suğış).

1445 yılda Oluğ-Möxämmät Tübän Novgorodqa yawdan Qazanğa qaytqanda awırudan ülgän. (Urıslar buyınça Qazanda aqsöyäklär fetnäse waqıtında üterelgän dip uylanıla). Oluğ Möxämmäd xan iseme 1445 yıldan soñ Urıs yılyazmalarında telgä alınmıy.

Elgäre:
Xaci Möxämmäd

Altın Urda xanı

1419-1432

Annarı:
Keçe Möxämmäd

Ädäbiät[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Равил Фәхретдинов. ТАТАР ХАЛКЫ ҺӘМ ТАТАРСТАН ТАРИХЫ.
Мыськов Е. П. Политическая история Золотой Орды (1236—1313 гг.). — Волгоград: Издательство Волгоградского государственного университета, 2003. — 178 с. — 250 экз. — ISBN 5-85534-807-5
Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды. — СПб.: ЕВРАЗИЯ, 2010. — 408 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-91852-010-9
Селезнёв Ю. В. Элита Золотой Орды. — Казань: Издательство «Фэн» АН РТ, 2009. — 232 с.
Абд-ар-раззак Самарканди Места восхода двух счастливых звёзд и места слияния двух морей // Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды. — М., 1941.