Василий Энгельгардт

Василий Энгельгардт
Василий Энгельгардт
Туган	17 (29) июль 1828; Смоленск, Россия империясе яки Кустовичы, Городецкий сельсовет[d], Белоруссия
Үлгән	6 май 1915 (86 яшь); Дрезден, Алман рейхы[d]
Ватандашлыгы	Россия империясе
Әлма-матер	Император хокук белеме укуханәсе[d]
Һөнәре	йолдызбелгеч
Эш бирүче	Дрезден
Ата-ана	Энгельгардт, Павел Васильевич[d] (әти); baroness Sofia Engelhardt[d] (әни);
	Василий Энгельгардт Викиҗыентыкта

Википедиядә Энгельгардт фамилияле башка кешеләр турында мәкаләләр дә бар.

Василий Павлович Энгельгардт (1828-1915) - Россия астрономы һәм җәмәгать эшлеклесе.

Биография[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Энгельгардтның мәшһүр дворян гаиләсендә туган. 1847 елда ул Санкт-Петербург юриспруденция мәктәбен тәмамлый, аннары Идарә итү Сенатының 1 һәм 5 бүлекләрендә хезмәт итә. 1853 елда ул отставкага китә һәм үзенең гомерен астрономия фәннәрен өйрәнүгә багышлый.

1875 елда ул Дрезденга килеп урнаша, анда 1879 елда үз хисабына Бөек обсерватория төзи, 1897 нче елга кадәр берүзе эшли. Энгельгардтның төп эше кометаларны, астероидларны, томанлык һәм йолдыз тупланышын өйрәнүгә багышланган. 1879 - 1894 елларда ул 50 комета һәм 70 астероидка күзәтү ясый. 1883 елдан томанлык һәм йолдыз тупланышларын өйрәнә, 400 дән артык томанлык каталогын төзи. 1886-нчы елдан ул спутник йолдызларын ачыклау өчен Брэдли каталогының 829 йолдызын ачыклый.

90-нчы еллар азагында, сәламәтлегенең начарлануы аркасында, Энгельгардт практик күзәтүләрдән баш тартты һәм Бөек обсерваториянең барлык җиһазларын Казан университетына бүләк итте. Ул вакытта аның ректоры дусты Д.И.Дубяго була. Энгельгардт кораллары белән җиһазландырылган Казан университетының яңа обсерваториясе 1901 елда ачылган һәм 1903 елдан алып бүгенге көнгә кадәр ул Энгельгардт обсерваториясе дип атала. Энгельгардт гомеренең ахырына кадәр яңа обсерватория төзелешендә һәм оештыруда актив катнаша, обсерватория үсеше өчен барлык мөлкәтен һәм капиталын Казан университетына күчерә.

1889 елда ул Казан университетының мактаулы табибы итеп сайлана, 1890 елда - Россия Фәннәр академиясенең корреспондент әгъзасы була.

Василий Энгельгардт 1915 елның маенда үлә һәм Дрездендагы Изге Троица зиратына күмелә. 2014 елның 21 сентябре Астрономик обсерватория территориясендә Энгельгардт күмү тантанасы оештырыла. Ул исән чагында шунда күмелергә теләвен әйтеп калдырган.

Җәмәгать эшчәнлеге[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Күп еллар дәвамында Энгельгардт Россия тарихы буенча материаллар җыеп, коллекцияләрен Россиягә тапшырган.

Ул М.И. Глинканың якын дусты була. 1857 елның февралендә Берлинда Глинканың үлеменнән соң Энгельгардт аның көлен туган ягына күчерергә ярдәм итә. Моннан тыш, Энгельгард Глинканың кулъязмалары җыентыгын Санкт-Петербургтагы җәмәгать китапханәсенә бүләк итте, шулай итеп композитор архивына нигез салды, һәм М.И. Глинканың күп операларын бастырды. Соңыннан, юриспруденция мәктәбендәге элеккеге иптәше, танылган сәнгать белгече В. Стасов кушуы буенча М.И. Глика һәм А.С. Даргомыжский турында истәлекләр язды.

1890-нчы еллар ахырында Энгельгардт А.В. Суворовның Швейцариягә сәфәре турында материаллар җыя, ул аны Санкт-Петербургтагы Суворов музеена тапшыра. Энгельгардт әлеге материаллар җыентыгын 1812 елгы патриотик сугышның 100 еллыгына җыйды.

Энгельгардтның танылган мәдәният эшлеклеләре белән язышуы да бик кыйммәт (М. И. Глинка, Ф. Лист, Г. Бюлов, В. В. Стасов) ^[2].

Истәлеген мәңгеләштерү[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Энгельгардт исемендәге Казан университетының астрономик обсерваториясе;
1970-нче елда, Халыкара астрономия берлегенең XIV конгрессы карары белән Энгельгардт исеме Айдагы кратерга билгеләнде.