Turançılıq: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

Кертелгән

16 ноя 2010, 22:20 юрамасы

Turançılıq (başqa tellärdä Pan-Turkism) dip Törki xalıqlarnıñ berdämlekkä tartıluın atıylar.

Tarix

19. yözyılnıñ azağında İdel-Ural Törkilärendä milli añ uyana başlıy wä alarğa Törki xalıqlarınıñ urtalıq buluı turında añlaw kilä.

1839. yılda Turan cämğiäte nigezlänä. Şul cämğiätneñ adı Urta Aziäda bulğan Turan il adınnan bulğan. Bu cämğiätneñ qatnaşuçıları arasında İsmağil Gaspıralı da ide, ul cämğiät yünäleşen qısqaça “Teldä, fikerdä, eştä berlek” itep atarğa täqdim itkän, wä şunnan soñ bu özek iñ äytelä torğannarınnan bulğan.

Yünäleş

Файл:TörkiTelTaraluı.png

Törki teleneñ dönyada taraluı

Turan cämğiäteneñ töp yünäleşe bularaq Törki xalıqlarnı berdäm il çiklärendä berläşterü tora, bu ilneñ cıkläre Balqannardan başlap Keçe Aziä arqılı Seber ilä Qıtayğa tikle suzılırğa tieş, bu kiñ alanda bertelle bermädäniätle Törki xalıqlar yäşi, wä alar il milläte dip íğlan itelergä tieş.

Turançılıq cämğiäte barlıqqa kilüe belän berçaq Törki xalıqlarnıñ çığışın açıqlıy torğan öyränülär başlanalar. Şulay uq Ural-Altay telläre turında fänni farazlar öyränelä, borınğı qazışlarda Törki çığış ezlänä, Sumerlar ilä Törkilär ul ber närsä digän fiker çığarıla. Kemallek yünäleşe başqa eşlär arasında Mustafa Kemal Atatürk täqdim itkän Kön tele farazına tabınıp Törekçäne Ğäräpçä ilä Farsı telennän kilgän süzlärdä tazarta başlağan.

Eştäşlek

Turan cämğiäte Ğosmanlı İmperiäsendäge Yäş Töreklär yünäleşe berlän dä eştäşlek itkän.

Şul çaqtağı Britaniä, Tönyaq Alman Berlege, Avstriä kebek patşalıqlar Rusiä alarnıñ iminlegenä zarar kiterä dip qarıy ide. Alar üsä torğan Turan yünäleşen da Urıslarnı almaştırıp alarnıñ iminlegenä zıyan kiterä başlar dip qarıy ide, wä Turan yünäleşen Panturkismustan başlap Groß-Türkentum yäğni Böyek Töreklekkä tikle atıy ide. Şul çaqtağı Fransiä ğına Törki xalıqlar yağında tora ide.

Bügenge xäl

1. Dönya suğışı çağında Ğosmanlı İmperiäse tarqalğannan soñ, Enver Paşa 1920. yıllarda Samarqandta yaña Törki Xälifät qoru belän mäşğül bulğanda Turançılıq yünäleşe Törkiädä ozaq arağa ülgän bulğan.

SSRB cimerelüennän soñ ğına Turançılıq yünäleşe yaña köç cıya başlağan. OATCT nigezlänüennän soñ Törki xalıqlar wä Törki däwlätlär arasındağı mädäni-iqtisadi elemtälär üsä nığıtlana başlağannar, eştäşlek qoru mömkinlege päydä bulğan.

Törkiä barlıqqa kilgän yaña Törki däwlätlärgä mäğrifät, iqtisad, eşmäkärlek tözärgä yärdäm itep, alarnıñ töp xezmättäşe bulğan. Törkiä monnan tış Törki tele öçen berdäm Latinälif qabul itü eşen dä etep tora. Şulay itep Törki berdämlek qoru eşe däwam itä başladı.

Ankara Universitetınıñ TOMER İnstitüte elegräk Törkiäneñ milli mädäniät üzäge bulsa, xäzer ul Törki telen öyränü üzägenä dä äwerelgän.

1990. yıllarda Törkiä başqa Törki däwlätlärdä yaña mäktäplärne açqan. Alar arasında Törek-Tatar liseyläre dä bar.

Xezmätlär

"Öç tarzı säyäsät", Yosıf Aqçura 1904 yıl

"Törekläşmäk, İslamläşmäk, Zamanlaşmak", Äli Güseynzadä 1908 yıl

Özemtä

“Teldä, fikerdä, eştä berlek” — İsmağil Gaspıralı

Eşleklelär

Monı da qara

@@ Юл номеры - 1: / Юл номеры - 1: @@
-'''Turançılıq''' (başqa tellärdä ''Pan-Turkism'') dip [[Törki xalıqlar]]nıñ berdämlekkä tartıluın atílar.
+'''Turançılıq''' (başqa tellärdä ''Pan-Turkism'') dip [[Törki xalıqlar]]nıñ berdämlekkä tartıluın atıylar.
-== Taríx ==
+== Tarix ==
-[[19. yöz]]yılnıñ azağında [[İdel-Ural]] Törkilärendä milli añ uyana başlí wä alarğa [[Törki xalıqlar]]ınıñ urtalıq buluı turında añlaw kilä.
+[[19. yöz]]yılnıñ azağında [[İdel-Ural]] Törkilärendä milli añ uyana başlıy wä alarğa [[Törki xalıqlar]]ınıñ urtalıq buluı turında añlaw kilä.
-[[1839]]. yılda ''Turan cämğiäte'' nigezlänä. Şul cämğiätneñ adı [[Urta Asía]]da bulğan [[Turan]] il adınnan bulğan. Bu cämğiätneñ qatnaşuçıları arasında [[Ísmağíl Gaspıralı]] da ide, ul cämğiät yünäleşen qısqaça “'''''Teldä, fikerdä, eştä berlek'''''” itep atarğa täqdim itkän, wä şunnan soñ bu özek iñ äytelä torğannarınnan bulğan.
+[[1839]]. yılda ''Turan cämğiäte'' nigezlänä. Şul cämğiätneñ adı [[Urta Aziä]]da bulğan [[Turan]] il adınnan bulğan. Bu cämğiätneñ qatnaşuçıları arasında [[İsmağil Gaspıralı]] da ide, ul cämğiät yünäleşen qısqaça “'''''Teldä, fikerdä, eştä berlek'''''” itep atarğa täqdim itkän, wä şunnan soñ bu özek iñ äytelä torğannarınnan bulğan.
 == Yünäleş ==
 [[Файл:TörkiTelTaraluı.png|thumb|right|300px|Törki teleneñ dönyada taraluı]]
-Turan cämğiäteneñ töp yünäleşe bularaq [[Törki xalıqlar]]nı berdäm il çiklärendä berläşterü tora, bu ilneñ cıkläre [[Balqan]]nardan başlap [[Keçe Asía]] arqılı [[Seber]] ilä [[Qıtay]]ğa tikle suzılırğa tieş, bu kiñ alanda bertelle bermädäniätle [[Törki xalıqlar]] yäşi, wä alar [[il milläte]] dip íğlan itelergä tieş.
+Turan cämğiäteneñ töp yünäleşe bularaq [[Törki xalıqlar]]nı berdäm il çiklärendä berläşterü tora, bu ilneñ cıkläre [[Balqan]]nardan başlap [[Keçe Aziä]] arqılı [[Seber]] ilä [[Qıtay]]ğa tikle suzılırğa tieş, bu kiñ alanda bertelle bermädäniätle [[Törki xalıqlar]] yäşi, wä alar [[il milläte]] dip íğlan itelergä tieş.
-Turançılıq cämğiäte barlıqqa kilüe belän berçaq [[Törki xalıqlar]]nıñ çığışın açıqlí torğan öyränülär başlanalar. Şulay uq [[Ural-Altay telläre]] turında fänni farazlar öyränelä, borınğı qazışlarda Törki çığış ezlänä, Sumerlar ilä Törkilär ul ber närsä digän fiker çığarıla. [[Kemallek]] yünäleşe başqa eşlär arasında [[Kemal Atatürk]] täqdim itkän [[Kön tele]] farazına tabınıp Törekçäne [[Ğäräpçä]] ilä [[Farsí tele]]nnän kilgän süzlärdä tazarta başlağan.
+Turançılıq cämğiäte barlıqqa kilüe belän berçaq [[Törki xalıqlar]]nıñ çığışın açıqlıy torğan öyränülär başlanalar. Şulay uq [[Ural-Altay telläre]] turında fänni farazlar öyränelä, borınğı qazışlarda Törki çığış ezlänä, [[Sumerlar]] ilä Törkilär ul ber närsä digän fiker çığarıla. [[Kemallek]] yünäleşe başqa eşlär arasında [[Mustafa Kemal Atatürk]] täqdim itkän [[Kön tele]] farazına tabınıp Törekçäne [[Ğäräpçä]] ilä [[Farsı tele]]nnän kilgän süzlärdä tazarta başlağan.
 == Eştäşlek ==
-''Turan cämğiäte'' [[Ğosmanlı Patşalıq]]tağı [[Yäş Töreklär]] yünäleşe berlän dä eştäşlek itkän.
+''Turan cämğiäte'' [[Ğosmanlı İmperiäse]]ndäge [[Yäş Töreklär]] yünäleşe berlän dä eştäşlek itkän.
-Şul çaqtağı [[Britania]], [[Tönyaq Alman Berlege]], [[Austria]] kebek patşalıqlar [[Urısia]] alarnıñ iminlegenä zarar kiterä dip qarí ide. Alar üsä torğan Turan yünäleşen da Urıslarnı almaştırıp alarnıñ iminlegenä zían kiterä başlar dip qarí ide, wä Turan yünäleşen ''Panturkismus'''tan başlap ''Groß-Türkentum'' yäğni ''Böyek-Türkentum'''ğa tikle atí ide. Şul çaqtağı [[Fransia]] ğına [[Törki xalıqlar]] yağında tora ide.
+Şul çaqtağı [[Britaniä]], [[Tönyaq Alman Berlege]], [[Avstriä]] kebek patşalıqlar [[Rusiä]] alarnıñ iminlegenä zarar kiterä dip qarıy ide. Alar üsä torğan Turan yünäleşen da Urıslarnı almaştırıp alarnıñ iminlegenä zıyan kiterä başlar dip qarıy ide, wä Turan yünäleşen ''Panturkismus'''tan başlap ''Groß-Türkentum'' yäğni ''Böyek Töreklek'''kä tikle atıy ide. Şul çaqtağı [[Fransiä]] ğına [[Törki xalıqlar]] yağında tora ide.
-== Bügönge xäl ==
+== Bügenge xäl ==
-[[1. Dönyasuğış]] çağında [[Ğosmanlı Patşalıq]] tarqalğannan soñ, [[Enver Paşa]] [[1920. yıllar]]da [[Samarkand]]ta yaña Törki Xälifät qoru belän mäşğül bulğanda Turançılıq yünäleşe [[Törkiä]]dä ozaq arağa ülgän bulğan.
+[[1. Dönya suğışı]] çağında [[Ğosmanlı İmperiäse]] tarqalğannan soñ, [[Enver Paşa]] [[1920. yıllar]]da [[Samarqand]]ta yaña Törki Xälifät qoru belän mäşğül bulğanda Turançılıq yünäleşe [[Törkiä]]dä ozaq arağa ülgän bulğan.
-[[SSRB]] cimerelüennän soñ ğına Turançılıq yünäleşe yaña köç cía başlağan. [[OATCT]] nigezlänüennän soñ [[Törki xalıqlar]] wä [[Törki däwlätlär]] arasındağı mädäni-íqtísadí elemtälär üsä nığıtlana başlağannar, eştäşlek qoru mömkinlege päydä bulğan.
+[[SSRB]] cimerelüennän soñ ğına Turançılıq yünäleşe yaña köç cıya başlağan. [[OATCT]] nigezlänüennän soñ [[Törki xalıqlar]] wä [[Törki däwlätlär]] arasındağı mädäni-iqtisadi elemtälär üsä nığıtlana başlağannar, eştäşlek qoru mömkinlege päydä bulğan.
-[[Törkiä]] barlıqqa kilgän yaña Törki däwlätlärgä mäğrifät, íqtísad, eşmäkärlek tözärgä yärdäm itep, alarnıñ töp xezmättäşe bulğan. [[Törkiä]] monnan tış [[Törki tele]] öçen [[Törki tele älifbası|berdäm Latínälif]] qabul itü eşen dä etep tora. Şulay itep Törki berdämlek qoru eşe däwam itä başladı.
+[[Törkiä]] barlıqqa kilgän yaña Törki däwlätlärgä mäğrifät, iqtisad, eşmäkärlek tözärgä yärdäm itep, alarnıñ töp xezmättäşe bulğan. [[Törkiä]] monnan tış [[Törki tele]] öçen [[Törki tele älifbası|berdäm Latinälif]] qabul itü eşen dä etep tora. Şulay itep Törki berdämlek qoru eşe däwam itä başladı.
-[[Ankara]] Üniversitäteneñ [[TOMER İnstitüte]] elegräk [[Törkiä]]neñ milli mädäniät üzäge bulsa, xäzer ul [[Törki tele]]n öyränü üzägenä dä äwerelgän.
+[[Ankara]] Universitetınıñ [[TOMER İnstitüte]] elegräk [[Törkiä]]neñ milli mädäniät üzäge bulsa, xäzer ul [[Törki tele]]n öyränü üzägenä dä äwerelgän.
 [[1990. yıllar]]da [[Törkiä]] başqa [[Törki däwlätlär]]dä yaña mäktäplärne açqan. Alar arasında [[Törek-Tatar liseyläre]] dä bar.
@@ Юл номеры - 35: / Юл номеры - 35: @@
 == Özemtä ==
-“'''''Teldä, fikerdä, eştä berlek'''''” — Ísmağíl Gaspıralı
+“'''''Teldä, fikerdä, eştä berlek'''''” — İsmağil Gaspıralı
 == Eşleklelär ==
+* [[Yosıf Aqçura]]
+* [[İsmağil Gaspıralı]]
-[[Yosıf Aqçura]]
+* [[Äli Güseynzadä]]
+* [[Ziä Gökalp]]
-[[Ísmağíl Gaspıralı]]
+* [[Enver Paşa]]
+* [[Talaat Paşa]]
-[[Äli Güseynzadä]]
+* [[Hüseyin Nihal Atsız]]
-[[Ziä Gökalp]]
-[[Enver Paşa]]
-[[Talaat Paşa]]
-[[Hüseyin Nihal Atsız]]
 == Monı da qara ==
@@ Юл номеры - 61: / Юл номеры - 54: @@
-[[{{ns:Category}}:Törkilär]]
+[[Törkem:Törkilär]]
-[[{{ns:Category}}:Säyäsi yünäleş]]
+[[Törkem:Säyäsi yünäleş]]
 [[an:Panturquismo]]