Tatarstan tabiğäte
 |
Бу мәкаләгә башка Википедия мәкаләләре сылтамыйлар. Зинһар, ярдәмчене кулланып, кабул ителгән киңәшләргә күрә сылтамалар куегыз.
|
 |
Bu bit mäqälä töpçege genä. Sez anı tulılandırıp, Wikipediägä yärdäm itä alasız. |
Respublika florasında 109 semyälıqqa qarağan 1330 üsemlek töre isäplänä häm urman, bolın, dala, saz, basu çüp ülännäre berlegen täşkil itä. İxtiofawnada balıqnıñ 52 töre: qorban balığı, sudaq, çurtan, cäyen, sazan, çabaq, ğustera, kälçäk, kük çabaq (sines), berş h.b. mäğlüm, şulardan iñ zatlısı - çögä balığı. Cir-su xaywannarınıñ 11 töre (ğädi häm sırlaç tritonnar, sorı göberle baqa, sası baqa, qızıl qorsaqlı "su ügeze", baqalar h.b.); söyrälüçelärneñ 8 töre (baqır kältä, tereläy tudıruçı kältä, citez kältä, ğädi tuzbaş, sorı tuzbaş, ğädi qara yılan, dala qara yılanı, saz taşbaqası) yäşi. Ornitofawna 295 tör qoştan ğıybarät; şularnıñ 38% çıpçıqsımannar, 19% şöldisımannar otryadına qarıy. Respublika territoriäsennän 13 tör (sarı başlı kärlä turğay, bürekle pesnäk, qara pesnäk, qıçıtqan çıpçığı, qarçığasıman yabalaq, çırşı çuqırı, qorıxtan, swiäz-ürdäk, ğarşnep-çullıq, sañğıraw küke, yöntäs ayaqlı yabalaq, qara tuqran, öç barmaqlı tuqran) arealınıñ könyaq çige, 5 tör (baloban, dala torımtayı, saz kötüçese, keçkenä çomğa, yort yabalağı) arealınıñ tönyaq çige, 2 tör (urman turğayı, yäşel küke) arealınıñ könçığış çige uza. İmezüçelär törkemeneñ 6 otryadına (böcäk aşawçılar, qulqanatlılar, yırtqıçlar, quştoyaqlılar, kimerüçelär, quyansımannar) qarağan 75 töre kerä. Şulardan 12 tör (Natterer tön yarqanatı, zur kiçke yarqanat, kärlä yarqanat, qarsaq, dala közäne, cirän yomran, dala tıçqanı, zur quşayaq, sorı ärlän, Ewersman ärläne, dala çuarı, suqır ärlän) arealınıñ tönyaq çige, 9 tör (körän ayu, seläwsen, qomağay, tönyaq künqanatı, oçqalaq tien, borındıq, baqça yoqlaçı, qızğılt qır tıçqanı, urman tıçqanı) arealınıñ könyaq çige, 7 tör (cofar, keçe köränteş, timgelle yomran, zur yoqlaç, urman yoqlaçı häm çikläwek yoqlaçı, qara küse) arealınıñ könçığış çige uza. Keşeneñ xucalıq häm bütän törle eşçänlege flora häm fawnağa eş qına zıyan kiterä, mondıy xäldän qotılu öçen maxsus çaralar kürelä. Şul maqsatnı küzdä totıp, ayırım territoriälärdä häm sulıqlarda saqlana torğan mäydannar: 20 saqlawlıq, 127 tabiğät istälege (ş.i. 63 sulıq istälege), İdel-Kama saqlawlığı, Tübän Kama milli parkı, İske Qazan tarix-mädäniät häm tabiğät muzey-saqlawlığı, Bilär tarix, arxeologiä häm tabiğät muzey-saqlawlığı, Bolğar tarix-arxitektura saqlawlığı, "Ozın Alan" tarix-mädäniät häm tabiğät parkı (2002) h.b. buldırıla. Saqlawlıqlarnıñ ğomumi mäydanı - 88,3 meñ ğa (TR territoriäseneñ 1,3%).