Сократка кадәрге фәлсәфә мәктәпләре
Сократка кадәрге мәктәпләр (ингл. Pre-Socratic school, рус. досократики; VI- IV гасыр (б. э. к.)) - Борынгы Грециянең Сократ мәктәбенә кадәр VI-V гасырларда (б. э. к.) формалашкан фәлсәфә мәктәпләре һәм софистик, сократик традицияләреннән тыш булган аларның IV гасырдагы (б. э. к.) дәвамчылары[1].
Тасвирлама[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Борынгы Грециядә формалашкан мәктәпләрнең карашлары гаять аермалы була, әмма уртак үзенчәлекләре дә күрелә. Бу чорның иң зур һәм киләчәк дәверләргә зур йогынты ясаган мәктәпләр дүртәү: Милет, атомистлар, Пифагор һәм элей мәктәбе[2].
Бу мәктәпләрне берләштергән үзенчәлекләр[2]:
- Һәр мәктәп дин, йола һәм мифологиягә каршы чыга һәм дөньяга яңа караш уйлап таба;
- Һәрберсе Галәмнең асылын эзләүгә һәм яңа позицияләрдән аңлатуга юнәлә;
- Галәмнең барлыкка килүенең хакыйкый алшартларын эзли;
- Фәлсәфәчеләрнең дәлилләү ысуллары дискуссиясез методка буйсына
- Фәлсәфәчеләр үз карашларын канун дәрәҗәсенә күтәреп, үзгәрешсез тугры калалар
- Фәлсәфәчеләр җансыз табигатьнең җанлы булуын исбатлыйлар
Милет мәктәбе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Төп мәкалә: Милет мәктәбе
Милет мәктәбенең әһелләреннән Фалес, Анаксимандр, Анаксимен фәлсәфәче исемнәре ассызыклана[1]. Алар дөнья барлыкка килүенең алшартын субстанцияләр белән бәйләнешен дәлиллиләр[1]:
- Фалес карашы буенча, бу алшарт - су;
- Анаксимен карашы буенча - һава;
- Анаксимандр карашы буенча - апейерон (грек. ἄπειρον, иксез-чиксез; барысының да җыелмасы, синтезы)
Атомистлар мәктәбе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Төп мәкалә: Атомистлар мәктәбе
Галәмнең иң вак матдәсе - бүленмәүчән атомнар[1]. Атомнар төрле зурлыкта һәм шәкелдә була ала, алар һәрвакыт хәрәкәттә, атомнар арасында бушлык[3]. Галәмнең атомнары таркала һәм торгызыла, шул рәвештә яңа тереклек ияләре һәм матдәләр барлыкка килә һәм юкка чыга. Бу төркемнән безгә Лепкип һәм Демокрит исемнәре мәгълүм[3].
Пифагор мәктәбе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Төп мәкалә: Пифагор мәктәбе
Пифагор мәктәбе әһелләре дөньяның алшарты дип санны таныйлар. Дөньядагы һәр процесс һәм матдә сан белән колачлана һәм аңлатыла ала[4]. Галәмнең тотрыклылыгы протокатегорияләр тоташуы нигезендә барлыкка килгән бер саныннан гыйбарәт: ак-кара, караңгы-якты һ.б. Мәктәпнең таныклы әһелләре Пифагор һәм Архит[4].
Элей мәктәбе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Төп мәкалә: Элей мәктәбе
Мәктәпнең күренекле әһелләре булып Парменид, Элеялы Зенон һәм Мелисс санала[5]. Элей мәктәбе монистик һәм рационалистик карашка нигезләнә[5].
Шуны да карагыз[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- The Oxford Handbook of Presocratic Philosophy / P. Curd, D.W. Graham. — Oxford: Oxford University Press Inc, 2008, 608 p. ISBN 978-0199837557
- Laks, A. (2001) «„Philosophes Presocratiques“: Remarques sur la construction d’une catégorie de l’historiographie philosophique», Aporemata, Band 5: Historicization — Historisierung. Göttingen: 293—311.
- Бертран Рассел. История западной философии. Ростов н/Д: «Феникс», 2002.
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Досократики Философия: Энциклопедический словарь. — М.: Гардарики. Под редакцией А.А. Ивина. 2004.
- ↑ 2,0 2,1 Stanford Encyclopedia of Philosophy plato.stanford.edu
- ↑ 3,0 3,1 Демокрит Философия: Энциклопедический словарь. — М.: Гардарики. Под редакцией А.А. Ивина. 2004.
- ↑ 4,0 4,1 Пифагореизм Философия: Энциклопедический словарь. — М.: Гардарики. Под редакцией А.А. Ивина. 2004.
- ↑ 5,0 5,1 Элейская школа Философский энциклопедический словарь. — М.: Советская энциклопедия. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов. 1983.