Кырым татарлары сөргене: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

Кертелгән

18 май 2015, 13:03 юрамасы

Кырым татарлары сөргене яки Кырым татарлары депортациясе (tat. lat. Qırım tatarları sörgene) — 1944 елның 18 маенда ССРБ эчке эшләре буенча халык комиссариаты тарафыннан Кырымнан кырым татарларын сөргенгә җибәрү. Депортациянең рәсми сәбәбе — кырым татарларының коллаборацион хәрәкәттә катнашу, ягъни Бөек Ватан сугышы вакытында нацист Алманиягә ярдәм итү.

193865 кырым татары сөргенгә җибәрелгән, 151136 - Үзбәк ССРга, 8597 - Мари АССРга, 4286 - Казакъ ССРга, 29846 - төрле РСФСР төбәкләренә.

Партия документлары буенча сөргенлеккә җибәрәлгән 194 мең кырымтатарының 52% бала, 32% хатын, 15% өлкән яшьтәге кеше булган. Чичән тарихчысы Абдурахман Авторханов исә 423 мең кырымтатары сөрген ителде, алардан 188 меңе һәлак булды, дип исәпли. Сөргенлектә кырымтатарларның паспортлары тотып алынган. Анын урынына махсус бланклар бирелген. Бу бланклар 1937 елда Ленинградта басылган икән. Курәсең, кырымтатарларны сөрген итү мәсьәләсе инде ул елларда уйланылган, дип фараз итәргә мөмкиндер. Сугыш исә сөрген итү өчен тик уңай бер сылтау кебек кулланган булса кирәк хакимият тарафыннан.

1989 елда сөрген ССРБ Югары Шурасы тарафыннан тәнкыйтьләнде һәм канунсыз булып танылды.

2005 елда кырымтатар халкы корылтае сөргенне халыкка ясалган геноцид итеп таныды һәм геноцид буенча махсус комиссияне барлыкка китерде.

Кайбер украин җәмәгать оешмалары, мәсьәлән, Украинаның милли оешмалары конгрессы кырымтатарларның сөргенен Һолодомор, Һолокост, әрмәннәрнең ХХ гасырда күпләп үтерелүе кебек җинаятьләрне геноцид дип саный [1].

Тарих

Кырым татарлары вәкилләре Кызыл Армия ягында сугышсалар да, кайбер кырым татарларының окупантлар белән хезмәттәшлек очраклары сөргенлеккә сәбәп булды. Рус чыганагы буенча 10 мең кырым татарлары Вермахтта хезмәт иткән, ләкин рәсми чыганак буенча 3 миллион чамасы рус кешеләре Вермахтта хезмәт иткән, булышкан, полицай булып эшләгән, әмма рус халкы бернинди сөргенлеккә җибәрелмәгән, шулай да Украина (Бандера яклы) милләтчеләре, Балтия Җөмүриятләренең (Эстон ССР, Латвия ССР, Литва ССР) милләтчеләре. Рус чыганакларында таянган кырым татарларының хезмәттәшлеге хәзер шик астында куела.

Сылтамалар

@@ Юл номеры - 3: / Юл номеры - 3: @@
 '''Кырым татарлары сөргене''' яки '''Кырым татарлары депортациясе''' (tat. lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Кырым_татарлары_сөргене ''Qırım tatarları sörgene'']) — [[1944 ел|1944 елның]] [[18 май|18 маенда]] ССРБ эчке эшләре буенча халык комиссариаты тарафыннан [[Кырым]]нан [[кырым татарлары]]н сөргенгә җибәрү. Депортациянең рәсми сәбәбе — [[кырым татарлары|кырым татарларының]] коллаборацион хәрәкәттә катнашу, ягъни [[Бөек Ватан сугышы]] вакытында нацист [[Алмания]]гә ярдәм итү.
-кырым татарлары  сөргенгә җибәрелгән, 151136 -  [[Үзбәк ССР]]га, 8597 - [[Мари АССР]]га, 4286 - [[Казакъ Совет Социалистик Республикасы|Казакъ ССР]]га, 29846 - төрле [[РСФСР]] төбәкләренә.
+кырым татары  сөргенгә җибәрелгән, 151136 -  [[Үзбәк ССР]]га, 8597 - [[Мари АССР]]га, 4286 - [[Казакъ Совет Социалистик Республикасы|Казакъ ССР]]га, 29846 - төрле [[РСФСР]] төбәкләренә.
-Партия документлары буенча сөргенлеккә җибәрәлгән 194 мең кырымтатарының 52% балалар, 32% хатыннар, 15% өлкән яшьтәге кешелер булган. Чичән тарихчысы Абдурахман Авторханов исә 423 мең кырымтатары сөрген ителде, алардан 188 меңе һәлак булды, дип исәпли. Сөргенлектә кырымтатарларның паспортлары тотып алынган. Анын урынына махсус бланклар бирелген. Бу бланклар 1937 елда [[Ленинград]]та басылган икән. Курәсең, кырымтатарларны сөрген иту мәсьәләсе инде ул елларда уйланылган, дип фараз итәргә мөмкиндер. [[Бөек Ватан сугышы|Сугыш]] исә сөрген итү өчен тик унай бер сылтау кебек кулланган булса кирәк хакимият тарафыннан.
+Партия документлары буенча сөргенлеккә җибәрәлгән 194 мең кырымтатарының 52% бала, 32% хатын, 15% өлкән яшьтәге кеше булган. Чичән тарихчысы Абдурахман Авторханов исә 423 мең кырымтатары сөрген ителде, алардан 188 меңе һәлак булды, дип исәпли. Сөргенлектә кырымтатарларның паспортлары тотып алынган. Анын урынына махсус бланклар бирелген. Бу бланклар 1937 елда [[Ленинград]]та басылган икән. Курәсең, кырымтатарларны сөрген итү мәсьәләсе инде ул елларда уйланылган, дип фараз итәргә мөмкиндер. [[Бөек Ватан сугышы|Сугыш]] исә сөрген итү өчен тик уңай бер сылтау кебек кулланган булса кирәк хакимият тарафыннан.
-[[1989 ел]]да [[ССРБ Югары Шурасы]] тарафыннан тәнкыйтьләнде һәм канунсыз булып танылды.
+[[1989 ел]]да сөрген [[ССРБ Югары Шурасы]] тарафыннан тәнкыйтьләнде һәм канунсыз булып танылды.
-[[2005]] елда кырымтатар халкы корылтае сөргенлекне халыкка ясалган геноцид итеп таныды һәм геноцид буенча махсус комиссияне барлыкка китерде.
+[[2005]] елда кырымтатар халкы корылтае сөргенне халыкка ясалган геноцид итеп таныды һәм геноцид буенча махсус комиссияне барлыкка китерде.
+Кайбер украин җәмәгать оешмалары, мәсьәлән, Украинаның милли оешмалары конгрессы кырымтатарларның сөргенен [[Һолодомор]], [[Һолокост]], [[Әрмәннәр геноциды|әрмәннәрнең ХХ гасырда күпләп үтерелүе]] кебек җинаятьләрне геноцид дип саный [http://www.azatliq.org/content/article/2044858.html].
-Кайбер украин жәмәгәтчелек оешмалары, мәсьәлән, Украинаның милли оешмалары конгрессы кырымтатарларның сөргенен [[Һолодомор]], [[Холокост]], әрмәннәрнең ХХ гасырда күпләп үтерелүе кебек җинаятьләрне геноцид дип саный [http://www.azatliq.org/content/article/2044858.html].
 == Тарих ==
 Кырым татарлары вәкилләре [[Кызыл Армия]] ягында сугышсалар да, кайбер кырым татарларының окупантлар белән хезмәттәшлек очраклары сөргенлеккә сәбәп булды. Рус чыганагы буенча 10 мең кырым татарлары Вермахтта хезмәт иткән, ләкин рәсми чыганак буенча '''3 миллион чамасы  рус кешеләре Вермахтта хезмәт иткән''', булышкан, полицай булып эшләгән, әмма рус халкы бернинди сөргенлеккә җибәрелмәгән, шулай да Украина ([[Степан Бандера|Бандера]] яклы) милләтчеләре, Балтия Җөмүриятләренең ([[Эстон ССР]], [[Латвия ССР]], [[Литва ССР]]) милләтчеләре. Рус чыганакларында таянган кырым татарларының хезмәттәшлеге хәзер шик астында куела.