Кызыл зур йолдыз: юрамалар арасында аерма

Кызыл зур йолдыз (ингл. red giant) — төштә су тудыргыч яну тәмамланган йолдыз, йолдызлар эволюциясе соң чорында түбән яки уртача массалы (якынча 0,5–10 Кояшныкы), югары яктыртучанлыклы зур йолдыз.

Үзлекләр

Кызыл зур йолдызның төше һелийдән тора. Һелий яну температурасы су тудыргычныкыннан югарырак, шуңа күрә һелий кабына алмый. Төштә энергия чыкмаганга күрә төш кысыла башлый һәм гравитация тәэсирендә җылына, температура арта һәм төш тирәсендәге тышчада урнашкан су тудыргыч яна башлый һәм югары катламнарны этеп чыгара. Нәтиҗәдә тышкы катламнар киңәяләр, суыналар. Салкынрак йолдыз кызылрак була, ләкин зурлыгы сәбәпле аның яктыртучанлыгы арта.

Шулай итеп, кызыл зур йолдызның төп үзлекләре: бик зур радиусы һәм югары түгел температурасы.

Кайбер кызыл зур йолдызлар

Билгеле кызыл зур йолдызлар — Әлдебаран (Сәвер α), Арктур (Үгезкөтүче α), Гакрукс (Көньяк Хач γ). Болардан зуррак йолдызлар — Антарес (Гакрәп α) һәм Бителҗәүза (Орион α) инде кызыл үтә зур йолдызлар дип исәпләнәләр.

Кояшның һәм Җирнең язмышы

Хәзерге заманда Кояшның яшен якынча 4,57 миллиард ел тәшкил итә, бу йолдызның уртача яше. Тагы 5 миллиард ел дәвамында Кояш баш эзлеклелектә калачак, шуннан соң Кояшның төшендә су тудыргыч янып бетәчәк.

Аннан соң Кояшның төшендә температура һәм тыгызлык бик артачак, гелий яна башлаячак һәм углеродка әйләнә башлаячак.

Кояшның зурлыгы 200 тапкыр артачак һәм Җир орбитасына җитәчәк диярлек (0,93 а.б.). Меркурий һәм Чулпан Кояш тарафыннан йотылачаклар һәм буга әйләнәчәкләр.

Кояшның киңәюе сәбәпле Җир бик җылытачак һәм тормыш бетәчәк диярлек. 1,1 миллиард елдан соң Җирдәге океаннар буга әйләнәчәк.

Кояш шушы кызыл зур йолдыз дәверендә 100 миллион ел дәвамында булачак, аннан соң үзәгендәге ак кәрлә белән планетар томанлыкка әйләнәчәк.

Берничә меңьеллык эчендә планетар томанлык йолдызара мохитта чәчеләчәк, ә Кояштан калган ак кәрлә күп миллиард ел дәвамында суыначак.

Шулай ук карагыз

Әдәбият

@@ Юл номеры - 1: / Юл номеры - 1: @@
 {{Йолдыз сыйныфы}}
-'''Кызыл зур йолдыз''' ({{lang-en|red giant}}) — төштә [[водород]] яну тәмамланган йолдыз, [[йолдызлар эволюциясе]] соң чорында түбән яки уртача массалы (якынча 0,5–10 Кояшныкы), югары [[яктыртучанлык]]лы [[зур йолдыз]].
+'''Кызыл зур йолдыз''' ({{lang-en|red giant}}) — төштә [[су тудыргыч]] яну тәмамланган йолдыз, [[йолдызлар эволюциясе]] соң чорында түбән яки уртача массалы (якынча 0,5–10 Кояшныкы), югары [[яктыртучанлык]]лы [[зур йолдыз]].
 == Үзлекләр ==
 [[Файл:Solar Life Cycle.svg|500px|мини|үзәк|Кояшның борынгы һәм киләчәк тормышы. Кызыл зур йолдыз чоры - иң зур радиуслы Кояш. 5,5 млрд. елдан [[Кояш]] Кызыл зур йолдызга әйләнәчәк, [[Җир]]дә тормыш юкка чыгар]]
 [[Файл:Aldebaran-Sun comparison de.svg|300px|мини|уңда|Кызыл зур йолдыз Альдебаран һәм замана [[Кояш]]]]
-Кызыл зур йолдызның төше [[һелий]]дән тора. Һелий яну температурасы [[водород]]ныкыннан югарырак, шуңа күрә һелий кабына алмый. Төштә энергия чыкмаганга күрә төш кысыла башлый һәм [[гравитация]] тәэсирендә җылына, [[температура]] арта һәм төш тирәсендәге тышчада урнашкан водород яна башлый һәм югары катламнарны этеп чыгара. Нәтиҗәдә тышкы катламнар киңәяләр, суыналар. Салкынрак йолдыз кызылрак була, ләкин зурлыгы сәбәпле аның [[яктыртучанлык|яктыртучанлыг]]ы арта.
+Кызыл зур йолдызның төше [[һелий]]дән тора. Һелий яну температурасы [[су тудыргыч]]ныкыннан югарырак, шуңа күрә һелий кабына алмый. Төштә энергия чыкмаганга күрә төш кысыла башлый һәм [[гравитация]] тәэсирендә җылына, [[температура]] арта һәм төш тирәсендәге тышчада урнашкан [[су тудыргыч]] яна башлый һәм югары катламнарны этеп чыгара. Нәтиҗәдә тышкы катламнар киңәяләр, суыналар. Салкынрак йолдыз кызылрак була, ләкин зурлыгы сәбәпле аның [[яктыртучанлык|яктыртучанлыг]]ы арта.
 Шулай итеп, кызыл зур йолдызның төп үзлекләре: бик зур радиусы һәм югары түгел [[температура]]сы.
@@ Юл номеры - 15: / Юл номеры - 15: @@
 ==Кояшның һәм Җирнең язмышы==
 [[Файл:Sun red giant.svg|300px|мини|уңда|5 миллиард елдан соң Кояш кызыл зур йолдызга әйләнәчәк. Сулда - Кояшның киләчәк зурлыгы, уңда - Кояшның бүгенге зурлыгы]]
-Хәзерге заманда [[Кояш]]ның яшен якынча 4,57 миллиард ел тәшкил итә, бу йолдызның уртача яше. Тагы 5 миллиард ел дәвамында Кояш [[баш эзлеклелек]]тә калачак, шуннан соң Кояшның төшендә [[водород]] янып бетәчәк.
+Хәзерге заманда [[Кояш]]ның яшен якынча 4,57 миллиард ел тәшкил итә, бу йолдызның уртача яше. Тагы 5 миллиард ел дәвамында Кояш [[баш эзлеклелек]]тә калачак, шуннан соң Кояшның төшендә [[су тудыргыч]] янып бетәчәк.
 Аннан соң Кояшның төшендә [[температура]] һәм тыгызлык бик артачак, [[гелий]] яна башлаячак һәм [[углерод]]ка әйләнә башлаячак.
 Кояшның зурлыгы '''200 тапкыр артачак''' һәм [[Җир]] орбитасына җитәчәк диярлек (0,93 [[а.б.]]). [[Меркурий (планета)|Меркурий]] һәм [[Чулпан (планета)|Чулпан]] Кояш тарафыннан йотылачаклар һәм [[бу]]га әйләнәчәкләр.
 Кояшның киңәюе сәбәпле [[Җир]] бик җылытачак һәм тормыш бетәчәк диярлек. 1,1 миллиард елдан соң Җирдәге [[океан]]нар буга әйләнәчәк.
 Кояш шушы кызыл зур йолдыз дәверендә 100 миллион ел дәвамында булачак, аннан соң  үзәгендәге [[ак кәрлә]] белән [[планетар томанлык]]ка әйләнәчәк.
@@ Юл номеры - 36: / Юл номеры - 36: @@
 * [http://www.astronet.ru/db/FK86/''Физика космоса. Маленькая энциклопедия'', М.: Советская Энциклопедия, 1986]
 * [http://www.astronet.ru/db/msg/1174799 Постнов К. А. Эволюционная астрофизика]
-[[Төркем:Йолдызлар сыйныфлары]][[Төркем:Йолдызлар]][[Төркем:Астрофизика]]
+[[Төркем:Йолдызлар сыйныфлары]]
+[[Төркем:Йолдызлар]]
+[[Төркем:Астрофизика]]