Эчтәлеккә күчү

Rixard Kudenhove-Kalergi

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Rixard Kudenhove-Kalergi latin yazuında])
Rixard Kudenhove-Kalergi
alman. Richard Coudenhove-Kalergi
Tuu datası

16 noyäber 1894

Tuu urını

Yaponiä imperiäse, Tokio

Ülem datası

27 iyül 1972 (77 yäş)

Ülem urını

Avstriä, Şruns

Watandaşlıq

Avstriä
Чехия байрагы Çexoslovakiä
Франция байрагы Fransiä

Eşçänlek töre

säyäsätçe, yazuçı, fälsäfäçe

Belem

Vena universitetı[d]
Terezianum[d]

Graf (1919 yılğa qädär) Rixard Nikolaus (fon) Kudenhove-Kalergi (alman. Richard Nikolaus Coudenhove-Kalergi; 1894 yılnıñ 16 noyäbere, Yaponiä imperiäse, Tokio — 1972 yılnıñ 27 iyüle, Avstriä, Şruns) — Avstriä fälsäfäçese, yazuçısı, säyäsätçese. Awrupa integratsiäseneñ[en] berençe ideologlarınıñ berse, Panawrupa berlegenä[en] nigez saluçı.

Çığışı

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Avstriä-Macarstannıñ Yaponiä eşläre buyınça wäkile graf Haynrix fon Kudenhove-Kalergi[de] (1859—1906) häm ere säwdägär ğailäsennän çıqqan yapon xatını Mitsuko (Mitsu) Aoyama[en] ğailäsendä tuğan. Rixard şulay uq yaponça Eyciro isemen alğan häm Yaponiädä Eyciro Aoyama (yap. 青山 栄次郎) bularaq bilgele[1].

Ätise yağınnan ul Kudenhove Brabant[en] näselennän bulğan, aña yanäse Berençe täre yawında[en] qatnaşqanı öçen dvoränlıq büläk itkännär. 1857 yılda Rixardnıñ babası ataqlı pianistka Mariä Kalergis[en] (Räsäy diplomatiäse başlığı K. Nesselrodenıñ[en] bertuğannıñ qızı) häm çığışı belän yunan bulğan millioner qızına öylängän. XX ğasır başında alarnıñ ulları äti-äniläreneñ familiälären berläşterü turında ğariza birgännär häm 1903 yıldan Kudenhove-Kalergi dip atala başlağannar.

Biografiäse

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1896 yılda, Rixardqa yıl yarım tulğaç, äti-äniläre Yaponiädä tuğan ike ulı belän Avstriä-Macarstanğa küçep kilgännär häm Könbatış Çexiäneñ Pobejovitse[en] şähärendäge ğailä utarında urnaşqannar. Ätise diplomatik xezmäten qaldırğan, üzen Çexiä utarları belän idärä itügä häm fänni-fälsäfi xezmätlärgä bağışlağan. Rixard şäxsi uqıtuçılardan belem alğan, şulay uq (16 telne belgän ätise yärdämendä) urıs häm macar tellären öyrängän. Soñraq ul Briksendağı yepiskop mäktäben häm Venadağı Terezian akademiäsen[en] tämamlağan, ä annarı Vena universitetında[en] fälsäfä häm tarix öyrängän.

1917 yılda fälsäfä doktorı däräcäsenä dissertatsiä yaqlağan[2]. 1920 yılda Çexoslovakiä watandaşlığın alğan.

1922 yılda Kudenhove-Kalergi Panawrupa berlegenä[en] nigez salğan, ul üz aldına Awrupanı tınıç berläşterü maqsatın quyğan berençe oyışma bulğan. Anıñ aktivistları isäbenä Albert Aynştayn, Tomas Mann, Zigmund Froyd, Aristid Brian[en] häm Konrad Adenauer kergän. Şul uq yılda Kudenhove-Kalergi Venanıñ «Humanitas» mason lojası äğzası bulğan, tizdän anı taşlap kitkän. Ämmä ul Üzäk Awrupa, Angliä häm AQŞ masonnarı belän elemtälärne saqlap qalğan.

İkençe bötendönya suğışı yaqınayğan sayın, Awrupa illäre Kalerginıñ kiläçäkneñ panawrupası turındağı ideyalarına azraq iğtibar birgännär. Almaniädä natsistlar xakimiätkä kilgännän soñ Panawrupa berlege eşçänlege tıyılğan, ä Kudenhove-Kalerginıñ barlıq kitapları yandırılırğa tieşle kitaplar isemlegenä kertelgän.

Anşlüsstan[en] soñ Kudenhove-Kalergi Çexoslovakiä häm İswiçrägä, ä annan Fransiägä küçep kitkän. Fransiä kapitulätsiäsennän soñ ul Portugaliä aşa AQŞqa küçep kilgän. 1942 yıldan 1945 yılğa qädär Nyu-York universitetında[en] tarix uqıtqan — başta ştattan tış uqıtuçı bularaq, ä 1944 yıldan professor sıyfatında. AQŞta panawrupa ideyaların üsterüne däwam itkän häm Panawrupa berlegeneñ aktiv äğzası bulğan Otto fon Habsburg[en] belän yaqınayğan. 1943 yılda Nyu-Yorkta Panawrupa berlegeneñ bişençe kongressı bulğan.

1945 yılda Awrupağa qaytqan. Kiläse yılnıñ 19 sentäberendä Winston Çörçill Tsürix universitetında notıq belän çığış yasağan, anı äzerläwdä Kudenhove qatnaşqan. Anda panawrupa ideyası nigezendä «Awrupa Quşma Ştatları» buldıru kiräklege deklaratsiälängän.

1947 yılda Awrupa parlamentariyların berläşterü maqsatı belän Kudenhove-Kalergi Awrupa parlament berlegenä (APB) nigez salğan. Başta APB Awrupanı berläşterügä omtılğan başqa oyışmalar belän quşılu turındağı barlıq täqdimnärne kire qaqqan. 1952 yılda ğına ul Awrupa xäräkätenä kergän. Kudenhove-Kalergi älege xäräkätneñ maqtawlı prezidentı itep saylanğan. Berniqädär waqıttan soñ ul Awrupa şurasına Awrupa bayrağı proyektın täqdim itkän, ämmä bayraqta bulğan xristian tärese arqasında proyekt kire qağılğan[3]. 1955 yılda ul yaña Awrupa himnı sıyfatında Bethoven muzıkasına salınğan «Şatlıqqa mädxiä[en]»ne täqdim itkän[4].

Ğailäse

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Anıñ señlese İda Frederike Görres[en] üzeneñ Lizyöle Tereza[en] biografiäse belän tanılğan, ä bertuğannıñ qızı Barbara Kudenhove-Kalergi[en] tanılğan jurnalist bulğan.

1915 yılda graf Rixard Fon Kudenhove-Kalergi üzennän 13 yäşkä olıraq bulğan häm berençe nikaxınnan qızın tärbiälägän Avstriä aktrisası İda Klauznerğa (1881—1951) öylängän. Anıñ ülemennän soñ ber yıl uzğaç, İswiçrä grafinäsı Aleksandra fon Tile (1896—1968) belän mönäsäbätlärne räsmiläştergän. Soñğı xatını (1969 yıldan) yähüd Mela(ni) Hoffmann (1909—1983), Avstriä kompozitorı Ralf Benatskinıñ[en] tol xatını bulğan.

Üleme

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Rixard Kudenhove-Kalergi 1972 yılnıñ 27 iyülendä Şrunsta wafat bulğan. Kudenhove-Kalerginıñ barlıq fänni biografiälärendä ülem tabiği säbäplärdän kilgän dip äytelä, ämmä anıñ särqätibe Deş xanım üzeneñ istäleklärendä Kudenhove-Kalergi üz-üzenä qul salğan dip yazğan. Doktor Anita Tsigerhofer-Prettentaler süzlärençä, graf üz-üzenä qul salu faktın yäşerü öçen böten köçen quyğan, çönki «xezmät itkän böyek mifta başqalarnıñ ömeten özärgä» telämägän[5]. Gştaadtan yıraq tügel, Grubenda cirlängän.

Awrupa integratsiäseneñ atası

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Berençe bötendönya suğışı tämamlanğannan soñ «Pan-Awrupa» manifestında (1923) bäyän itelgän Kudenhove-Kalergi ideyalarınnan «Awrupa ideyası» häm «Awrupa üzañı» töşençäläre kilep çığa, alar Awrupa berlege nigezenä salınğan.

Berdäm Awrupa prinsipları sıyfatında Kalergi 1920-yıllarda uq irek, tınıçlıq, iqtisadi çäçäk atu häm mädäniätne atağan. Säyäsi häm iqtisadi planda berdäm bulğan Awrupa, anıñ fikerençä, AQŞ, Räsäy häm Könçığış Aziäneñ iqtisadi, mädäni häm säyäsi qarşılığı bulırğa, şulay uq yaña bötendönya suğışın buldırmawğa yärdäm itärgä tieş ide.

Tanu häm xäter

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Awrupanı berläşterü buyınça eşçänlege öçen näq menä Kudenhoveğa berençe Böyek Karl isemendäge premiä[en] birelgän. 1965 yılda Daniäneñ Sonniñ premiäsenä[en] layıq bulğan.

2002 yılda Awrupa berlege şäxsi zatlarğa häm oyışmalarğa Awrupa berdämlegen nığıtu öçen birelä torğan Kudenhove-Kalergi istälekle medalen ğämälgä quyğan.

Kudenhove iseme belän Venadağı parklarnıñ berse atalğan. Şulay uq ul 1994 yılğı Avstriä poçta markasında surätlängän.

İskärmälär

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ サンデーらいぶらりぃ：斎藤 貴男・評『青山栄次郎伝 ＥＵの礎を築いた男』林 信吾・著 — 毎日ｊｐ(毎日新聞)
  2. ↑ Илек, Любор. Пан-Европа Куденхове-Калерги — человек, проект и панъевропейское движение. әлеге чыганактан 2017-06-03 архивланды. 2025-05-16 тикшерелгән.
  3. ↑ The European Flag, Memorandum presented to the Council of Europe by Richard Coudenhove-Kalergi, President of the Pan-European Movement, Secretary General of the European Parliamentary Union. Gstaad: 27 July 1950.
  4. ↑ Briefwechsel zwischen Richard Coudenhove-Kalergi und Paul M. G. Lévy, dem Direktor des Pressedienstes beim Europarat vom August und September 1955.
  5. ↑ Гасан Гусейнов (2001-11-27). Пан-европейское движение: документы. Почему покончил с собой основатель движения «Пан-Европа» Рихард Николаус граф Куденхове-Калерги. Deutsche Welle.

Ädäbiät

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Conze, Vanessa. Richard Coudenhove-Kalergi: umstrittener Visionär Europas. — 2004. — ISBN 3-7881-0156-3.
  • Jílek, Lubor. Paneurope dans les années vingt: la réception du projet en Europe centrale et occidentale. // Relations internationales (Paris-Genève). — № 72 (hiver 1992). — pp. 409–432.
  • Saint-Gille, Anne-Marie. La Paneurope: un débat d’idées dans l’entre-deux-guerres, 2003.
  • Wyrwa, Ulrich. Richard Nikolaus Graf Coudenhove-Kalergi (1894—1972) und die Paneuropa-Bewegung in den zwanziger Jahren. — In: Historische Zeitschrift 283 (2006), H.1, S. 103—122.
  • Ziegerhofer-Prettenthaler, Anita. Botschafter Europas. Richard Nikolaus Coudenhove-Kalergi und die Paneuropa-Bewegung in den zwanziger und dreißiger Jahren. — 2004. — ISBN 3-205-77217-2.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Rixard_Kudenhove-Kalergi&oldid=4420393