Киев Русе: юрамалар арасында аерма
к clean up, replaced: |карта → |харита using AWB |
кТөзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 71: | Юл номеры - 71: | ||
|искәрмә = |
|искәрмә = |
||
}} |
}} |
||
[[Файл:Principalities of Kievan Rus' (1054-1132) ru2.svg|300px|мини|уңда|[[1054]]-[[1132 |
[[Файл:Principalities of Kievan Rus' (1054-1132) ru2.svg|300px|мини|уңда|[[1054 ел|1054]]-[[1132 ел]]ларда Киев Русе]] |
||
'''Киев Русе''' яки '''Борынгы урыс дәүләте''' (tat. lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Киев_Русе ''Kiev Ruse'']) ([[882]] |
'''Киев Русе''' яки '''Борынгы урыс дәүләте''' (tat. lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Киев_Русе ''Kiev Ruse'']) ([[882 ел|882]]–[[1240 ел|1240]]) — [[Көнчыгыш Аурупа]]да урнашкан [[урта гасырлар]] дәүләте. [[IX гасыр|9-нчы гасыр]]да [[көнчыгыш славян кабиләләре]] берләшүе нәтиҗәсендә барлыкка килгән. |
||
Чәчәк ату дәверендә Борынгы урыс дәүләте [[Таман ярымутравы]]ннан көньякка, [[Днестр]], [[Висла]] елгаларына кадәр көнбатышка, [[Төньяк Двина]] елгасына кадәр төньякка кадәр җәелгән булган. |
Чәчәк ату дәверендә Борынгы урыс дәүләте [[Таман ярымутравы]]ннан көньякка, [[Днестр]], [[Висла]] елгаларына кадәр көнбатышка, [[Төньяк Двина]] елгасына кадәр төньякка кадәр җәелгән булган. |
||
[[1132]]-[[1134]] |
[[1132 ел|1132]]-[[1134 ел]]дан соң Киев Русе күп кенәзлекләргә таркалган. [[1132 ел]]да [[Полоцк]], [[1134 ел]]да [[Новгород]] шәһәре Киев кенәзенең хакимиятен танырга туктаганнар, «разодралась вся земля Русская» (''Новгород кулъязмасы''). Аерым рус кенәзлекләре үз кенәзе белән идарә ителгән, кайчакта рус кенәзлекләре арасында үзара сугышлар булганнар. |
||
[[1237]]-[[1240]] |
[[1237 ел|1237]]-[[1240 ел]]ларда татар-монгол гаскәрләре борынгы рус кенәзлекләрен буйсындырганнар. |
||
== Киев Русе белән Идел буе Болгары мөнәсәбәтләре == |
== Киев Русе белән Идел буе Болгары мөнәсәбәтләре == |
||
Киев Русе белән [[Идел буе Болгары]] мөнәсәбәтләре каршылыклы булган, кайбер вакытта [[Идел]] буенда сәүдә өчен сугышлар, кайбер чорында хезмәттәшлек дәвере булган. |
Киев Русе белән [[Идел буе Болгары]] мөнәсәбәтләре каршылыклы булган, кайбер вакытта [[Идел]] буенда сәүдә өчен сугышлар, кайбер чорында хезмәттәшлек дәвере булган. |
||
[[1183 |
[[1183 ел]]ның җәендә [[Владимир-Суздаль кенәзлеге]] идарәчесе [[Всеволод III Зур Оя]], үзенә союздаш [[Киев кенәзлеге|Киев]], [[Смоленск кенәзлеге|Смоленск]], [[Көньяк Переяславль кенәзлеге|Көньяк Переяславль]], [[Рязань кенәзлеге|Рязань]], [[Муром кенәзлеге|Муром]] кенәзләре гаскәрләрен берләштереп, зур гаскәр белән [[Идел буе Болгары|Болгар иленә]] — [[Биләр]] шәһәренә һөҗүм итә. |
||
[[Идел буе Болгары]] белән Киев Русе арасындагы килешүләре: |
[[Идел буе Болгары]] белән Киев Русе арасындагы килешүләре: |
||
* 1) Идел буе Болгары белән Киев Русенең бөек кенәзе [[Владимир |
* 1) Идел буе Болгары белән Киев Русенең бөек кенәзе [[Владимир I]] арасындагы килешү. «Повести временных лет» елъязмасында хәбәр ителгәнчә, аркадашлары бәҗәнәк-төрекләр белән болгарларга каршы яу белән килгәннән соң ([[985 ел|985]]), кенәз [[Владимир I]] болгарларның [[икътисад]]и яктан өстенлеген таный ('''«... все они в сапозех»''') һәм алардан ясак түләтеп булмаячагын аңлый ('''«им дани нам не даяти, поидем искать лапотников»'''), үзара килешү төзергә тәкъдим итә. Килешүгә «колмак суга батканчы, таш су өстенә калыкканчы» турылыклы булырга дип ант ителә; |
||
* 2) [[Идел буе Болгары]] дәүләте белән Киев Русе арасында чама белән [[1006]] |
* 2) [[Идел буе Болгары]] дәүләте белән Киев Русе арасында чама белән [[1006 ел]]да ике илнең дә сәүдәгәрләренә төрле шәһәрләрдә ирекле рәвештә сәүдә итү хокукы бирелүе турында төзелгән килешү (''авыл җирләрендә сәүдә итү мөмкинлеге каралмаган''). Аның нигезендә ике дәүләтнең сәүдә, мәдәният һәм сәясәт өлкәсендә үзара мөнәсәбәтләре ныгый. Бу килешү турындагы мәгълүмат борынгы рус елъязмалары белән эш иткән В. Н. Татищев хезмәтендә урын алган; |
||
* 3) [[Идел буе Болгары]] белән [[Владимир-Суздаль кенәзлеге]] арасындагы [[1221]] |
* 3) [[Идел буе Болгары]] белән [[Владимир-Суздаль кенәзлеге]] арасындагы [[1221 ел]]гы килешү. Болгарлар русларның [[Бөек Устюг|Устюг]] шәһәрен ([[1218 ел|1218]]) һәм рус гаскәре болгарларның [[Ашлы]] шәһәрен ([[1220 ел|1220]]) яулап алу [[сугыш]]ларыннан соң килешү төзелә. Килешүдә әйтелгәнчә, [[Ука]] елгасы буенда урнашкан кайбер [[мордва]] [[авыл]]лары рус кенәзлеге йогынтысына күчә; |
||
* 4) [[1229]] |
* 4) [[1229 ел]]гы [[Идел буе Болгары]] белән [[Владимир-Суздаль кенәзлеге]] арасындагы килешү ([[1229 ел|1229]]). Идел буе төбәгендә үзара мөнәсәбәтләрне билгели, әсирләр алмашу, сәүдәгәрләр белән балыкчыларга ике ил арасында ирекле эш йөртү мөмкинлеге бирә. Бу килешү Владимир-Суздаль кенәзе Юрий Всеволод улы Ука белән Сыры елгалары арасындагы мордва җирләрен үз йогынтысына алу өчен башлаган сугышыннан соң 6 елга дип төзелә. Әлеге килешү Рус кенәзлегенә '''ачлык афәтеннән котылу''' чарасы булса (''берничә ел иген уңмаган рус иленә болгарлар 1229 елда зур күләмдә ашлык озаталар''), болгарларга 1229, [[1232 ел]]лардагы монгол яуларына оешкан төстә каршы тору мөмкинлеге бирә. |
||
== Таркалыш == |
== Таркалыш == |
||
[[Файл:MongolEmpire.jpg|300px|мини|уңда|Татар-монгол тарафыннан Ауразияне буйсындыру |
[[Файл:MongolEmpire.jpg|300px|мини|уңда|Татар-монгол тарафыннан Ауразияне буйсындыру]] |
||
[[XIII гасыр|13-нче гасыр]]да Киев Русенең феодаль таркалыш чоры булган, дәүләт 15 |
[[XIII гасыр|13-нче гасыр]]да Киев Русенең феодаль таркалыш чоры булган, дәүләт 15 аерым урыс кенәзлегенә таркалган. Һәрбер кенәзлек белән Рюрик нәселеннән булган кенәз идарә иткән. Аерым урыс кенәзлекләр арасында бәрелешләр еш булган. Формаль рәвештә феодаль таркалыш чорында Киев шәһәре — Борынгы урыс дәүләтенең башкаласы булып калган. |
||
Үзара сугышлар нәтиҗәсендә Киев Русе бик зәгыйфьләнгән һәм [[1237]]-[[1240]] |
Үзара сугышлар нәтиҗәсендә Киев Русе бик зәгыйфьләнгән һәм [[1237 ел|1237]]-[[1240 ел]]ларда [[Бату хан]] татар-монгол гаскәрләре тарафыннан буйсындырылган. |
||
[[1240]] |
[[1240 ел]]да Бату хан [[Киев]] шәһәрен җимергән. [[Алтын Урда]] ханнары [[Владимир кенәзә|Владимир кенәзләренә]] ярлык бирә башлаган. Шулай итеп, [[Киев]] шәһәре башкала вазифасын югалткан. |
||
[[1362]] |
[[1362 ел]]да [[Зәңгәр Сулар сугышы]]ннан соң Киев шәһәре [[Бөек Литва кенәзлеге]]нә кушылган. |
||
Шулай итеп 13- |
Шулай итеп [[XIII гасыр|13]]-[[XIV гасыр|14 гасырларда]] Борынгы урыс дәүләте таркалганнан һәм буйсындырганнан соң өлешчә Алтын Урда дәүләте эченә, өлешчә — бәйлелегенә, Бөек Литва кенәзлеге эченә эләккән. Борынгы урыс дәүләтенең варислары — [[Алтын Урда]] бәйлелегеннән [[XV гасыр|15]]-[[XVI гасыр|16 гасырда]] чыккан — [[Мәскәү]] дәүләте, һәм [[XVII гасыр|17]]-[[XVIII гасыр|18 гасырда]] [[Речь Посполитая]] дәүләтеннән сугышып чыккан [[Украина]] һәм [[Белоруссия]] булалар. |
||
== Моны да карагыз == |
== Моны да карагыз == |
||
Юл номеры - 108: | Юл номеры - 108: | ||
== Әдәбият == |
== Әдәбият == |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
* Каргалов В. В. Внешнеполитические факторы развития феодальной Руси. — Москва: Высшая школа, 1967. — 261 с. |
|||
⚫ | |||
* |
* Куза А. В. Малые города Древней Руси. — Москва: Наука, 1989. — 168 с. — ISBN 5-02009473-0 |
||
⚫ | |||
* |
* Пашуто В. Т. Внешняя политика Древней Руси. — Москва: Наука, 1968. — 472 с. |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
* Пашуто В. Т. Внешняя политика Древней Руси. — Москва: Наука, 1968. — 472 с. |
|||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
[[Төркем:Киев Русе]] |
[[Төркем:Киев Русе]] |
12 авг 2017, 18:38 юрамасы
Киев Русе Борынгы урыс дәүләте юкка чыккан | ||||
| ||||
---|---|---|---|---|
Башкала | Новгород (862—882)(?), Киев (882—1240) | |||
Зур шәһәрләр | Новгород, Смоленск, Киев, Рязань | |||
Тел(ләр) | Борынгы урыс теле | |||
Киев Русе яки Борынгы урыс дәүләте (tat. lat. Kiev Ruse) (882–1240) — Көнчыгыш Аурупада урнашкан урта гасырлар дәүләте. 9-нчы гасырда көнчыгыш славян кабиләләре берләшүе нәтиҗәсендә барлыкка килгән.
Чәчәк ату дәверендә Борынгы урыс дәүләте Таман ярымутравыннан көньякка, Днестр, Висла елгаларына кадәр көнбатышка, Төньяк Двина елгасына кадәр төньякка кадәр җәелгән булган.
1132-1134 елдан соң Киев Русе күп кенәзлекләргә таркалган. 1132 елда Полоцк, 1134 елда Новгород шәһәре Киев кенәзенең хакимиятен танырга туктаганнар, «разодралась вся земля Русская» (Новгород кулъязмасы). Аерым рус кенәзлекләре үз кенәзе белән идарә ителгән, кайчакта рус кенәзлекләре арасында үзара сугышлар булганнар.
1237-1240 елларда татар-монгол гаскәрләре борынгы рус кенәзлекләрен буйсындырганнар.
Киев Русе белән Идел буе Болгары мөнәсәбәтләре
Киев Русе белән Идел буе Болгары мөнәсәбәтләре каршылыклы булган, кайбер вакытта Идел буенда сәүдә өчен сугышлар, кайбер чорында хезмәттәшлек дәвере булган.
1183 елның җәендә Владимир-Суздаль кенәзлеге идарәчесе Всеволод III Зур Оя, үзенә союздаш Киев, Смоленск, Көньяк Переяславль, Рязань, Муром кенәзләре гаскәрләрен берләштереп, зур гаскәр белән Болгар иленә — Биләр шәһәренә һөҗүм итә.
Идел буе Болгары белән Киев Русе арасындагы килешүләре:
- 1) Идел буе Болгары белән Киев Русенең бөек кенәзе Владимир I арасындагы килешү. «Повести временных лет» елъязмасында хәбәр ителгәнчә, аркадашлары бәҗәнәк-төрекләр белән болгарларга каршы яу белән килгәннән соң (985), кенәз Владимир I болгарларның икътисади яктан өстенлеген таный («... все они в сапозех») һәм алардан ясак түләтеп булмаячагын аңлый («им дани нам не даяти, поидем искать лапотников»), үзара килешү төзергә тәкъдим итә. Килешүгә «колмак суга батканчы, таш су өстенә калыкканчы» турылыклы булырга дип ант ителә;
- 2) Идел буе Болгары дәүләте белән Киев Русе арасында чама белән 1006 елда ике илнең дә сәүдәгәрләренә төрле шәһәрләрдә ирекле рәвештә сәүдә итү хокукы бирелүе турында төзелгән килешү (авыл җирләрендә сәүдә итү мөмкинлеге каралмаган). Аның нигезендә ике дәүләтнең сәүдә, мәдәният һәм сәясәт өлкәсендә үзара мөнәсәбәтләре ныгый. Бу килешү турындагы мәгълүмат борынгы рус елъязмалары белән эш иткән В. Н. Татищев хезмәтендә урын алган;
- 3) Идел буе Болгары белән Владимир-Суздаль кенәзлеге арасындагы 1221 елгы килешү. Болгарлар русларның Устюг шәһәрен (1218) һәм рус гаскәре болгарларның Ашлы шәһәрен (1220) яулап алу сугышларыннан соң килешү төзелә. Килешүдә әйтелгәнчә, Ука елгасы буенда урнашкан кайбер мордва авыллары рус кенәзлеге йогынтысына күчә;
- 4) 1229 елгы Идел буе Болгары белән Владимир-Суздаль кенәзлеге арасындагы килешү (1229). Идел буе төбәгендә үзара мөнәсәбәтләрне билгели, әсирләр алмашу, сәүдәгәрләр белән балыкчыларга ике ил арасында ирекле эш йөртү мөмкинлеге бирә. Бу килешү Владимир-Суздаль кенәзе Юрий Всеволод улы Ука белән Сыры елгалары арасындагы мордва җирләрен үз йогынтысына алу өчен башлаган сугышыннан соң 6 елга дип төзелә. Әлеге килешү Рус кенәзлегенә ачлык афәтеннән котылу чарасы булса (берничә ел иген уңмаган рус иленә болгарлар 1229 елда зур күләмдә ашлык озаталар), болгарларга 1229, 1232 еллардагы монгол яуларына оешкан төстә каршы тору мөмкинлеге бирә.
Таркалыш
13-нче гасырда Киев Русенең феодаль таркалыш чоры булган, дәүләт 15 аерым урыс кенәзлегенә таркалган. Һәрбер кенәзлек белән Рюрик нәселеннән булган кенәз идарә иткән. Аерым урыс кенәзлекләр арасында бәрелешләр еш булган. Формаль рәвештә феодаль таркалыш чорында Киев шәһәре — Борынгы урыс дәүләтенең башкаласы булып калган.
Үзара сугышлар нәтиҗәсендә Киев Русе бик зәгыйфьләнгән һәм 1237-1240 елларда Бату хан татар-монгол гаскәрләре тарафыннан буйсындырылган.
1240 елда Бату хан Киев шәһәрен җимергән. Алтын Урда ханнары Владимир кенәзләренә ярлык бирә башлаган. Шулай итеп, Киев шәһәре башкала вазифасын югалткан.
1362 елда Зәңгәр Сулар сугышыннан соң Киев шәһәре Бөек Литва кенәзлегенә кушылган.
Шулай итеп 13-14 гасырларда Борынгы урыс дәүләте таркалганнан һәм буйсындырганнан соң өлешчә Алтын Урда дәүләте эченә, өлешчә — бәйлелегенә, Бөек Литва кенәзлеге эченә эләккән. Борынгы урыс дәүләтенең варислары — Алтын Урда бәйлелегеннән 15-16 гасырда чыккан — Мәскәү дәүләте, һәм 17-18 гасырда Речь Посполитая дәүләтеннән сугышып чыккан Украина һәм Белоруссия булалар.
Моны да карагыз
Әдәбият
- Горский А. А. Русь: от славянского Расселения до Московского царства. — Москва, 2004.
- Греков Б. Д. Киевская Русь. — Москва, 1953.
- Древняя Русь. Город, замок, село. — Москва: Наука, 1985. — 429 с.
- Каргалов В. В. Внешнеполитические факторы развития феодальной Руси. — Москва: Высшая школа, 1967. — 261 с.
- Куза А. В. Малые города Древней Руси. — Москва: Наука, 1989. — 168 с. — ISBN 5-02009473-0
- Мавродин В. В. Образование Древнерусского государства и формирование древнерусской народности. — Москва, 1971.
- Пашуто В. Т. Внешняя политика Древней Руси. — Москва: Наука, 1968. — 472 с.
- Пашуто В. Т., Флоря В. Н., Хорошкевич А. Л. Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного славянства. — Москва, 1982.
- Петрухин В. Я. Русь в IX–X веках. От призвания варягов до выбора веры. — Москва: ФОРУМ: Неолит, 2013.
- Рыбаков Б. А. Киевская Русь и русские княжества XII—XIII вв.. — Москва: Наука, 1982. — 589 с.
- Фроянов И. Я. Киевская Русь: Очерки социально-экономической истории. — Ленинград, 1974.