Азелино мәдәнияте

Азелино мәдәнияте Тимер гасыр
Географик төбәк	Идел буе
Локализация	Идел һәм Нократ елгасының ярларында
Датировка	III гасыр—VII гасыр
Йөртүчеләр	көньяк пермьлылар
Тикшеренүчеләр	В. Ф. Генинг
Дәвамчанлык
Пьянобор мәдәнияте → Борынгы Мари мәдәнияте Еманаево мәдәнияте Полом мәдәнияте
Азелино мәдәнияте Викиҗыентыкта

Азелино мәдәнияте яки Азелино культурасы һәм Азиле мәдәнияте — тимер гасырда (якынча III—VII йөзләр) Идел-Нократ елгалары арасында яшәүчеләргә нисбәтле археологик мәдәният.

Беренче тапкыр 1956 елда В. Ф. Генинг тасвирлый, атамасы Киров өлкәсендәге Азелино авылы янында табылган каберлеккә бәйле рәвештә бирелә. Азелино мәдәнияте турындагы беренче мәгълүматлар XIX йөзгә карый. Азелино мәдәнияте истәлекләре А. А. Спицын, П. А. Пономарёв, М. Г. Худяков, А. П. Смирнов, В. Ф. Генинг, А. Х. Халиков, П. Н. Старостин һәм башкалар тарафыннан өйрәнелә.

Кайбер тикшеренүчеләр фаразынча Азелино мәдәнияте Пьянобор мәдәнияте нигезенә үсеп чыга һәм Идел аръягында яшәгән ахыргы чор Городец мәдәнияте кабиләләре, ш. и. фин-угыр кабиләләре катнашында барлыкка килгән дип санала. Азелино мәдәнияте халкы игенчелек, терлекчелек, балыкчылык, аучылык б-н көн күргән, сөяк эшкәртү, тимер эретү-кою һөнәрен белгән (эш, сугыш кораллары, бизәнү әйберләре һ. б. җитештергән). Азелино мәдәниятена балчыктан ясалган яссы һәм түгәрәк төпле савыт-сабалар хас. Торулыклары уртача 1,5 мең м² мәйданны алып торган. Биектау районындагы Соловцово шәһәрлеге якынча 6 мең м² мәйданны биләгән. Агач тораклары җир өстенә төзелгән. Мәетләрне кабер казып җирләгәннәр, мәет б-н бергә ат дирбияләре күмү гадәте дә булган. Каберләргә кылыч, сөңге, тимер башлык, ук очлыклары, тимерчелек кирәк-ярагы, уклы садак салып калдыру гадәте дә очрый. Татарстанда Азелино мәдәнияте истәлекләре Яшел Үзән районының Әйшә, Кама Тамагы районының Сөйки, Лаеш районының Нурминкә, Үкереч Колтык авыллары, Тәтеш шәһәре янында, Казанның элекке елга порты һ. б. урыннарда (барлыгы 48 истәлек, ш. и. 13 шәһәрлек, 3 авыллык, 11 каберлек) табыла.

Әдәбият

• Старостин П. Н. Азелино культурасы // Татар энциклопедиясе: 6 томда / Баш мөхәррир М. Х. Хәсәнов. — Казан: Татар энциклопедиясе институты, 2008. — Т. 1 (А—В). — Б. 60—61. — 719 б.