Урта түбә: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

Кертелгән

28 окт 2020, 04:47 юрамасы

Файл:Вид на противоположный берег на стоянку древних лүдей - panoramio.jpg

Карабалыкты күленнән каршы ярдагы борынгы кешеләр торулыгы булган якка күренеш

Урта түбә^[1]. (рус. Мысовая) — Уралдагы бик борынгы палеолитик туплавык. Карабалыкты күленең көнбатыш ярында, Башкортстанның Әбҗәлил районы Ташбулат авылыннан ерак түгел җирдә, урнашкан. Ашөль мәдәниятенең күп катламлы җирлеге булып тора.

Өйрәнү тарихы

1959-1961 елларда Г. Н. Матүшин ачкан һәм тикшерү эшләрен башкарган. Ул табылган урынны Мысовая дип атаган, башкортлар исә Урта түбә дип йөртә. Мезолит һәм неолит катламнарын аерып күрсәткән (Карабалыкты VII). Урта түбә II торулыгында балчыктан эшләнгән кәтүккә охшаган әйбер, шахмат фигуралары ролен уйнаган конуслар табылган^[2]^[3].

1962-1968 елларда мезолит, неолит һәм аннан соңгы дәверләр мәдәният катламнары казылып чыгарыла.

1971 елда археолог О. Н. Бадер 2 метр куәтлелекле аскы палеолитик катламын тикшергән һәм ашель белән мустьер мәдәниятләренә тартым булган кремний кораллары, нуклеус һәм тапчыклар, үзенчәлекле кул кул белән кисү коралларын җыеп алган^[4]. Ул торулыкны Урта түбә дип исемләгән.

Тасвирлау

Торулыкның мәйданы — 100 м². Туплавык туф токымнарыннан өйөп салынган зур булмаган калкулыктан торган борын (мыс).

Утраклы катламнарына палеолит, мезолит, неолит, энеолит, соңгы бронза һәм иртә тимер дәверләренең мәдәни калдыклары бар. Торулыкта иртә палеолитның торак эзләре табыла, торак кыя арасындагы тарлавыкта урнаштырылган. Анда чоппер һәм таш балталар табылган. Ашель тибындагы кораллар кара-төтенсу яшмадан эшкәртелгән.

Соңгарак дәвердәге табылган кораллар ташбакага охшаш нуклеуслар, мустьер очлыклар. Алар шомартылмаганнар һәм мустьер мәдәниятенә караганда күпкә соңгы дәвергә — якынча 200-120 мең ел элеккерәк чорга карыйлар.

Урта түбә материаллары Уралга көньяктан төньякка хәрәкәт итүче тәүге күченеп утыручылар неандерталецлар булуын раслый. Неандерталецларның үзләренең мәетләре Урта түбәдә табылмаган.

Урта түбә туплавык табылдыклары саклана:

Башкорт дәүләт үнивирcиᴛиᴛе археология фондында;
Археология һәм этнография музеенда.

Әдәбият

Урта-Тубе//Большая сәвитская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 27-й т. — М. : Сәвитская энциклопедия, 1969—1978.
Бадер О. Н., Матүшин Г. Н. Новый памәтник среднего палеолит на Южном Урале //Сәвитская археология, 1973, № 4.
Матүшин Г. Н. Мезолитичесᴋи и неолитическая комплексы поселения Мехового на Южном Урале //Сәвитская археология, 1973, № 4.

Искәрмәләр

↑ Урта́-Тубе́ // Ульяновск — Франкфорт. — М. : Сәвитская энциклопедия, 1977. — (Большая сәвитская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 27)
↑ Матүшин Г.
↑ Матүшин Г. Н. Археологичесᴋи словарь. Москва: «Просвешчение», 1996.
↑ статья в Большой сәвитской энциклопедии

Сылтамалар

статья в Большой сәвитской энциклопедии
Котов В. Г. Мысовая, Урта-Тубе // Башкирская энциклопедия — Ɵфə: ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015-2020. — ISBN 978-5-88185-306-8.

[1] Урта́-Тубе́ // Ульяновск — Франкфорт. — М. : Сәвитская энциклопедия, 1977. — (Большая сәвитская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 27)

[2] Матүшин Г.

[3] Матүшин Г. Н. Археологичесᴋи словарь. Москва: «Просвешчение», 1996.

[4] статья в Большой сәвитской энциклопедии

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Юл номеры - 1: / Юл номеры - 1: @@
 {{УК}}
-[[File:Вид на противоположный берег на стоянку древних людей - panoramio.jpg|thumb|300 px|Карабалыкты күленнән каршы ярдагы борынгы кешеләр торулыгы булган якка күренеш]]
+[[File:Вид на противоположный берег на стоянку древних лүдей - panoramio.jpg|thumb|300 px|Карабалыкты күленнән каршы ярдагы борынгы кешеләр торулыгы булган якка күренеш]]
-'''Урта түбә'''<ref>Урта́-Тубе́ // Ульяновск — Франкфорт. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 27)</ref>. (рус. ''Мысовая) — [[Урал]]дагы бик борынгы палеолитик туплавык. '' Карабалыкты күленең [[көнбатыш]] ярында, [[Башкортстан]]ның [[Әбҗәлил районы]] [[Ташбулат (Әбҗәлил районы)|Ташбулат авылыннан]] ерак түгел җирдә, урнашкан. Ашёль мәдәниятенең  күп катламлы җирлеге булып тора.
+'''Урта түбә'''<ref>Урта́-Тубе́ // Ульяновск — Франкфорт. — М. : Сәвитская энциклопедия, 1977. — (Большая сәвитская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 27)</ref>. (рус. ''Мысовая) — [[Урал]]дагы бик борынгы палеолитик туплавык. '' Карабалыкты күленең [[көнбатыш]] ярында, [[Башкортстан]]ның [[Әбҗәлил районы]] [[Ташбулат (Әбҗәлил районы)|Ташбулат авылыннан]] ерак түгел җирдә, урнашкан. Ашөль мәдәниятенең  күп катламлы җирлеге булып тора.
 == Өйрәнү тарихы ==
-[[1959]]-[[1961 ел]]ларда [[Геральд Матюшин|Г. Н. Матюшин ]]ачкан һәм тикшерү эшләрен башкарган. Ул табылган урынны Мысовая дип атаган, башкортлар исә Урта түбә дип йөртә. [[Мезолит]] һәм [[Yaña taş ğasır|неолит]] катламнарын аерып күрсәткән (Карабалыкты VII). Урта түбә II торулыгында  балчыктан эшләнгән кәтүккә охшаган әйбер, шахмат фигуралары ролен уйнаган конуслар табылган<ref>[http://lib.misto.kiev.ua/HISTORY/MATYUSHIN/archeodict.txt ''Матюшин Г. '']</ref><ref>[http://www.archaeology.ru/Download/Matushin/Matushin_1996_Arheologicheskiy.pdf ''Матюшин Г. Н.'' Археологический словарь. Москва: «Просвещение», 1996.]</ref>.
+[[1959]]-[[1961 ел]]ларда [[Геральд Матүшин|Г. Н. Матүшин]] ачкан һәм тикшерү эшләрен башкарган. Ул табылган урынны Мысовая дип атаган, башкортлар исә Урта түбә дип йөртә. [[Мезолит]] һәм [[Yaꞑa taş ƣasır|неолит]] катламнарын аерып күрсәткән (Карабалыкты VII). Урта түбә II торулыгында  балчыктан эшләнгән кәтүккә охшаган әйбер, шахмат фигуралары ролен уйнаган конуслар табылган<ref>[http://lib.misto.kiev.ua/HISTORY/MATYUSHIN/archeodict.txt ''Матүшин Г. '']</ref><ref>[http://www.archaeology.ru/Download/Matushin/Matushin_1996_Arheologicheskiy.pdf ''Матүшин Г. Н.'' Археологичесᴋи словарь. Москва: «Просвешчение», 1996.]</ref>.
 -1968 елларда [[мезолит]], [[неолит]] һәм аннан соңгы дәверләр мәдәният катламнары казылып чыгарыла.
-елда археолог ''О. Н. Бадер'' 2 метр куәтлелекле аскы палеолитик катламын тикшергән һәм ашель белән мустьер мәдәниятләренә тартым булган [[кремний]] кораллары, нуклеус һәм тапчыклар, үзенчәлекле кул кул белән кисү коралларын җыеп алган<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/143230/%D0%A3%D1%80%D1%82%D0%B0 статья в ''Большой советской энциклопедии'']</ref>. Ул торулыкны Урта түбә дип исемләгән.
+елда археолог ''О. Н. Бадер'' 2 метр куәтлелекле аскы палеолитик катламын тикшергән һәм ашель белән мустьер мәдәниятләренә тартым булган [[кремний]] кораллары, нуклеус һәм тапчыклар, үзенчәлекле кул кул белән кисү коралларын җыеп алган<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/143230/%D0%A3%D1%80%D1%82%D0%B0 статья в ''Большой сәвитской энциклопедии'']</ref>. Ул торулыкны Урта түбә дип исемләгән.
 == Тасвирлау ==
@@ Юл номеры - 21: / Юл номеры - 21: @@
 Урта түбә туплавык табылдыклары саклана:
-* [[Башкорт дәүләт университеты]] археология фондында;
+* [[Башкорт дәүләт үнивирcиᴛиᴛе]] археология фондында;
 * Археология һәм этнография музеенда.
 == Әдәбият ==
-*Урта-Тубе//Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 27-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
+*Урта-Тубе//Большая сәвитская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 27-й т. — М. : Сәвитская энциклопедия, 1969—1978.
-* ''Бадер О. Н.'', ''Матюшин Г. Н. '' Новый памятник среднего палеолит на Южном Урале //Советская археология, 1973, № 4.
+* ''Бадер О. Н.'', ''Матүшин Г. Н. '' Новый памәтник среднего палеолит на Южном Урале //Сәвитская археология, 1973, № 4.
-* ''Матюшин Г. Н. '' Мезолитический и неолитическая комплексы поселения Мехового на Южном Урале //Советская археология, 1973, № 4.
+* ''Матүшин Г. Н. '' Мезолитичесᴋи и неолитическая комплексы поселения Мехового на Южном Урале //Сәвитская археология, 1973, № 4.
 == Искәрмәләр ==
@@ Юл номеры - 34: / Юл номеры - 34: @@
 == Сылтамалар ==
-* [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/143230/%D0%A3%D1%80%D1%82%D0%B0 статья в ''Большой советской энциклопедии'']
+* [http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/143230/%D0%A3%D1%80%D1%82%D0%B0 статья в ''Большой сәвитской энциклопедии'']
-* Котов В. Г. Мысовая, Урта-Тубе // Башкирская энциклопедия —  Уфа:  ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015-2020. — <nowiki>ISBN 978-5-88185-306-8</nowiki>.
+* Котов В. Г. Мысовая, Урта-Тубе // Башкирская энциклопедия —  Ɵфə:  ГАУН «Башкирская энциклопедия», 2015-2020. — <nowiki>ISBN 978-5-88185-306-8</nowiki>.
 [[Төркем:Башкортстан тарихы]]
 [[Төркем:Башкортстан геологиясе]]