İdel buyı Bolğar däwläte: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Төзәтмә аңлатмасы юк |
Redirected page to İdel buyı Bolğar däwläte |
||
Юл номеры - 1: | Юл номеры - 1: | ||
#REDIRECT [[İdel buyı Bolğar däwläte]] |
|||
'''İdel buyı Bolğar däwläte''' (''İdel-Çulman buyı Bolğarı''), Urta [[İdel]] häm [[Çulman]] buyındağı feodal däwlät ([[9. yöz|9-]][[13. yöz]]lär). |
|||
==Taríx== |
|||
Şuşı töbäktä yäşäwçe [[Bolğar]], [[Barsil]], [[Bäräncär]], [[Bilär]], [[Suar]]-Sabir, [[Äsägel]], [[Bortas]] h.b. [[Törki]] häm [[Fin-Uğır]] qäbilällär bilämäläre berläşüennnän barlıqqa kilgän. Başqalası - Şähri [[Bolğar]] |
|||
Bolğar däwläten oyıştıru häm [[Xäzär Qağanlığı]], [[Kiev Ruse]] belän köräş-bäreleşlär [[10. yöz|10-]][[11. yöz]]lärdä [[Almış iltäbär]], [[Mikail bine Cäğfär]], [[Mö'mim bine Äxmäd]], [[Mö'min bine âl-Xäsän]], [[Talib bine Äxmäd]] h.b. idarälegendä däwam itä. [[Boxara]] häm [[Bağdad]] belän ilçelek bağlanışları urnaştırıla (q. [[Bolğarğa âl-Moqtädir ilçelege]]), [[Kiev]] h.b. [[Rus]] kenäzlekläre beläpn solıx kileşüe tözelä (q. [[Bolğar-Rus kileşüläre]]). [[922]]. yılda däwlät külämendä [[Íslam]] dine qabul itelü däwlätçelekne nığıtuğa, mädäni häm säyäsi üseşkä kiterä. [[11. yöz|11-]][[13. yöz]]lärdä [[Bilär]], [[Bolğar]], [[Aşlı]], [[Cükätaw]], [[İbrahim]], [[Suar]] h.b. şähär-qalalarda timer äyberlär häm qoral citeşterelä, tire-kün eşkärtelä, altın-kömeştän bizänü kiräk-yarağı h.b. eşlänä, säwdä alğa kitä. [[Ğäräp xälifälege]], [[Bízantía]], [[Rus]] kenäzlekläre, [[Urta Asía]] il-mämläkätläre belän säwdä bäyläneşläre urnaştırıla. Kürşe kenäzleklär belän suğış-bäreleşlä dä qabatlanıp tora. Bolğar [[bäk]]-ämirläre [[Murom]] ([[1088]]), [[Suzdal]] ([[1107]]), [[Yaroslavl]] ([[1152]]), [[Ustyug]] ([[1218]]) h.b. [[rus]] şähärlärenä yaw yörgännär. ber ük waqıtta Rus kenäzläre oyıştırğan höcümnäre kire qaqqannar. |
|||
===İdel buyı Bolğar däwlätenä oyıştırılğan yawlar=== |
|||
[[985]]-[[1220]]. yıllarda Rus kenäzläreneñ İdel buyı Bolğarına oyıştırılğan yaw-höcümnäre. [[İdel]] töbägendä üz yoğıntıların köçäytüne, möhim säwdä yulın qulğa alunı maqsat itkän yawlar: |
|||
#[[Kiev]]neñ böyek kenäze [[Vladimir I]]'neñ, [[Bolğar xalqı]]n buysındırıp, yasaq tülätergä niätläp, [[985]]. yılda oyıştırğan yawı üzara solıx tözü belän tämamlana |
|||
#[[Bolğarlar]] [[Suzdal]]gä yaw çapqannan ([[1107]]) häm üz bilämälärenä Rus köçläre belän bergä kilgän [[Qıpçaq]] xanı [[Äyyüb]]ne ütergännän soñ ([[1117]], xannıñ kiäwe, [[Vladimir-Suzdal kenäzlege|Vladimir-Suzdal]] kenäze [[Yuri Dolgoruki]], [[1120]]. yılda İdel buyı Bolğarına höcüm itä, Bolşar ğäskären ciñgäç, berniçä qalanı cimerep, yandırıp kitä |
|||
#[[1164]]. yılda Vladimir-Suzdal kenäze [[Andrey Bogolyubski]] oyıştırğan yaw, anıñ ğäskäre [[İbrahim]] qalasın ala, cimerä-yandıra; |
|||
#[[1171]]-[[1172]]. yıllarda şuşı kenäzneñ ulı [[Mstislav]] suğışçıları, [[Murom]] belän [[Ryazan']] kenäzläre ğäskärläre yärädämendä, [[İdel]]neñ könbatışında Bolğar bilämälären basıp alalar, berniçä qala häm awılnı yandıralar |
|||
#[[1183]]. yılda Vladimir-Suzdal kenäze [[Vsevolod III Bolşoye Gnezdo]] tarafınnan zur höcüm oyıştırıla; ul [[Bilär]] şähärenä taba yaw çaba, [[Tuxçin]], [[Bilär]]ne qamí, ämma uñışqa ireşä almí, solıx kileşüe tözergä möcbür bula |
|||
#[[1185]]. häm [[1205]]. yıllardağı yawlar Bolğarlarğa zur zían kitermi |
|||
#Bolğarlar [[1218]]. yılda Ustyugka höcüm itkännän soñ, Vladimir-Suzdal kenäze [[Yuri Vsevolodoviç]] [[1120]]. yılda zur ğäskär belän kilä. [[Aşlı]] şähären yawlap ala häm yandıra. Anıñ bu yawı [[1221]]. yılğı kileşüe belän tämamlana. Şunnan soñ Bolşar ilenä [[1236]]. yılğı [[Batí]] xan ğäskärläre höcümenä çaqlı zur yawlar bulmí. |
|||
Şuşı suğışlar häm [[İdel buyı Bolğar däwlätenä Mongol yawları|Mongol yawları]] ([[1223]], [[1229]], [[1232]]) Bolğar däwläten köçsezländerä. [[1236]]-[[1237]]. yıllarda Batí xan ğäskäre İdel buyı Bolğar däwläte yawlap alalar. Yawğa qarşı xalıq kütäreleşläre bastırılğaç ([[Bayan belän Cik quzğalışı]], [[Baçman xäräkäte]]), Bolğar däwläte [[Altın Urda]]nıñ ber [[olıs]]ı bulıp qala. [[13. yöz]] axırı - [[14. yöz]] başlarında elekkege däwlät cirlegendä [[Bolğar bäklege|Bolğar]], [[Qazan bäklege|Qazan]], [[qaşan bäklege|Qaşan]], [[Cükätaw bäklege|Cükätaw]] bäklekläre barlıqqa kilä. |
|||
[[bg:Волжка България]] |
|||
[[cs:Volžské Bulharsko]] |
|||
[[cv:Атăлçи Пăлхар]] |
|||
[[de:Wolgabulgaren]] |
|||
[[el:Βουλγαρία του Βόλγα]] |
|||
[[en:Volga Bulgaria]] |
|||
[[eo:Volgia Bulgario]] |
|||
[[es:Bulgaria del Volga]] |
|||
[[fa:بلغارستان ولگا]] |
|||
[[fr:Bulgarie de la Volga]] |
|||
[[he:בולגריה של הוולגה]] |
|||
[[hu:Volgai Bolgárország]] |
|||
[[id:Volga Bulgaria]] |
|||
[[it:Volga Bulgaro]] |
|||
[[ja:ヴォルガ・ブルガール]] |
|||
[[ka:ბულგარეთი (ვოლგა-კამა)]] |
|||
[[nl:Wolga-Bulgarije]] |
|||
[[no:Volga-Bulgaria]] |
|||
[[pl:Bułgaria Wołżańsko-Kamska]] |
|||
[[pt:Bulgária do Volga]] |
|||
[[ro:Bulgaria de pe Volga]] |
|||
[[ru:Волжская Болгария]] |
|||
[[sv:Volgabulgariska riket]] |
|||
[[tr:İdil Bulgarları]] |
|||
[[uk:Волзька Булгарія]] |
|||
[[zh:伏尔加保加利亚]] |
7 май 2009, 12:35 юрамасы
Түбәндәгеләргә юнәлтү: