Кирәй Мәргән: юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Кирәй Мәргән latin yazuında])
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Derslek (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Akkashka (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1: Юл номеры - 1:
{{Шәхес}}'''Кирәй Мәргән''' (Әхнәф Нури улы Кирәев, {{ТД}}, {{ТУ}} — {{ҮД}}, {{ҮУ}}) — язучы, фольклорчы, әдәбият белгече, филология фәннәре докторы (1963), прафисыр (1966).
{{Шәхес}}'''Кирәй Мәргән''' (Әхнәф Нури улы Кирәев, {{ТД}}, {{ТУ}} — {{ҮД}}, {{ҮУ}}) — башкорт язучысы, фольклорчы, әдәбият белгече, филология фәннәре докторы (1963), прафисыр (1966).


«[[Куныр буга]]» эпосы вариантын язып алган.
«[[Куныр буга]]» эпосы вариантын язып алган.

== Биография ==
Кирәев Әхнәф Нури улы 1912 елның 11 июлендә Өфө губернасы Бөре өязе [[Кыйгазытамак]] авылында туган (хәзерге [[Башкортостан Республикасы]] Мишкә районы). Язучының әтисе — билдһле башкорт сәсәне Нурмехәммәт Юмрани.

Урта мәктәпне тәмамлагач, Башкорт АССР-ы [[Тәтешле районы]] Аксәит мәктәбендә укыта, артабан район газетасы белән хезмәттәшлек итә. 1932 елда комсомол путёвкасы буенча Өфәгә моторлар эшләү заводында (хәзер [[УМПО]]) ташчы булып эш башлый, азак бригадир була.

1934 елда Кирәй Мәргән «Ленинец» (хәзер «[[Яшьлек]]») республика яшьләр газетасы редакциясенә эшкә чакырыла. Артабан «Октябрь» (хәзер «[[Агыйдель]]» журналы) журналы редакциясендә әдәби хезмәткәр, [[ВЛКСМ]]-ның Башкортстан өлкә комитеты инструкторы булып эшли<ref> [http://www.vatandash.ru/index.php?article=1478 Статья в журнале ''«Ватандаш»'']</ref>.

1949 елда [[БашГУ|К. А. Тимирязев исемендәге Башкорт дәүләт педагогия институты]]н тәмамлый.

[[Бөек Ватан сугышы]] чорындаом «[[Комсомольская правда]]» газетасы корреспонденты, ә 1942—1943 елларда [[112-че Башкорт кавалерия дивизиясе]] матбугатында хәбәрче.

1946—1964 елларда [[СССР Фәннәр Академиясенең Башкортстан филиалы]] Өфө фәнни үзәгенең [[Тарих, тел һәм әдәбият институты]]нда башта гыйльми хезмәткәр, соңгарак — фольклор секторы мөдире.

1951—1954 елларда [[КПСС Үзәк Комитеты карамагындагы Җәмагать фәннәре Академиясе]]ндә белем ала һәм «Совет әдәбиятендә милли форма белән эчтәлек бердәмлеге проблемасы» темасына кандидатлык диссертациясе яклый.

1965—1982 елларда [[Башкорт дәүләт университеты]]ның башкорт әдәбияте һәм фольклоры кафедрасы мөдире.

Кирәй Мәргән Өфөдә 1984 елның 24 гыйньваренда вафат булган. Өфө [[Мосылман зыяратында]] җирләнгән.

== Иҗаты ==
Әсәрләре 1930 елдан матбугатта күренә башлый, ә 1932 елдан «Удар төзелеш», «Ленинец», «[[Башкортстан (газета)|Кызыл Башкортстан]]» газеталарында басылды.

1938 елда «Бүләгем» дигән тәүге хикаяләр җыентыгын, шуннан «Кабалан кеше» (1940), «Эзләнеү» (1939) исемле хикаяләрен, «Караидел» (1949) повестын бастырып чыгара.
Романнары: «Нарыштау итәгендә» (1951), «Бөркет канаты» (1981-1985)

Кирәй Мәргән шулай ук «Башкортлар» очерклар һәм хикаяләр җыентыгын (1943), «Сугыш фольклоры» китабын (1944), «Бер гаиләдә» (1942), «Шәһәр иртәсе» (1950) пьесаларын, XIX гасыйрда яшәгән күрнекле башкорт шагыйрь-мәгърифәтчесе [[Мифтахетдин Акмулла]]ның фаҗыйгәле язмышын тасвирлаган «Өзелгән моң» (1966) 8. б. иҗат иткән. «Башкорт халык иҗаты», «Совет әдәбиятендә Башкортстан» 5 томлыгы, «РСФСР халыклары Фольклоры» һ. б. җыентыкларның редколлегия әгъзасе.

== Искәрмәләр ==
{{примечания}}


== Сылтамалар ==
== Сылтамалар ==
* [[Башкортостан Республикасының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханәсе]]нең электрон бүлегендә
* [[Башкортостан Республикасының Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханәсе]]нең электрон бүлегендә
* [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3553 башкорт телендәге әсәрләре]
* [http://ebook.bashnl.ru/dsweb/View/ResourceCollection-3553 башкорт телендәге әсәрләре]
; башка чыганаклар
* {{статья|автор=[[Галин, Салават Ахмадиевич|Галин С. А.]]|заглавие= Жизнь во имя литературы и науки|ссылка= http://vatandash.ru/index.php?article=1478|язык = |издание = [[Ватандаш (журнал)|Ватандаш]]|тип = журнал|год= 2007|том = |номер= 8|страницы=|doi= |issn= 1683-3554}}
* {{ЭБЭ2013|component/content/article/2-statya/15591-mergen-kirej.html|Мэргэн Кирей|автор=[[Сафуанов, Суфиян Гаязович|Сафуанов С. Г.]]}}


[[Төркем:Филология фәннәре докторлары]]
[[Төркем:Филология фәннәре докторлары]]

11 июл 2020, 06:45 юрамасы

Кирәй Мәргән
Туган телдә исем баш. Кирәй Мәргән
Туган 28 июнь 1912(1912-06-28)
Кыйгазытамак, Бөре өязе, Уфа губернасы, Россия империясе
Үлгән 24 гыйнвар 1984(1984-01-24) (71 яшь)
Уфа, РСФСР, СССР
Күмү урыны Уфа мөселман зираты
Ватандашлыгы  Россия империясе
 СССР
Әлма-матер Башкорт дәүләт университеты һәм СБКФ ҮК каршындагы иҗтимагый фәннәр академиясе[d]
Һөнәре драматург
Эш бирүче РФА УФҮ Тарих, тел һәм әдәбият иниституты һәм Башкорт дәүләт университеты
Сәяси фирка Советлар Берлеге коммунистик фиркасе
Гыйльми дәрәҗә: филология фәннәре докторы[d]

Кирәй Мәргән (Әхнәф Нури улы Кирәев, 28 июнь 1912(1912-06-28), Кыйгазытамак, Бөре өязе, Уфа губернасы, Россия империясе24 гыйнвар 1984(1984-01-24) (71 яшь), Уфа, РСФСР, СССР) — башкорт язучысы, фольклорчы, әдәбият белгече, филология фәннәре докторы (1963), прафисыр (1966).

«Куныр буга» эпосы вариантын язып алган.

Биография

Кирәев Әхнәф Нури улы 1912 елның 11 июлендә Өфө губернасы Бөре өязе Кыйгазытамак авылында туган (хәзерге Башкортостан Республикасы Мишкә районы). Язучының әтисе — билдһле башкорт сәсәне Нурмехәммәт Юмрани.

Урта мәктәпне тәмамлагач, Башкорт АССР-ы Тәтешле районы Аксәит мәктәбендә укыта, артабан район газетасы белән хезмәттәшлек итә. 1932 елда комсомол путёвкасы буенча Өфәгә моторлар эшләү заводында (хәзер УМПО) ташчы булып эш башлый, азак бригадир була.

1934 елда Кирәй Мәргән «Ленинец» (хәзер «Яшьлек») республика яшьләр газетасы редакциясенә эшкә чакырыла. Артабан «Октябрь» (хәзер «Агыйдель» журналы) журналы редакциясендә әдәби хезмәткәр, ВЛКСМ-ның Башкортстан өлкә комитеты инструкторы булып эшли[1].

1949 елда К. А. Тимирязев исемендәге Башкорт дәүләт педагогия институтын тәмамлый.

Бөек Ватан сугышы чорындаом «Комсомольская правда» газетасы корреспонденты, ә 1942—1943 елларда 112-че Башкорт кавалерия дивизиясе матбугатында хәбәрче.

1946—1964 елларда СССР Фәннәр Академиясенең Башкортстан филиалы Өфө фәнни үзәгенең Тарих, тел һәм әдәбият институтында башта гыйльми хезмәткәр, соңгарак — фольклор секторы мөдире.

1951—1954 елларда КПСС Үзәк Комитеты карамагындагы Җәмагать фәннәре Академиясендә белем ала һәм «Совет әдәбиятендә милли форма белән эчтәлек бердәмлеге проблемасы» темасына кандидатлык диссертациясе яклый.

1965—1982 елларда Башкорт дәүләт университетының башкорт әдәбияте һәм фольклоры кафедрасы мөдире.

Кирәй Мәргән Өфөдә 1984 елның 24 гыйньваренда вафат булган. Өфө Мосылман зыяратында җирләнгән.

Иҗаты

Әсәрләре 1930 елдан матбугатта күренә башлый, ә 1932 елдан «Удар төзелеш», «Ленинец», «Кызыл Башкортстан» газеталарында басылды.

1938 елда «Бүләгем» дигән тәүге хикаяләр җыентыгын, шуннан «Кабалан кеше» (1940), «Эзләнеү» (1939) исемле хикаяләрен, «Караидел» (1949) повестын бастырып чыгара. Романнары: «Нарыштау итәгендә» (1951), «Бөркет канаты» (1981-1985)

Кирәй Мәргән шулай ук «Башкортлар» очерклар һәм хикаяләр җыентыгын (1943), «Сугыш фольклоры» китабын (1944), «Бер гаиләдә» (1942), «Шәһәр иртәсе» (1950) пьесаларын, XIX гасыйрда яшәгән күрнекле башкорт шагыйрь-мәгърифәтчесе Мифтахетдин Акмулланың фаҗыйгәле язмышын тасвирлаган «Өзелгән моң» (1966) 8. б. иҗат иткән. «Башкорт халык иҗаты», «Совет әдәбиятендә Башкортстан» 5 томлыгы, «РСФСР халыклары Фольклоры» һ. б. җыентыкларның редколлегия әгъзасе.

Искәрмәләр

Сылтамалар

башка чыганаклар