Пермь: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Пермь latin yazuında])
Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
DerslekBot (бәхәс | кертем)
Ботлар
12 122 үзгәртергә
к redact, replaced: Пирем → Пермь (6) using AWB
Ильвир (бәхәс | кертем)
5291 үзгәртергә
викиләштерү
Юл номеры - 1: Юл номеры - 1:
{{ТП
{{ТП
|халәт = шәһәр
| халәт = шәһәр
|татар исеме = Пермь
| татар исеме = Пермь
|чын исем =
| чын исем =
|ил = Россия
| ил = Русия
|герб=Coat of Arms of Perm.svg
| герб = Coat of Arms of Perm.svg
|байрак=Flag of Perm.svg
| байрак = Flag of Perm.svg
|герб киңлеге =
| герб киңлеге =
|байрак киңлеге = 160
| байрак киңлеге = 160
|lat_deg = 58|lat_min = 00|lat_sec = 50
| lat_deg = 58|lat_min = 00|lat_sec = 50
|lon_deg = 56|lon_min = 14|lon_sec = 56
| lon_deg = 56|lon_min = 14|lon_sec = 56
|CoordAddon = type:city(1120000)_region:RU
| CoordAddon = type:city(1120000)_region:RU
|CoordScale =
| CoordScale =
|ЯндексХарита = http://maps.yandex.ru/map.xml?mapID=1000&mapX=55.769959&mapY=49.146824&descx=55.769959&descy=49.146824&scale=6&slices=1&text=Казань
| ЯндексХарита = http://maps.yandex.ru/map.xml?mapID=1000&mapX=55.769959&mapY=49.146824&descx=55.769959&descy=49.146824&scale=6&slices=1&text=Казань
|ил харитасы зурлыгы = 350
| ил харитасы зурлыгы = 350
|төбәк харитасы зурлыгы =350
| төбәк харитасы зурлыгы = 350
|район харитасы зурлыгы =
| район харитасы зурлыгы =
|төбәк төре = Республика
| төбәк төре = Республика
|төбәк = Пермь крае
| төбәк = Пермь крае
|төбәк җәдвәлдә =
| төбәк җәдвәлдә =
|район төре = Шәһәр бүлгесе
| район төре = Шәһәр бүлгесе
|район = Пермь
| район = Пермь
|район җәдвәлдә =
| район җәдвәлдә =
|җәмгыять төре =
| җәмгыять төре =
|җәмгыять =
| җәмгыять =
|җәмгыять таблицада =
| җәмгыять таблицада =
|ил харитасы =
| ил харитасы =
|төбәк харитасы =
| төбәк харитасы =
|район харитасы =
| район харитасы =
|эчке бүленеш = 7 район
| эчке бүленеш = 7 район
|башлык төре = Мэр
| башлык төре = Мэр
|башлык =
| башлык =
|нигезләү датасы = 1723
| нигезләү датасы = 1723
|беренче телгә алу = 1647
| беренче телгә алу = 1647
|элеккеге исемнәр =
| элеккеге исемнәр =
|халәт =
| халәт =
|мәйдан = 799,68 <ref name="GKS">[http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst57/DBInet.cgi]</ref>
| мәйдан = 799,68 <ref name="GKS">[http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst57/DBInet.cgi]</ref>
|биеклек төре =
| биеклек төре =
|ТП мәркәзе биеклеге = 171
| ТП мәркәзе биеклеге = 171
|климат =
| климат =
|рәсми тел = урыс теле
| рәсми тел = урыс теле
|халык саны = 1 041 876
| халык саны = 1 041 876
|исәп елы = 2016
| исәп елы = 2016
|сәгать кушагы = +4
| сәгать кушагы = +4
|DST =
| DST =
|телефон коды = +7 342<ref>http://zvonka.net/russia/city1010.html</ref>
| телефон коды = +7 342<ref>http://zvonka.net/russia/city1010.html</ref>
|почта индексы = 614xxx
| почта индексы = 614xxx
|почта индекслары =
| почта индекслары =
|автомобил коды = 59, 81, 159
| автомобил коды = 59, 81, 159
|Commons-та төркем =
| Commons-та төркем =
|сайт =http://www.gorodperm.ru/
| сайт = http://www.gorodperm.ru/
| add2n = Бүләкләр
| add2n = Бүләкләр
| add2 = {{Ленин ордены|тип=шәһәр}}
| add2 = {{Ленин ордены|тип=шәһәр}}
| add1n = Шәһәр көне
| add1n = Шәһәр көне
| add1 = [[12 июнь]]
| add1 = [[12 июнь]]
}}
}}'''Пермь'''{{чыганагы}} ({{lang-ru|Пермь}}{{чыганагы}}, {{lang-koi|Пермь}}, {{lang-kv|Перым}}) ([[1940]]—[[1957]] елларда — '''Молотов''') – [[Россия]] шәһәре, [[Пермь крае]] үзәге.
'''Пермь'''{{чыганагы}} ({{lang-ru|Пермь}}{{чыганагы}}, {{lang-koi|Пермь}}, {{lang-kv|Перым}}) ([[1940 ел|1940]]—[[1957 ел]]ларда — '''Молотов''') — [[Русия]] шәһәре, [[Пермь крае]] үзәге.


[[Халык саны]] – 1 041 876 кеше ([[2016]]).
[[Халык саны]] — 1 041 876 кеше ([[2016 ел|2016]]).


== География ==
== География ==
=== Урынлаштыру ===
=== Урынлаштыру ===
Пермь [[Россия]]нең Европа өлеше көнчыгышында, Кама елгасының ике ярында, [[Мәскәү]]дән 1382 километр төньяк-көнчыгыштарак урнашкан.
Пермь [[Русия]]нең Аурупа өлеше көнчыгышында, Кама елгасының ике ярында, [[Мәскәү]]дән 1382 километр төньяк-көнчыгыштарак урнашкан.

=== Сәгать поясы ===
=== Сәгать поясы ===
[[Рәсем:Map of Russia - Yekaterinburg time zone.svg|left|100px]]
[[Рәсем:Map of Russia - Yekaterinburg time zone.svg|left|100px]]
Юл номеры - 113: Юл номеры - 115:


== Тарих ==
== Тарих ==
XVII гасырда бу җирләр Строгановлар сәүдәгәрләрнең биләмәсе булган.
[[XVII гасыр]]да бу җирләр Строгановлар сәүдәгәрләрнең биләмәсе булган.


1647 елда хәзерге Пермь урынында Ягошиха пүчинкәсе телгән алына.<ref>http://www.permonline.ru/perm/history.htm</ref> [[1723 елның]] [[15 май|4 (15) маенда]] аның тирәсендә ''Ягошиха бакыр эретү заводы'' төзелеше башланган. Бу дата Пермьнең нигезләнү көне булып санала.
[[1647 ел]]да хәзерге Пермь урынында Ягошиха пүчинкәсе телгән алына.<ref>http://www.permonline.ru/perm/history.htm</ref> [[1723 ел]]ның [[15 май|4 (15) маенда]] аның тирәсендә ''Ягошиха бакыр эретү заводы'' төзелеше башланган. Бу дата Пермьнең нигезләнү көне булып санала.


[[1780 ел]]да ''Ягошиха бакыр эретү заводы '''''Пермь''' шәһәренә үзәгертеп корыла һәм ул [[Пермь губернасы]] үзәге итеп тәгаенләнә.
[[1780 ел]]да ''Ягошиха бакыр эретү заводы '''''Пермь''' шәһәренә үзәгертеп корыла һәм ул [[Пермь губернасы]] үзәге итеп тәгаенләнә.


19 гасырда Пермь берничә металлургия, кәгазь һәм ут көймәләрне (параход) эшләп чыгаручы заводлар белән, [[1860-еллар]]да 20 мең халкы яшәгән эре сәүдә һәм сәнәнгать үзәгенә әверелгән. 1870 елда шәһәрдә опера театры ачылган, ә [[1871 ел]]да [[Россия империясе|Россияда]] иң беренче [[фосфор]] заводы корылган. [[1916 ел]]да [[Пермь дәүләт университеты]] ачылган.
[[XIX гасыр]]да Пермь берничә металлургия, кәгазь һәм ут көймәләрне (параход) эшләп чыгаручы заводлар белән, [[1860-еллар]]да 20 мең халкы яшәгән эре сәүдә һәм сәнәнгать үзәгенә әверелгән. [[1870 ел]]да шәһәрдә опера театры ачылган, ә [[1871 ел]]да [[Русия империясе|Русиядә]] иң беренче [[фосфор]] заводы корылган. [[1916 ел]]да [[Пермь дәүләт университеты]] ачылган.


Россия [[Россия ватандашлар сугышы|Ватандашлар сугышы]] башлаганнан соң, Пермь, анда сугыш кирәк-яраклары фабрикалары булганга, һәр ике як өчен мөһим пункт булып киткән. 1918 елның 25 декабрендә Анатолий Пепеляев җитәкчелегендәге Себер Ак Армиясе шәһәрне басып алды. [[1919 ел]]ның [[1 июль|1 июлендә]] шәһәр [[Кызыл Армия]]се тарафыннан [[Пермь операциясе (1919)|кире кайтарылган]].
[[Русия ватандашлар сугышы]] башлаганнан соң, Пермь, анда сугыш кирәк-яраклары фабрикалары булганга, һәр ике як өчен мөһим пункт булып киткән. [[1918 ел]]ның [[25 декабрь|25 декабрендә]] Анатолий Пепеляев җитәкчелегендәге Себер Ак Армиясе шәһәрне басып алды. [[1919 ел]]ның [[1 июль|1 июлендә]] шәһәр [[Кызыл Армия]]се тарафыннан [[Пермь операциясе (1919)|кире кайтарылган]].


=== Совет дәвере ===
=== Совет дәвере ===
Юл номеры - 140: Юл номеры - 142:


Пермь крае сәнәгатенең 35% өлеше край үзәгендә урнашкан.<ref>http://www.gorodperm.ru/en/economy/industry/</ref> Электр энергетикасы, нефть һәм газны эшкәртү, химия, нефтехимия, урман эшкәртү, полиграфия һәм азык-төлек сәнәгатьләре үсеш алганнар.
Пермь крае сәнәгатенең 35% өлеше край үзәгендә урнашкан.<ref>http://www.gorodperm.ru/en/economy/industry/</ref> Электр энергетикасы, нефть һәм газны эшкәртү, химия, нефтехимия, урман эшкәртү, полиграфия һәм азык-төлек сәнәгатьләре үсеш алганнар.

=== Транспорт ===
=== Транспорт ===
Пермь [[Транссебер магистрале]]нең мөһим тимер юл төене булып санала. Биредән Төньяк Уралга, Үзәк Россияга һәм Ерак Көнчыгышка тимер юл сызыклары баралар. [[Кама елгасы]] Пермьне [[Европа]] су юллары белән тоташтыра. Бу [[Ак диңгез|Ак]], [[Балтыйк диңгезе|Балтыйк]], [[Кара диңгез|Кара]], [[Азак диңгезе|Азак]] һәм [[Каспий диңгезе|Каспий]] диңгезләре портларына йөкләрне яңадан төяүсез ташырга мөмкинлек бирә.
Пермь [[Транссебер магистрале]]нең мөһим тимер юл төене булып санала. Биредән Төньяк Уралга, Үзәк Русиягә һәм Ерак Көнчыгышка тимер юл сызыклары баралар. [[Кама елгасы]] Пермьне [[Аурупа]] су юллары белән тоташтыра. Бу [[Ак диңгез|Ак]], [[Балтыйк диңгезе|Балтыйк]], [[Кара диңгез|Кара]], [[Азак диңгезе|Азак]] һәм [[Каспий диңгезе|Каспий]] диңгезләре портларына йөкләрне яңадан төяүсез ташырга мөмкинлек бирә.


Пермь янында халыкара Большое Савино аэропорты урнашкан.
Пермь янында халыкара Большое Савино аэропорты урнашкан.


== Мәгариф ==
== Мәгариф ==
Пермь мәгариф үзәге булып санала; фәнни институтарның кайберләре Россич Фәннәр академиясенең Урал филиалына берләштергәннәр.
Пермь мәгариф үзәге булып санала; фәнни институтарның кайберләре Русия Фәннәр академиясенең Урал филиалына берләштергәннәр.


Пермь берничә югары уку йорты урнашкан: Пермь дәүләт университеты<ref>http://www.psu.ru/?a=0&lang=Eng&m=008</ref>, Пермь дәүләт техника университеты, Пермь дәүләт педагогия университеты, Пермь дәүләт табибият акдемиясе, Пермь дәүләт фармацевтика акдемиясе, Пермь дәүләт авыл хуҗалыгы акдемиясе, Пермь дәүләт сәнгать һәм мәдәният акдемиясе, Пермь дәүләт хореография мәктәбе, [[Югары икътисад мәктәбе]]нең Пермь филиалы һ.б. Биредә шулай ук өч хәрби уку заведенияләр урнашкан.
Пермь берничә югары уку йорты урнашкан: Пермь дәүләт университеты<ref>http://www.psu.ru/?a=0&lang=Eng&m=008</ref>, Пермь дәүләт техника университеты, Пермь дәүләт педагогия университеты, Пермь дәүләт табибият акдемиясе, Пермь дәүләт фармацевтика акдемиясе, Пермь дәүләт авыл хуҗалыгы акдемиясе, Пермь дәүләт сәнгать һәм мәдәният акдемиясе, Пермь дәүләт хореография мәктәбе, [[Югары икътисад мәктәбе]]нең Пермь филиалы һ.б. Биредә шулай ук өч хәрби уку заведенияләр урнашкан.
Юл номеры - 172: Юл номеры - 175:
* [[Рөстәм Нугаев]], боксчы.
* [[Рөстәм Нугаев]], боксчы.
* [[Равил Исмәгыйлев]], рәссам.
* [[Равил Исмәгыйлев]], рәссам.
* [[Мигъдәт Хәнҗәров]], Омск драма театры директоры (1962-1988).
* [[Мигъдәт Хәнҗәров]], Омск драма театры директоры (1962—1988).


== Искәрмәләр ==
== Искәрмәләр ==

3 гый 2020, 16:59 юрамасы

Пермь
Карта
Ил Русия
Республика Пермь крае
Шәһәр бүлгесе Пермь
Координатлар 58°0'50"тн, 56°14'56"кнч
Эчке бүленеш 7 район
Мэр Дмитрий Иванович Самойлов[d][1]
Нигезләнгән 1723
Беренче телгә алу 1647
Мәйдан 799,68 [2] км²
Мәркәз биеклеге 171 м
Рәсми тел урыс теле
Халык саны 1 041 876 кеше
Сәгать кушагы UTC+4
Телефон коды +7 342[3]
Почта индексы 614xxx
Рәсми сайт gorodperm.ru
Кардәш шәһәрләр Луивилл, Оксфорд[4], Дуйсбург, Амневиль, Агриҗенто, Чиңдау һәм Реальмонте
Шәһәр көне 12 июнь
Бүләкләр Ленин ордены
 Аудио, фото һәм видео Викиҗыентыкта

Пермь[чыганагы?] (рус. Пермь[чыганагы?], коми-перм. Пермь, коми Перым) (1940—1957 елларда — Молотов) — Русия шәһәре, Пермь крае үзәге.

Халык саны — 1 041 876 кеше (2016).

География

Урынлаштыру

Пермь Русиянең Аурупа өлеше көнчыгышында, Кама елгасының ике ярында, Мәскәүдән 1382 километр төньяк-көнчыгыштарак урнашкан.

Сәгать поясы

Пермь халыкара стандарт буенча Yekaterinburg Time Zone (YEKT) сәгать поясында урнашкан. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +6:00 гә тигез.

Климат

Пермь климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Абсолют максимум, °C 4,3 6,0 15,0 27,3 34,6 35,4 36,6 37,2 30,7 22,5 11,9 4,5 37,2
Уртача максимум, °C −9,3 −7,6 0,1 8,7 16,9 22,5 24,2 20,5 13,9 5,9 −3,1 −8 7,1
Уртача температура, °C −12,8 −11,6 −4,2 3,6 10,4 16,5 18,7 15,3 9,8 3,0 −5,8 −11,1 2,7
Уртача минимум, °C −16,2 −15,1 −8,2 −0,9 5,4 11,1 13,3 10,9 6,2 0,5 −8,4 −14,2 −1,3
Абсолют минимум, °C −44,9 −40,8 −34,8 −23,5 −13 −3,4 1,3 −1,9 −7,8 −25,2 −38,5 −47,1 −47,1
Явым-төшем нормасы, мм 44 30 28 36 59 79 69 76 72 64 55 45 657

Тарих

XVII гасырда бу җирләр Строгановлар сәүдәгәрләрнең биләмәсе булган.

1647 елда хәзерге Пермь урынында Ягошиха пүчинкәсе телгән алына.[5] 1723 елның 4 (15) маенда аның тирәсендә Ягошиха бакыр эретү заводы төзелеше башланган. Бу дата Пермьнең нигезләнү көне булып санала.

1780 елда Ягошиха бакыр эретү заводы Пермь шәһәренә үзәгертеп корыла һәм ул Пермь губернасы үзәге итеп тәгаенләнә.

XIX гасырда Пермь берничә металлургия, кәгазь һәм ут көймәләрне (параход) эшләп чыгаручы заводлар белән, 1860-елларда 20 мең халкы яшәгән эре сәүдә һәм сәнәнгать үзәгенә әверелгән. 1870 елда шәһәрдә опера театры ачылган, ә 1871 елда Русиядә иң беренче фосфор заводы корылган. 1916 елда Пермь дәүләт университеты ачылган.

Русия ватандашлар сугышы башлаганнан соң, Пермь, анда сугыш кирәк-яраклары фабрикалары булганга, һәр ике як өчен мөһим пункт булып киткән. 1918 елның 25 декабрендә Анатолий Пепеляев җитәкчелегендәге Себер Ак Армиясе шәһәрне басып алды. 1919 елның 1 июлендә шәһәр Кызыл Армиясе тарафыннан кире кайтарылган.

Совет дәвере

1930-елларда Пермь бу дәверендә төзелгән авиация, көймәләр төзү, һәм химия заводлары белән эре индустриаль үзәгенә әверелгән. Бөек Ватан сугышы дәверендә, Пермь Советлар Берлегендә артиллерия җитештерүнең бер мөһим үзәге булган.

Эчке бүленеш

  1. Дзержинский районы
  2. Индустриаль районы
  3. Киров районы
  4. Ленин районы
  5. Мотовилиха районы
  6. Орджоникидзе районы
  7. Свердлов районы

Икътисад

Пермь, халык саны буенча Екатиринбург, Чиләбе һәм Уфадан кечерәк булса да, Урал шәһәрләре арасында иң зур сәнәгый җитештерү күләменә ия.

Пермь крае сәнәгатенең 35% өлеше край үзәгендә урнашкан.[6] Электр энергетикасы, нефть һәм газны эшкәртү, химия, нефтехимия, урман эшкәртү, полиграфия һәм азык-төлек сәнәгатьләре үсеш алганнар.

Транспорт

Пермь Транссебер магистраленең мөһим тимер юл төене булып санала. Биредән Төньяк Уралга, Үзәк Русиягә һәм Ерак Көнчыгышка тимер юл сызыклары баралар. Кама елгасы Пермьне Аурупа су юллары белән тоташтыра. Бу Ак, Балтыйк, Кара, Азак һәм Каспий диңгезләре портларына йөкләрне яңадан төяүсез ташырга мөмкинлек бирә.

Пермь янында халыкара Большое Савино аэропорты урнашкан.

Мәгариф

Пермь мәгариф үзәге булып санала; фәнни институтарның кайберләре Русия Фәннәр академиясенең Урал филиалына берләштергәннәр.

Пермь берничә югары уку йорты урнашкан: Пермь дәүләт университеты[7], Пермь дәүләт техника университеты, Пермь дәүләт педагогия университеты, Пермь дәүләт табибият акдемиясе, Пермь дәүләт фармацевтика акдемиясе, Пермь дәүләт авыл хуҗалыгы акдемиясе, Пермь дәүләт сәнгать һәм мәдәният акдемиясе, Пермь дәүләт хореография мәктәбе, Югары икътисад мәктәбенең Пермь филиалы һ.б. Биредә шулай ук өч хәрби уку заведенияләр урнашкан.

Кардәш шәһәрләр[8]

Партнӗр шәһәрләр

Шәһәрдә туган күренекле шәхесләр

Искәрмәләр

  1. ↑ http://www.gorodperm.ru/structure/structure-msu/head/
  2. ↑ [1]
  3. ↑ http://zvonka.net/russia/city1010.html
  4. ↑ https://ura.news/news/1052536858
  5. ↑ http://www.permonline.ru/perm/history.htm
  6. ↑ http://www.gorodperm.ru/en/economy/industry/
  7. ↑ http://www.psu.ru/?a=0&lang=Eng&m=008
  8. ↑ http://www.gorodperm.ru/info/about/Brothers/


Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:

Калып:Башкортлар саны буенча Русия торак пунктлары

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Пермь&oldid=2418265