Азиз Ялымов: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Азиз Ялымов latin yazuında])
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Marat-avgust (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
IanraBot (бәхәс | кертем)
к clean up using AWB
Юл номеры - 8: Юл номеры - 8:
| һөнәр = инкыйлабчы
| һөнәр = инкыйлабчы
| туу датасы = 1885
| туу датасы = 1885
| туу җире = [[Россия империясе]], {{туу җире|Петропавел|Петропавелда}} (''{{туу җире|Казакъстан|Казакъстанда}}'')
| туу җире = [[Русия империясе]], {{туу җире|Петропавел|Петропавелда}} (''{{туу җире|Казакъстан|Казакъстанда}}'')
| гражданлык = {{байраклаштыру|Русия империясе}}→<br/>{{байраклаштыру|РСФСР}}→<br/> {{байраклаштыру|ССРБ}}
| гражданлык = {{байраклаштыру|Русия империясе}}→<br/>{{байраклаштыру|РСФСР}}→<br/> {{байраклаштыру|ССРБ}}
| милләт = [[татар]]
| милләт = [[татар]]
Юл номеры - 22: Юл номеры - 22:
| башка мәгълүмат =
| башка мәгълүмат =
}}
}}
'''Азиз Ялымов''', Азиз (''Газиз'') Гәрәй (''Габделгәрәй'') улы Ялымов, Ялымов Азиз (''вариант'': Газис<ref>[http://lists.memo.ru/d38/f369.htm Сәяси золым корбаннары]</ref>) Гиреевич (''[[1885]]-[[1937]]'') — [[Россия]]дә [[инкыйлаб]] хәрәкәтендә катнашучы. [[КПСС|РКП (б)]] ҮК [[Көнчыгыш]] [[халык]]ларының комунистик оешмалары үзәк бюросы рәисе урынбасары (''[[1919]]''). [[КПСС|РСДРП (б)]] әгъзасы (''[[1905]]-[[1922]]'').
'''Азиз Ялымов''', Азиз (''Газиз'') Гәрәй (''Габделгәрәй'') улы Ялымов, Ялымов Азиз (''вариант'': Газис<ref>[http://lists.memo.ru/d38/f369.htm Сәяси золым корбаннары]</ref>) Гиреевич (''[[1885]]-[[1937]]'') — [[Русия]]дә [[инкыйлаб]] хәрәкәтендә катнашучы. [[КПСС|РКП (б)]] ҮК [[Көнчыгыш]] [[халык]]ларының комунистик оешмалары үзәк бюросы рәисе урынбасары (''[[1919]]''). [[КПСС|РСДРП (б)]] әгъзасы (''[[1905]]-[[1922]]'').


== Тәрҗемәи хәле ==
== Тәрҗемәи хәле ==
Юл номеры - 32: Юл номеры - 32:
[[:ru:Бакинская коммуна|Бакы коммунасы]] әгъзасы була, атылудан котылып кала, [[Анастас Микоян|А.И. Микоян]] белән, [[Каспий диңгезе]]н көймәдә кичеп, [[Төрекмәнбашы|Красноводскига]], аннан [[Әстерхан]]га китә.
[[:ru:Бакинская коммуна|Бакы коммунасы]] әгъзасы була, атылудан котылып кала, [[Анастас Микоян|А.И. Микоян]] белән, [[Каспий диңгезе]]н көймәдә кичеп, [[Төрекмәнбашы|Красноводскига]], аннан [[Әстерхан]]га китә.


[[1918 ел]]да [[Әстерхан]]нан делегат буларак, [[Мәскәү]]дә узган I Бөтенроссия коммунист-мөселманнар корылтаенда катнаша, [[КПСС|РКП (б)]] ның җирле комитетлары каршындагы [[ислам|мөселман]] бүлекчәләре эшен координацияләү максатында төзелгән [[КПСС|РКП (б)]] ның [[:ru:Мусбюро|мөселман оешмалары үзәк бюросы]] (''[[КПСС|РКП (б)]] үзәк комитеты бүлеге хокукында'') рәисе урынбасары итеп сайлана ('''''рәис'' — [[Иосиф Сталин|И.В. Сталин]]'''). Бюро әгъзалары — [[Мирсәет Солтангалиев|М.Х.Солтангалиев]], Б. Сәрдәров, Х.М. Юмагулов, К.Л. Якупов, Д.Х. Буният-задә, [[Мәхмүт Дулат-Али|М.Х. Дулат-Али]], [[Минһаҗ Конов|М.Г. Конов]], Р. Рахматуллин, Н.Я. Яруллин.
[[1918 ел]]да [[Әстерхан]]нан делегат буларак, [[Мәскәү]]дә узган I Бөтенрусия коммунист-мөселманнар корылтаенда катнаша, [[КПСС|РКП (б)]] ның җирле комитетлары каршындагы [[ислам|мөселман]] бүлекчәләре эшен координацияләү максатында төзелгән [[КПСС|РКП (б)]] ның [[:ru:Мусбюро|мөселман оешмалары үзәк бюросы]] (''[[КПСС|РКП (б)]] үзәк комитеты бүлеге хокукында'') рәисе урынбасары итеп сайлана ('''''рәис'' — [[Иосиф Сталин|И.В. Сталин]]'''). Бюро әгъзалары — [[Мирсәет Солтангалиев|М.Х.Солтангалиев]], Б. Сәрдәров, Х.М. Юмагулов, К.Л. Якупов, Д.Х. Буният-задә, [[Мәхмүт Дулат-Али|М.Х. Дулат-Али]], [[Минһаҗ Конов|М.Г. Конов]], Р. Рахматуллин, Н.Я. Яруллин.


[[1919 ел]]да [[КПСС|РКП (б)]] ҮК Ялымовны [[Төркистан АССР|Төркистан]] крае мөселман бюросы карамагына җибәрә. Эшчәнлеге [[Кытай]]ның [[Шеңҗан-Уйгыр автономияле районы]] белән бәйле була.
[[1919 ел]]да [[КПСС|РКП (б)]] ҮК Ялымовны [[Төркистан АССР|Төркистан]] крае мөселман бюросы карамагына җибәрә. Эшчәнлеге [[Кытай]]ның [[Шеңҗан-Уйгыр автономияле районы]] белән бәйле була.
[[1919 ел]]ның [[март]]ында [[КПСС|РКП (б)]]ның VIII корылтае эшендә катнаша. Коминтернның I конгрессында делегат буларак, [[:ru:Мусбюро|мөселман-коммунистлар оешмаларының үзәк бюросы]] исеменнән чыгыш ясый, мөселман халыклары арасында [[КПСС|фирка]] идеяләрен киңрәк тарату яклы икәнен күрсәтә:
[[1919 ел]]ның [[март]]ында [[КПСС|РКП (б)]]ның VIII корылтае эшендә катнаша. Коминтернның I конгрессында делегат буларак, [[:ru:Мусбюро|мөселман-коммунистлар оешмаларының үзәк бюросы]] исеменнән чыгыш ясый, мөселман халыклары арасында [[КПСС|фирка]] идеяләрен киңрәк тарату яклы икәнен күрсәтә:
{{цитата|[[:ru:Мусбюро|Үзәк мөселман бюросы]] [[Көнчыгыш]] [[халык]]ларын уятуны төп максаты итеп куя. Шуңа күрә мин тәкрарлыйм: Көнчыгышның изелгән халыклары белән [[Россия]] һәм [[Аурупа]]ның социалистик эшчеләре арасында инкыйлаби бердәмлек яшәсен !<ref>[http://www.sakharov-center.ru/asfcd/auth/?num=8754&t=page «Сахаров-үзәк» сайты]</ref>}}
{{цитата|[[:ru:Мусбюро|Үзәк мөселман бюросы]] [[Көнчыгыш]] [[халык]]ларын уятуны төп максаты итеп куя. Шуңа күрә мин тәкрарлыйм: Көнчыгышның изелгән халыклары белән [[Русия]] һәм [[Аурупа]]ның социалистик эшчеләре арасында инкыйлаби бердәмлек яшәсен !<ref>[http://www.sakharov-center.ru/asfcd/auth/?num=8754&t=page «Сахаров-үзәк» сайты]</ref>}}
[[1920 ел]]лар башында [[Мәскәү]]дән китә, [[КПСС|фирка]]дән чыга, сәяси эшчәнлеген туктата, [[Алма-Ата]]га күчә. [[1923 ел]]да кооперациядә эшли башлый. [[1937 ел]]га кадәр [[Казакъстан ССР]] җир эше халык комиссариатында инспектор-методист булып эшли.
[[1920 ел]]лар башында [[Мәскәү]]дән китә, [[КПСС|фирка]]дән чыга, сәяси эшчәнлеген туктата, [[Алма-Ата]]га күчә. [[1923 ел]]да кооперациядә эшли башлый. [[1937 ел]]га кадәр [[Казакъстан ССР]] җир эше халык комиссариатында инспектор-методист булып эшли.



7 фев 2018, 09:16 юрамасы

Азиз Ялымов
Туган телдә исем Азиз Габделгәрәй улы Ялымов
Туган 1885(1885)
Русия империясе, Петропавел (Казакъстан)
Үлгән 27 ноябрь 1937(1937-11-27)
Алма-Ата
Милләт татар
Ватандашлыгы Русия империясе Русия империясе
РСФСР РСФСР
ССРБ ССРБ
Әлма-матер Питырбур дәүләт технология институты[d]
Һөнәре инкыйлабчы
Сәяси фирка Россия социал-демократик эшчеләр фиркасе
Җефет Зара Сәет кызы Моратова (1898-1995)
Балалар уллары Назыйм (1925), журналист;
Нияз (1927), укытучы

Азиз Ялымов, Азиз (Газиз) Гәрәй (Габделгәрәй) улы Ялымов, Ялымов Азиз (вариант: Газис[1]) Гиреевич (1885-1937) — Русиядә инкыйлаб хәрәкәтендә катнашучы. РКП (б) ҮК Көнчыгыш халыкларының комунистик оешмалары үзәк бюросы рәисе урынбасары (1919). РСДРП (б) әгъзасы (1905-1922).

Тәрҗемәи хәле

1885 елда Петропавел (Кызылъяр, каз. Qyzyljar) шәһәрендә татар гаиләсендә туган. Ырынбур губернасы Троицкида әнисе ягыннан туган тиешле сәүдәгәрдә хезмәт итә, бер үк вакытта гимназиядә белем ала. 1905 елда Петербург технология институтына (хәзерге Санкт-Петербург дәүләт технология институты) укырга керә. Кызылъярда В.В. Куйбышев җитәкләгән яшерен (идән асты) түгәрәгенә йөри. 1905 елгы Беренче рус инкыйлабы вакыйгаларында катнашуы өчен Петербургтан Бакыга сөрелә, анда Нобиле компаниясенә эшкә керә.

Инкыйлаб

1918 елдан Кызыл Гвардиядә хезмәт итә.

Бакы коммунасы әгъзасы була, атылудан котылып кала, А.И. Микоян белән, Каспий диңгезен көймәдә кичеп, Красноводскига, аннан Әстерханга китә.

1918 елда Әстерханнан делегат буларак, Мәскәүдә узган I Бөтенрусия коммунист-мөселманнар корылтаенда катнаша, РКП (б) ның җирле комитетлары каршындагы мөселман бүлекчәләре эшен координацияләү максатында төзелгән РКП (б) ның мөселман оешмалары үзәк бюросы (РКП (б) үзәк комитеты бүлеге хокукында) рәисе урынбасары итеп сайлана (рәисИ.В. Сталин). Бюро әгъзалары — М.Х.Солтангалиев, Б. Сәрдәров, Х.М. Юмагулов, К.Л. Якупов, Д.Х. Буният-задә, М.Х. Дулат-Али, М.Г. Конов, Р. Рахматуллин, Н.Я. Яруллин.

1919 елда РКП (б) ҮК Ялымовны Төркистан крае мөселман бюросы карамагына җибәрә. Эшчәнлеге Кытайның Шеңҗан-Уйгыр автономияле районы белән бәйле була.

1919 елның мартында РКП (б)ның VIII корылтае эшендә катнаша. Коминтернның I конгрессында делегат буларак, мөселман-коммунистлар оешмаларының үзәк бюросы исеменнән чыгыш ясый, мөселман халыклары арасында фирка идеяләрен киңрәк тарату яклы икәнен күрсәтә:

« Үзәк мөселман бюросы Көнчыгыш халыкларын уятуны төп максаты итеп куя. Шуңа күрә мин тәкрарлыйм: Көнчыгышның изелгән халыклары белән Русия һәм Аурупаның социалистик эшчеләре арасында инкыйлаби бердәмлек яшәсен ![2] »

1920 еллар башында Мәскәүдән китә, фиркадән чыга, сәяси эшчәнлеген туктата, Алма-Атага күчә. 1923 елда кооперациядә эшли башлый. 1937 елга кадәр Казакъстан ССР җир эше халык комиссариатында инспектор-методист булып эшли.

Репрессия

1937 елның 21 (27 (?)) августында Казакъстан ССР НКВДсы тарафыннан кулга алына, «Шуралар хакимиятен бәреп төшереп, Япония кул астында татар буржуаз-милли дәүләтен төзүне максат итеп куючы татар милли оешмасы әгъзасы булуда, «Шанхай» оешмасы әгъзасы булган бабасы (хатынының әтисе) «миллионер» Сәет Моратов [3] белән элемтәдә торуда» гаепләнә. 1937 елның 25 ноябрендә Алма-Ата өлкәсе НКВД «өчлеге» тарафыннан атуга хөкем ителә. 27 ноябрьдә атып үтерелә. 1985 елда исеме аклана.

Чыганаклар

Әдәбият

  1. Назыйм Ялымов. Страницы трагических судеб. Алматы, 2002.
  2. Наил Ялымов. Реабилитирован посмертно. Тольятти, 2012.
  3. К. Мурзанов. Из плеяды борцов. «Казахская правда», 16.01.1992.

Сылтамалар

Искәрмәләр

  1. Сәяси золым корбаннары
  2. «Сахаров-үзәк» сайты
  3. А. Ялымов Кытайга командировкага баргач, С. Моратов белән күрешкән була