Хөсәен Фәезханов: юрамалар арасында аерма

Хөсәен Фәезханов
Хөсәен Фәезханов
Туган	1828; Сембер губернасы, Сабачай авылы
Үлгән	1866; Сембер губернасы, Сабачай авылы
Милләт	татар
Ватандашлыгы	Россия империясе
Һөнәре	тарихчы-галим
Эш бирүче	Санкт-Петербург дәүләт университеты
Балалар	Габделгалләм Фәезханов
	Хөсәен Фәезханов Викиҗыентыкта

Тарихны интерактив карап чыгу

← Алдагы төзәтмә Киләсе төзәтмә →

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

КүрсәтмәлеВики-текст

Кертелгән

5 окт 2011, 14:59 юрамасы

Хөсәен Фәезханов (1828, Сембер губернасы, Сабачай авылы - 1866, шунда ук) — тарихчы-галим, көнчыгыш телләре белгече.

Тормыш юлы

1828 елда Сембер губернасы, Сабачай авылында дөньяга килә. Башлангыч белемне үз авылында ала. 1850 елда Казанга килә. Шиһабетдин Мәрҗанидән дәресләр ала. 1854 елда көнчыгыш телләрне укытырга Петербургка эшкә чакыралар.

Петербург университетында

Казан университетының Көнчыгыш бүлеге 1855 елда Петербургка күчерелгәннән соң, А. К. Казембек һәм И. Н. Березин тәкъдиме белән, X. Фәезханов башкала университетына төрек-татар теле укытучысы итеп чакырыла. Петербург укыту округы попечителенең бу уңай белән мәгариф министрына тәкъдим язмасында болай диелә: «Бу чын ориенталистны... төрек телләре кафедрасына алу файдалы булыр иде». Ләкин рәсми карар тоткарланып тора. Фәнгә үз өлешен кертергә омтылып, X. Фәезханов башта хезмәт хакы алмыйча эшләргә ризалык бирә, тик «үзенең университеттагы хезмәтен чын хезмәт итеп санауларын» шарт итеп куя. Петербург университеты җитәкчелеге һәм укыту округы попечителе министрлыкка яңа тәкъдимнәр белән керәләр. Мәгариф министры 1857 елның 24 ноябрендә генә X. Фәезхановны Петербург университетының төрек-татар телләре укытучысы итеп билгеләргә рәсми рөхсәт бирә. Биш елдан соң, 1862 елда, ул, сенат указы белән, Көнчыгыш телләре факультетының лекторы итеп билгеләнә.

Табигый сәләте, гарәп, татар телләрен һәм әдәбиятын төпле белүе, дөньяга киң карашлы булуы X. Фәезхановны «үз белгечлеге буенча кем генә мөрәҗәгать итсә дә, аларның барысына да файда китерергә әзер торучы иң укымышлы укытучылардан берсе» итеп таныта. Петербург университетында әллә ни озак эшләмәсә дә, X. Фәезханов лектор-педагог буларак та, кеше буларак та үзе турында бик җылы тәэсир калдыра.

1858 елда фәннәр академиясы, Мәскәүгә тышкы эшләр архивына эшкә җибәрелә. Ул анда Кырым татарларына караган күп кенә материаллар алып кайта. 1864 елда “Материалы по истории крымского ханства” дигән Е.Зерновның хезмәте дөнья күрә. 1860 елда Касыйм шәһәренә археологик экспедицияга бара. 29 мөселман кабер ташларының күчерелмәсен алып кайта. Тарихчы Зернов материалларны файдалану өчен рөхсәт сорый. Касыйм ханлыгы турында яза. Мөселман кульязмаларын төзәтүгә күп көч куя. Татар теле грамматикасы буенча дәреслек, төрки телләр сүзлеге һәм хрестоматиялар төзи. Бу аның эшчәнлегенең 2 мөһим тармагы. 1862 елда “Краткая татарская грамматика” яза. Грамматикасы сакланмаган. Петербургта 95 битлек 1 нөсхәсе бар. Ул аны Мәхмүтов дәреслегенә нигезләнеп яза. 7 килеш, 3 заман. Ул татар мәгърифәтчесе хәрәкәтенең күренекле вәкиле. 1861-1862 елларда «Чулпан» газетасы чыгару уе белән янып йөри.

1866 елда сәләмәтлеге какшау сәбәпле туган ягы Сабачайга кайта, шунда вафат була.

Чыганаклар

Заветная мечта Хусаина Фаизханова: Повесть о жизни и деятельности / Миркасым Усманов, 223 с. , Казань Татар. кн. изд-во 1980
"Әдипләр" сайтында: Хөсәен Фәезханов//"Татар әдәбияты тарихы", 2нче том, Яхъя Абдуллин

@@ Юл номеры - 8: / Юл номеры - 8: @@
 | һөнәр = тарихчы-галим
 | туу датасы = 1828
-| туу җире = Себер губернасы, Сабачай авылы
+| туу җире = [[Сембер губернасы]], [[Сафаҗай|Сабачай авылы]]
 | гражданлык =
 | милләт = татар
 | үлем датасы = 1866
-| үлем җире = Себер губернасы, Сабачай авылы
+| үлем җире = [[Сембер губернасы]], [[Сафаҗай|Сабачай авылы]]
 | әти =
 | әни =
 | ир =
 | хатын =
-| балалар =
+| балалар = [[Габделгалләм Фәезханов]]
 | бүләк һәм премияләр =
 | сайт =
 | башка мәгълүмат =
 }}
-'''Хөсәен Фәезханов''' ([[1828 ел|1828]], Себер губернасы, Сабачай авылы - [[1866 ел|1866]], шунда ук) — тарихчы-галим, көнчыгыш телләре белгече.
+'''Хөсәен Фәезханов''' ([[1828 ел|1828]], Сембер губернасы, Сабачай авылы - [[1866 ел|1866]], шунда ук) — тарихчы-галим, көнчыгыш телләре белгече.
 == Тормыш юлы ==
-[[1828 ел]]да Себер губернасы, [[Сафаҗай|Сабачай авылы]]нда дөньяга килә. Башлангыч белемне үз авылында ала. [[1850 ел]]да [[Казан]]га килә. [[Шиһабетдин Мәрҗани]]дән дәресләр ала. [[1854 ел]]да көнчыгыш телләрне  укытырга [[Петербург]]ка эшкә чакыралар.
+[[1828 ел]]да Сембер губернасы, [[Сафаҗай|Сабачай авылы]]нда дөньяга килә. Башлангыч белемне үз авылында ала. [[1850 ел]]да [[Казан]]га килә. [[Шиһабетдин Мәрҗани]]дән дәресләр ала. [[1854 ел]]да көнчыгыш телләрне  укытырга [[Петербург]]ка эшкә чакыралар.
 ===Петербург университетында===
-Казан университетының Көнчыгыш бүлеге 1855 елда Петербургка күчерелгәннән соң, А. К. Казембек һәм И. Н. Березин тәкъдиме белән, X. Фәезханов башкала университетына төрек-татар теле укытучысы итеп чакырыла. Петербург укыту округы попечителенең бу уңай белән мәгариф министрына тәкъдим язмасында болай диелә: «Бу чын ориенталистны... төрек телләре кафедрасына алу файдалы булыр иде». Ләкин рәсми карар тоткарланып тора. Фәнгә үз өлешен кертергә омтылып, X. Фәезханов башта хезмәт хакы алмыйча эшләргә ризалык бирә, тик «үзенең университеттагы хезмәтен чын хезмәт итеп санауларын» шарт итеп куя. Петербург университеты җитәкчелеге һәм укыту округы попечителе министрлыкка яңа тәкъдимнәр белән керәләр. Мәгариф министры 1857 елның 24 ноябрендә генә X. Фәезхановны Петербург университетының төрек-татар телләре укытучысы итеп билгеләргә рәсми рөхсәт бирә. Биш елдан соң, 1862 елда, ул, сенат указы белән, Көнчыгыш телләре факультетының лекторы итеп билгеләнә.
+[[Казан университеты]]ның Көнчыгыш бүлеге 1855 елда Петербургка күчерелгәннән соң, А. К. Казембек һәм И. Н. Березин тәкъдиме белән, X. Фәезханов башкала университетына төрек-татар теле укытучысы итеп чакырыла. Петербург укыту округы попечителенең бу уңай белән мәгариф министрына тәкъдим язмасында болай диелә: «Бу чын ориенталистны... төрек телләре кафедрасына алу файдалы булыр иде». Ләкин рәсми карар тоткарланып тора. Фәнгә үз өлешен кертергә омтылып, X. Фәезханов башта хезмәт хакы алмыйча эшләргә ризалык бирә, тик «үзенең университеттагы хезмәтен чын хезмәт итеп санауларын» шарт итеп куя. [[Петербург университеты]] җитәкчелеге һәм укыту округы попечителе министрлыкка яңа тәкъдимнәр белән керәләр. Мәгариф министры 1857 елның 24 ноябрендә генә X. Фәезхановны Петербург университетының төрек-татар телләре укытучысы итеп билгеләргә рәсми рөхсәт бирә. Биш елдан соң, 1862 елда, ул, сенат указы белән, Көнчыгыш телләре факультетының лекторы итеп билгеләнә.
 Табигый сәләте, гарәп, татар телләрен һәм әдәбиятын төпле белүе, дөньяга киң карашлы булуы X. Фәезхановны «үз белгечлеге буенча кем генә мөрәҗәгать итсә дә, аларның барысына да файда китерергә әзер торучы иң укымышлы укытучылардан берсе» итеп таныта. Петербург университетында әллә ни озак эшләмәсә дә, X. Фәезханов лектор-педагог буларак та, кеше буларак та үзе турында бик җылы тәэсир калдыра.
-[[1858 ел]]да фәннәр академиясы, [[Мәскәү]]гә тышкы эшләр архивына эшкә җибәрелә. Ул анда [[Кырым татарлары]]на караган күп кенә материаллар алып кайта. [[1864 ел]]да “Материалы по истории крымского ханства” дигән Е.Зерновның хезмәте дөнья күрә. [[1860 ел]]да [[Касыйм]] шәһәренә археологик экспедицияга бара. 29 мөселман кабер ташларының күчерелмәсен алып кайта. Тарихчы Зернов материалларны файдалану өчен рөхсәт сорый. Касыйм ханлыгы турында яза. Мөселман кульязмаларын төзәтүгә күп көч куя. Татар теле грамматикасы буенча дәреслек, төрки телләр сүзлеге һәм хрестоматиялар төзи. Бу аның эшчәнлегенең 2 мөһим тармагы. [[1862 ел]]да “Краткая татарская грамматика” яза. Грамматикасы сакланмаган. Петербургта 95 битлек 1 нөсхәсе бар. Ул аны Мәхмүтов дәреслегенә нигезләнеп яза. 7 килеш, 3 заман. Ул татар мәгърифәтчесе хәрәкәтенең күренекле вәкиле. [[1861 ел|1861]]-[[1862 ел]]ларда “Чулпан” газетасы чыгару уе белән янып йөри.
+[[1858 ел]]да фәннәр академиясы, [[Мәскәү]]гә тышкы эшләр архивына эшкә җибәрелә. Ул анда [[Кырым татарлары]]на караган күп кенә материаллар алып кайта. [[1864 ел]]да “Материалы по истории крымского ханства” дигән Е.Зерновның хезмәте дөнья күрә. [[1860 ел]]да [[Касыйм]] шәһәренә археологик экспедицияга бара. 29 мөселман кабер ташларының күчерелмәсен алып кайта. Тарихчы Зернов материалларны файдалану өчен рөхсәт сорый. Касыйм ханлыгы турында яза. Мөселман кульязмаларын төзәтүгә күп көч куя. Татар теле грамматикасы буенча дәреслек, төрки телләр сүзлеге һәм хрестоматиялар төзи. Бу аның эшчәнлегенең 2 мөһим тармагы. [[1862 ел]]да “Краткая татарская грамматика” яза. Грамматикасы сакланмаган. Петербургта 95 битлек 1 нөсхәсе бар. Ул аны Мәхмүтов дәреслегенә нигезләнеп яза. 7 килеш, 3 заман. Ул татар мәгърифәтчесе хәрәкәтенең күренекле вәкиле. [[1861 ел|1861]]-[[1862 ел]]ларда «Чулпан» газетасы чыгару уе белән янып йөри.
 [[1866 ел]]да сәләмәтлеге какшау сәбәпле туган ягы Сабачайга кайта, шунда вафат була.
@@ Юл номеры - 37: / Юл номеры - 38: @@
 * Заветная мечта Хусаина Фаизханова: Повесть о жизни и деятельности / [[Миркасыйм Госманов|Миркасым Усманов]], 223 с. , Казань [[Татарстан китап нәшрияты|Татар. кн. изд-во]] 1980
 * [http://adiplar.narod.ru/faezhanov.htm "Әдипләр" сайтында: Хөсәен Фәезханов//"Татар әдәбияты тарихы", 2нче том, Яхъя Абдуллин]
-{{rq|stub}}
 [[Төркем:Шәхесләр]]
 [[Төркем:Татар мәгърифәтчеләре]]