Туда-Мәнгү: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Туда-Мәнгү latin yazuında])
Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Marat-avgust (бәхәс | кертем)
79 055 үзгәртергә
Төзәтмә аңлатмасы юк
IanraBot (бәхәс | кертем)
1 234 896 үзгәртергә
к clean up, replaced: титул_ → титул, байрак_ → байрак, аңа кадәр_ → аңа кадәр, дәвамчысы_ → дәвамчысы, чорбаш_ → чорбаш, чоразак_ → чо using AWB
Юл номеры - 11: Юл номеры - 11:
| аңа кадәр = [[Мәнгүтимер]]
| аңа кадәр = [[Мәнгүтимер]]
| дәвамчысы = [[Түлә-Буга]]
| дәвамчысы = [[Түлә-Буга]]
| титул_2 = [[Җүчи Олысы|Җучи Олысы]]ның җиденче хакиме
| титул2 = [[Җүчи Олысы|Җучи Олысы]]ның җиденче хакиме
| байрак_2 =
| байрак2 =
| чорбаш_2 = [[1282]]
| чорбаш2 = [[1282]]
| чоразак_2 = [[1287]]
| чоразак2 = [[1287]]
| аңа кадәр_2 =
| аңа кадәр2 =
| дәвамчысы_2 =
| дәвамчысы2 =
| туу датасы =
| туу датасы =
| туу урыны =
| туу урыны =
Юл номеры - 36: Юл номеры - 36:
[[Файл:GoldenHorde1300.png|300px|мини|уңда|Алтын Урда 1300 елда]]
[[Файл:GoldenHorde1300.png|300px|мини|уңда|Алтын Урда 1300 елда]]
=== Хакимияткә килү ===
=== Хакимияткә килү ===
[[Мәнгүтимер]] үлгәннән соң тәхет өчен көчле көрәш башлана. Мәнгүтимер васыятендә хан тәхетен үзенең туганының улы [[Түлә-Буга]]га багышлаган булса да, аның васыятен үтәмичә, тәхеткә үз энесе Туда-Мәнгү ([[1282]]—[[1287]]) менеп утыра. Ул йомшак холыклы, ихтыярсыз кеше була, [[Алтын Урда]]ның иң дәрәҗәле [[төмән]]нәреннән <ref>Төмән — ун мең кешелек гаскәр куя алырдай эре феодал, күп санлы күчмә хуҗалык тотучы тархан. Сугыш вакытында үз гаскәренең башлыгы була. Кайбер төмәннәрнең гаскәре ун мең белән генә дә чикләнмәгән. Андыйлардан зур сугыш осталары, атаклы гаскәр башлыгы чыккан. Хан нәселеннән булмау сәбәпле үзләренең тәхеткә утырырга хаклары булмаса да, сәяси һәм хәрби дәрәҗәләре белән ханга тиңләшкәннәр, хан итеп үзләренә кулай кешене утыртканнар. Мәсәлән: Нугай, Мамай, Идегәй. </ref> берсе Нугай теләге белән хан булырга ризалык бирә.
[[Мәнгүтимер]] үлгәннән соң тәхет өчен көчле көрәш башлана. Мәнгүтимер васыятендә хан тәхетен үзенең туганының улы [[Түлә-Буга]]га багышлаган булса да, аның васыятен үтәмичә, тәхеткә үз энесе Туда-Мәнгү ([[1282]]—[[1287]]) менеп утыра. Ул йомшак холыклы, ихтыярсыз кеше була, [[Алтын Урда]]ның иң дәрәҗәле [[төмән]]нәреннән <ref>Төмән — ун мең кешелек гаскәр куя алырдай эре феодал, күп санлы күчмә хуҗалык тотучы тархан. Сугыш вакытында үз гаскәренең башлыгы була. Кайбер төмәннәрнең гаскәре ун мең белән генә дә чикләнмәгән. Андыйлардан зур сугыш осталары, атаклы гаскәр башлыгы чыккан. Хан нәселеннән булмау сәбәпле үзләренең тәхеткә утырырга хаклары булмаса да, сәяси һәм хәрби дәрәҗәләре белән ханга тиңләшкәннәр, хан итеп үзләренә кулай кешене утыртканнар. Мәсәлән: Нугай, Мамай, Идегәй.</ref> берсе Нугай теләге белән хан булырга ризалык бирә.
=== Эчке сәясәт ===
=== Эчке сәясәт ===
Туда-Мәнгү үз акчаларын—тәңкәләрен суга.
Туда-Мәнгү үз акчаларын—тәңкәләрен суга.


Туда-Мәнгү идарә итү чорында [[баскак]] системасы рус кенәзлекләрендә кертелгән.
Туда-Мәнгү идарә итү чорында [[баскак]] системасы рус кенәзлекләрендә кертелгән.
Юл номеры - 48: Юл номеры - 48:
[[1286]]-[[1287]] елда Туда-Мәнгү хан һәм [[Нугай]] төмәнче [[Польша]]га каршы сугышканнар.
[[1286]]-[[1287]] елда Туда-Мәнгү хан һәм [[Нугай]] төмәнче [[Польша]]га каршы сугышканнар.
===Тәхеттән бәреп төшерү ===
===Тәхеттән бәреп төшерү ===
Туда-Мәнгүнең дәүләт белән идарә итә алмавы хан варислары — [[Мәнгүтимер]]нең энеләре һәм уллары арасында ризасызлык хисе уята. Аны тәхеттән ваз кичәргә мәҗбүр итәләр.
Туда-Мәнгүнең дәүләт белән идарә итә алмавы хан варислары — [[Мәнгүтимер]]нең энеләре һәм уллары арасында ризасызлык хисе уята. Аны тәхеттән ваз кичәргә мәҗбүр итәләр.


[[1287]] елда тәхеттән бәреп төшерелгән.
[[1287]] елда тәхеттән бәреп төшерелгән.


Васыятьне үтәп, тәхеткә [[Түлә-Буга]] килә (1287—1291).
Васыятьне үтәп, тәхеткә [[Түлә-Буга]] килә (1287—1291).



== Моны да карагыз ==
== Моны да карагыз ==
Юл номеры - 69: Юл номеры - 68:
* Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды. — СПб.: ЕВРАЗИЯ, 2010. — 408 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-91852-010-9
* Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды. — СПб.: ЕВРАЗИЯ, 2010. — 408 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-91852-010-9
* Селезнёв Ю. В. Элита Золотой Орды. — Казань: Издательство «Фэн» АН РТ, 2009. — 232 с.
* Селезнёв Ю. В. Элита Золотой Орды. — Казань: Издательство «Фэн» АН РТ, 2009. — 232 с.



[[Төркем:Алтын Урда ханнары]]
[[Төркем:Алтын Урда ханнары]]

8 июл 2017, 17:22 юрамасы

Туда-Мәнгү
Алтын Урданың икенче ханы
Вазыйфада
1282 – 1287
Аңа кадәр Мәнгүтимер
Дәвамчысы Түлә-Буга
Җучи Олысының җиденче хакиме
Вазыйфада
1282 – 1287
Туган 1282
Олуг Олыс
Үлгән 1287
Әни Хучухадунь[d]
Әти Тукан

Туда-Мәнгү, кайбер чыганакта Тәдән Мәнгү (tat. lat. Tuda-Mängü, ﺗِوﺩﺎ-ﻣﻪﻧﮔو‎‎) - Алтын Урда ханы (1282—1287). Туканның өченче улы, Батуның оныгы, Мәнгүтимер дәвамчысы.

Тарих

Алтын Урда 1300 елда

Хакимияткә килү

Мәнгүтимер үлгәннән соң тәхет өчен көчле көрәш башлана. Мәнгүтимер васыятендә хан тәхетен үзенең туганының улы Түлә-Бугага багышлаган булса да, аның васыятен үтәмичә, тәхеткә үз энесе Туда-Мәнгү (1282—1287) менеп утыра. Ул йомшак холыклы, ихтыярсыз кеше була, Алтын Урданың иң дәрәҗәле төмәннәреннән [1] берсе Нугай теләге белән хан булырга ризалык бирә.

Эчке сәясәт

Туда-Мәнгү үз акчаларын—тәңкәләрен суга.

Туда-Мәнгү идарә итү чорында баскак системасы рус кенәзлекләрендә кертелгән.

1283 елда Туда-Мәнгү Ислам динен кабул итә.

Яулар

1285 елда Туда-Мәнгү хан һәм Нугай төмәнче Карпатларга яу белән барганнар.

1286-1287 елда Туда-Мәнгү хан һәм Нугай төмәнче Польшага каршы сугышканнар.

Тәхеттән бәреп төшерү

Туда-Мәнгүнең дәүләт белән идарә итә алмавы хан варислары — Мәнгүтимернең энеләре һәм уллары арасында ризасызлык хисе уята. Аны тәхеттән ваз кичәргә мәҗбүр итәләр.

1287 елда тәхеттән бәреп төшерелгән.

Васыятьне үтәп, тәхеткә Түлә-Буга килә (1287—1291).

Моны да карагыз

Элгәре:
Мәнгүтимер 		Алтын Урда ханы

1282–1287 		Аннары:
Түлә-Буга

Искәрмәләр

  1. ↑ Төмән — ун мең кешелек гаскәр куя алырдай эре феодал, күп санлы күчмә хуҗалык тотучы тархан. Сугыш вакытында үз гаскәренең башлыгы була. Кайбер төмәннәрнең гаскәре ун мең белән генә дә чикләнмәгән. Андыйлардан зур сугыш осталары, атаклы гаскәр башлыгы чыккан. Хан нәселеннән булмау сәбәпле үзләренең тәхеткә утырырга хаклары булмаса да, сәяси һәм хәрби дәрәҗәләре белән ханга тиңләшкәннәр, хан итеп үзләренә кулай кешене утыртканнар. Мәсәлән: Нугай, Мамай, Идегәй.

Әдәбият

  • Равил Фәхретдинов. ТАТАР ХАЛКЫ ҺӘМ ТАТАРСТАН ТАРИХЫ.
  • Вернадский Г. В. Монголы и Русь = The Mongols and Russia / Пер с англ. Е. П. Беренштейна, Б. Л. Губмана, О. В. Строгановой. — Тверь, М.: ЛЕАН, АГРАФ, 1997. — 480 с. — 7000 экз. — ISBN 5-85929-004-6
  • Мыськов Е. П. Политическая история Золотой Орды (1236—1313 гг.). — Волгоград: Издательство Волгоградского государственного университета, 2003. — 178 с. — 250 экз. — ISBN 5-85534-807-5
  • Почекаев Р. Ю. Цари ордынские. Биографии ханов и правителей Золотой Орды. — СПб.: ЕВРАЗИЯ, 2010. — 408 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-91852-010-9
  • Селезнёв Ю. В. Элита Золотой Орды. — Казань: Издательство «Фэн» АН РТ, 2009. — 232 с.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Туда-Мәнгү&oldid=2182091