Удмуртия: юрамалар арасында аерма

Сылтамалар өстәү
Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Удмуртия latin yazuında])
Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Ripchip Bot (бәхәс | кертем)
Ботлар
1243 үзгәртергә
к r2.7.1) (робот кушты: sco:Udmurtie
Ерней (бәхәс | кертем)
4032 үзгәртергә
кТөзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 8: Юл номеры - 8:
|гимн=[[Удмурт Республикасы Дәүләт гимны]]
|гимн=[[Удмурт Республикасы Дәүләт гимны]]
|девиз=
|девиз=
|телләр=удмурт теле, урыс теле
|телләр=удмурт теле, рус теле
|халәт=республика
|халәт=республика
|башкала=Ижау
|башкала=Ижау
Юл номеры - 30: Юл номеры - 30:
|телефон коды=
|телефон коды=
}}
}}
⚫
'''Удмурт Республикасы''' — Русия Федерациясе составындагы республика. [[Идел буе федераль округы]]на керә.


⚫
Башкаласы — [[Ижау]] шәһәре.
⚫
'''Удмурт республикасы''' – Рәсәй Федерациясе составындагы республика. [[Идел буе федераль округы]]на керә.

⚫
Башкаласы – [[Ижау]] шәһәре.


== Чиктәшлек ==
== Чиктәшлек ==
Юл номеры - 52: Юл номеры - 51:
''Моны да карагыз: '''[[Вятка губернасы]]'''''
''Моны да карагыз: '''[[Вятка губернасы]]'''''
=== Урта гасырлар ===
=== Урта гасырлар ===
[[XV гасыр]]да көньякта торган удмуртлар [[Казан ханлыгы]] составында, ә төньякта торган [[удмуртлар]] - Мәскәү дәүләт составнда иделәр. Казан ханлыгы җимерелүдән соң, удмуртлар бер дәүләттә икәннәр.
[[XV гасыр]]да көньякта торган удмуртлар [[Казан ханлыгы]] составында, ә төньякта торган [[удмуртлар]] — Мәскәү дәүләт составында иделәр. Казан ханлыгы җимерелүдән соң, удмуртлар бер дәүләттә икәннәр.


=== Русия составында ===
=== Русия составында ===
XVII-XVIII гасырларда җирләрне үзләштерү башланган, беренче предприятиеләр төзелгән. 1750- һәм [[1760-еллар]]да Ижау һәм Воткинск заводлар торгызылган.
XVII–XVIII гасырларда җирләрне үзләштерү башланган, беренче предприятиеләр төзелгән. 1750- һәм [[1760-еллар]]да Ижау һәм Воткинск заводлар торгызылган.


[[1889 ел]]да хәзерге Удмуртиянең төньякта беренче тимер юл үткәргән иде.
[[1889 ел]]да хәзерге Удмуртиянең төньякта беренче тимер юл үткәргән иде.
Юл номеры - 61: Юл номеры - 60:
== РСФСР составында ==
== РСФСР составында ==
=== Вотяк (Удмурт) автономияле өлкәсе ===
=== Вотяк (Удмурт) автономияле өлкәсе ===
Вотяк автономияле өлкәсе 1920 елның 4 ноябрендә барлыкка килгән. Автономия составына элекке Вятка губернасын Глазов, Алабуга, Малмыж һәм Сарапул өязләре кергән. Башта (4.11.1920 - 2.6.1921) өлкәсенең үзәге [[Глазов]]та иде, ләкин 1921 елда ул Ижауга күчерелгән.
Вотяк автономияле өлкәсе 1920 елның 4 ноябрендә барлыкка килгән. Автономия составына элекке Вятка губернасын Глазов, Алабуга, Малмыж һәм Сарапул өязләре кергән. Башта (4.11.1920–2.06.1921) өлкәсенең үзәге [[Глазов]]та иде, ләкин 1921 елда ул Ижауга күчерелгән.


==== [[1926]] елда милли состав: ====
==== [[1926]] елда милли состав ====
* [[удмуртлар]] — 52,3 %,
* [[удмуртлар]] — 52,3 %,
* [[урыслар]] — 43,3 %,
* [[руслар]] — 43,3 %,
* [[татарлар]] — 2,3 %,
* [[татарлар]] — 2,3 %,
* [[бисермәннәр]] — 1,2 %.
* [[бисермәннәр]] — 1,2 %.
Юл номеры - 73: Юл номеры - 72:
1932 елның 1 гыйнварында исемен '''Удмурт автономияле өлкәсе'''нә алыштыра.
1932 елның 1 гыйнварында исемен '''Удмурт автономияле өлкәсе'''нә алыштыра.


1934 елның 28 декабрендә '''[[Удмурт АССР]]'''га әйләнгән; [[1935]]-[[1937]] елдларда Киров крае составына керә.
1934 елның 28 декабрендә '''[[Удмурт АССР]]'''га әйләнгән; [[1935]]–[[1937]] елдларда Киров крае составына керә.
1937 елда Киров өлкәднең Воткинск, Сарапул, Каракулино һәм Киясово районнары Удмурт АССРга күчерәләр.
1937 елда Киров өлкәсенең Воткинск, Сарапул, Каракулино һәм Киясово районнары Удмурт АССРга күчерәләр.


[[Бөек Ватан сугышы]] вакытында Удмуртиягә ~40 предприятие эвакуацияләнде.
[[Бөек Ватан сугышы]] вакытында Удмуртиягә ~40 предприятие эвакуацияләнде.


=== Хәзерге заман ===
=== Хәзерге заман ===
1991 елның 11 октябрендә УАССРның Югары Советы республиканың [[суверенитет]] игълан итте. 1994 елда Удмуртия Республикасының Конституция кабул иткән.
1991 елның 11 октябрендә Удмурт АССРның Югары Советы республиканың [[суверенитет]] игълан итте. 1994 елда Удмуртия Республикасының Конституциясе кабул ителде.


== География ==
== География ==
[[Файл:Удмуртия.png|250px|thumb|Удмуртиянең картасы]]
[[Файл:Удмуртия.png|250px|thumb|Удмуртиянең картасы]]
Республика Урта Уралның көнбатышта урнашкан. Көнчыгыштан көнбатышка озынлыгы - 180 км., төньяктан көньякка - 270 км. Иң югары ноктасы 332 м., республиканың төньяк-көнбатышта урнаша.
Республика Урта Уралның көнбатышта урнашкан. Көнчыгыштан көнбатышка озынлыгы — 180 км, төньяктан көньякка — 270 км. Иң югары ноктасы 332 м, республиканың төньяк-көнбатышта урнаша.


=== Климат ===
=== Климат ===
Удмурития континенталь климат зонасында урнаша. Урта ел температурасы - +1,0...+2,5°C. Елнның иң җылы ай - июль (+17,5...+19°C), иң салкын - гыйнвар (-14...-15°C). Максималь температуралар +38...+39°C җитә, минималь температура -50°C<ref>http://www.izh2.ru/izhevsk/klimat.php</ref>. Урта ел явымнар саны - 500-600 мм.
Удмурития континенталь климат зонасында урнаша. Урта ел температурасы — +1,0...+2,5 °C. Елнның иң җылы ай — июль (+17,5...+19 °C), иң салкын — гыйнвар (−14...−15 °C). Максималь температуралар +38...+39 °C җитә, минималь температура –50°C<ref>http://www.izh2.ru/izhevsk/klimat.php</ref>. Урта ел явымнар саны — 500–600 мм.


=== Файдалы казылмалар ===
=== Файдалы казылмалар ===
==== Нефть ====
==== Нефть ====
Респуликада 114 нефть чыганагы бар. Запаслар - 300 млн. т.
Респуликада 114 нефть чыганагы бар. Запаслар — 300 млн. т.


==== Торф ====
==== Торф ====
Удмуртияда 619 торф чыганагы бар, 204,7 млн. т. гомуми запас белән.
Удмуртияда 619 торф чыганагы бар, 204,7 млн. т гомуми запас белән.


=== Гидрография ===
=== Гидрография ===

{| class="standard sortable"
{| class="standard sortable"
!Исеме||Озынлыгы (км)||Бассейн мәйданы (км²)
!Исеме||Озынлыгы (км)||Бассейн мәйданы (км²)
Юл номеры - 115: Юл номеры - 113:
|}
|}


Республика территориясендә 600тан артык буалар, аларның иң зурысы - Ижевск буасы. Көньякта Удмуртия [[Түбән Кама сусаклагычы]] белән, ә көнчыгышта - Воткинск сусаклагыч белән юыла.
Республика территориясендә 600 тан артык буалар, аларның иң зурысы — Ижевск буасы. Көньякта Удмуртия [[Түбән Кама сусаклагычы]] белән, ә көнчыгышта - Воткинск сусаклагыч белән юыла.


== Удмуртияның халкы ==
== Удмуртияның халкы ==
Юл номеры - 132: Юл номеры - 130:
! [[2010]]<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref>, %
! [[2010]]<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab7.xls Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref>, %
|-
|-
|[[Урыслар]]|| align="right" | 55,7 || align="right" | 56,8 || align="right" | 57,1 || align="right" | 58,3 || align="right" | 58,9 || align="right" | 60,1 || align="right" | 62,2
|[[Руслар]]|| align="right" | 55,7 || align="right" | 56,8 || align="right" | 57,1 || align="right" | 58,3 || align="right" | 58,9 || align="right" | 60,1 || align="right" | 62,2
|-
|-
|[[Удмуртлар]]|| align="right" | 39,4 || align="right" | 35,9 || align="right" | 34,2 || align="right" | 32,1 || align="right" | 30,9 || align="right" | 29,3 || align="right" | 28,0
|[[Удмуртлар]]|| align="right" | 39,4 || align="right" | 35,9 || align="right" | 34,2 || align="right" | 32,1 || align="right" | 30,9 || align="right" | 29,3 || align="right" | 28,0
Юл номеры - 141: Юл номеры - 139:


=== Шәһәрләр ===
=== Шәһәрләр ===

{| class="standard"
{| class="standard"
! Шәһәр !! 1959 ел<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! 1970 ел<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! 1979 ел<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php</ref> !! 1989 ел<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php</ref> !! 2002 ел<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls Федеральная служба государственной статистики. «Численность населения России, субъектов Российской Федерации в составе федеральных округов, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов — районных центров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более человек.» Всероссийская перепись населения 2002 года.]</ref> !! 2009 ел<ref>[http://www.gks.ru/bgd/regl/b09_109/IssWWW.exe/Stg//%3Cextid%3E/%3Cstoragepath%3E::|d01/tabl-21-09.xls Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 г.]</ref>!! 2010 ел<ref>http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls</ref>
! Шәһәр !! 1959 ел<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! 1970 ел<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php</ref> !! 1979 ел<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php</ref> !! 1989 ел<ref>http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php</ref> !! 2002 ел<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/doc/1_TOM_01_04.xls Федеральная служба государственной статистики. «Численность населения России, субъектов Российской Федерации в составе федеральных округов, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов — районных центров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более человек.» Всероссийская перепись населения 2002 года.]</ref> !! 2009 ел<ref>[http://www.gks.ru/bgd/regl/b09_109/IssWWW.exe/Stg//%3Cextid%3E/%3Cstoragepath%3E::|d01/tabl-21-09.xls Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 г.]</ref>!! 2010 ел<ref>http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls</ref>
Юл номеры - 261: Юл номеры - 258:


== Икътисад ==
== Икътисад ==
Удмуртия - зур үскән промышленность һәм күп тармаклы авыл хуҗалыгы белән республика. Шулай ук республикада иң зур оборона предприятиеләрлнең туплпанышы. Республика нефть белән бай, 2006 елда 10,2 млн. т. нефть чыгарылган.<ref>http://www.udminvest.ru/prezentaciya_udmurtskoj_respubliki/ekonomicheskij_potencial?PHPSESSID=c5f86ba1012d2b6bce035048b26d668d</ref>
Удмуртия — зур үскән промышленность һәм күп тармаклы авыл хуҗалыгы белән республика. Шулай ук республикада иң зур оборона предприятиеләрлнең туплпанышы. Республика нефть белән бай, 2006 елда 10,2 млн. т нефть чыгарылган.<ref>http://www.udminvest.ru/prezentaciya_udmurtskoj_respubliki/ekonomicheskij_potencial?PHPSESSID=c5f86ba1012d2b6bce035048b26d668d</ref>


=== Промышленность ===
=== Сәнәгать ===
Промышленностьның төп тармаклар - машиналар төзү, металл эшкәртү, кара металлургия һәм агач эшкәртү промышленность. Энергетика: Ижау, Сарапул, Глазов һәм Воткинскта җылылык электростанция бар. Металлургия җитештерү Ижауда туплпана, металл кою производствосы - Ижауда һәм [[Воткинск]]та. Шулай ук җиңел автомобиль һәм автофургоннар, мотоцикллар, ау мылтыкларның ңитештерү бар. Агач хәзерләү төньяк һәм көнбатыш районнарда үткәрәләр. Предприятиләрнең зур өлеше хәрби промышленность комплексы белән бәйләнгән.
Сәнәгатьнең төп тармаклар — машиналар төзү, металл эшкәртү, кара металлургия һәм агач эшкәртү сәнәгате. Энергетика: Ижау, Сарапул, Глазов һәм Воткинскта җылылык электростанция бар. Металлургия җитештерү Ижауда туплпана, металл кою производствосы — Ижауда һәм [[Воткинск]]та. Шулай ук җиңел автомобиль һәм автофургоннар, мотоцикллар, ау мылтыкларның ңитештерү бар. Агач хәзерләү төньяк һәм көнбатыш районнарда үткәрәләр. Предприятиләрнең зур өлеше хәрби сәнәгать комплексы белән бәйләнгән.


=== Авыл хуҗалыгы ===
=== Авыл хуҗалыгы ===
Авыл хуҗалыгы файдаланыла торган җирләре республиканың 50% урынын ала. Терлекчелектә мөгезле эре терлек һәм дуңгызлар өстенлек итәләр. Арыш, бодай, карабодай, солы, борчак, кукуруз, көнбагыш, лён, рапс, бәрәңге, яшелчәләр үстерәләр.
Авыл хуҗалыгы файдаланыла торган җирләре республиканың 50 % урынын ала. Терлекчелектә мөгезле эре терлек һәм дуңгызлар өстенлек итәләр. Арыш, бодай, карабодай, солы, борчак, кукуруз, көнбагыш, җитен, рапс, бәрәңге, яшелчәләр үстерәләр.


=== Транспорт ===
=== Транспорт ===
==== Автомобиль транспорты ====
==== Автомобиль транспорты ====
Республиканың территория аша өч федераль әһәмиятле юл уза: Р320 ([[Алабуга]] - [[Ижау]]), Р321, Р322 ([[Ижау]] - [[Сарапул]]).
Республиканың территория аша өч федераль әһәмиятле юл уза: Р320 ([[Алабуга]] — [[Ижау]]), Р321, Р322 ([[Ижау]] — [[Сарапул]]).


==== Һава транспорты ====
==== Һава транспорты ====
Юл номеры - 277: Юл номеры - 274:


==== Тимер юл транспорты ====
==== Тимер юл транспорты ====
Төп линияләр: [[Казан]] - [[Әгерҗе]] - [[Екатеринбург]], [[Киров]] - [[Балезино]] - [[Пермь]], [[Ижау]] - [[Воткинск]], [[Люкшудья]] - [[Кильмезь]]<ref>http://www.udmurt.ru/region/transport/zhel_dor/gzhd.php</ref>
Төп линияләр: [[Казан]] — [[Әгерҗе]] — [[Екатеринбург]], [[Киров]] — [[Балезино]] — [[Пермь]], [[Ижау]] — [[Воткинск]], [[Люкшудья]] — [[Кильмезь]]<ref>http://www.udmurt.ru/region/transport/zhel_dor/gzhd.php</ref>


{|class="graytable" style="text-align:center"
{|class="graytable" style="text-align:center"
Юл номеры - 305: Юл номеры - 302:
== Искәрмәләр ==
== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}
{{искәрмәләр}}




{{Rq|stub}}
{{Rq|stub}}

26 мар 2012, 14:32 юрамасы

Удмурт Республикасы
Удмурт Республика
Удмуртская Республика
Байрак Илтамга
байрагы гербы
Ил көе: Удмурт Республикасы Дәүләт гимны
урнашуы
Дәүләт төзелеше республика
Рәсми тел удмурт теле, рус теле
Башкала Ижау
Президент Александр Волков
Мәйдан
– Барлыгы
– % Су
42 100 км²
0,6%
Халык саны
– Барлыгы (2010)
– Тыгызлык
1 522 761[1] кеше
36,2 кеше/км²
Вакыт UTC +4

Удмурт Республикасы — Русия Федерациясе составындагы республика. Идел буе федераль округына керә.

Башкаласы — Ижау шәһәре.

Чиктәшлек

Як Русия субъекты
Төньяк
Көнбатыш		 Киров өлкәсе
Көнчыгыш Пермь крае
Көньяк Татарстан
Көньяк-көнчыгыш Башкортстан

Тарих

Моны да карагыз: Вятка губернасы

Урта гасырлар

XV гасырда көньякта торган удмуртлар Казан ханлыгы составында, ә төньякта торган удмуртлар — Мәскәү дәүләт составында иделәр. Казан ханлыгы җимерелүдән соң, удмуртлар бер дәүләттә икәннәр.

Русия составында

XVII–XVIII гасырларда җирләрне үзләштерү башланган, беренче предприятиеләр төзелгән. 1750- һәм 1760-елларда Ижау һәм Воткинск заводлар торгызылган.

1889 елда хәзерге Удмуртиянең төньякта беренче тимер юл үткәргән иде.

РСФСР составында

Вотяк (Удмурт) автономияле өлкәсе

Вотяк автономияле өлкәсе 1920 елның 4 ноябрендә барлыкка килгән. Автономия составына элекке Вятка губернасын Глазов, Алабуга, Малмыж һәм Сарапул өязләре кергән. Башта (4.11.1920–2.06.1921) өлкәсенең үзәге Глазовта иде, ләкин 1921 елда ул Ижауга күчерелгән.

1926 елда милли состав

1929 елда Түбән Новгород өлкәсе составына кергән.

1932 елның 1 гыйнварында исемен Удмурт автономияле өлкәсенә алыштыра.

1934 елның 28 декабрендә Удмурт АССРга әйләнгән; 1935–1937 елдларда Киров крае составына керә. 1937 елда Киров өлкәсенең Воткинск, Сарапул, Каракулино һәм Киясово районнары Удмурт АССРга күчерәләр.

Бөек Ватан сугышы вакытында Удмуртиягә ~40 предприятие эвакуацияләнде.

Хәзерге заман

1991 елның 11 октябрендә Удмурт АССРның Югары Советы республиканың суверенитет игълан итте. 1994 елда Удмуртия Республикасының Конституциясе кабул ителде.

География

Удмуртиянең картасы

Республика Урта Уралның көнбатышта урнашкан. Көнчыгыштан көнбатышка озынлыгы — 180 км, төньяктан көньякка — 270 км. Иң югары ноктасы 332 м, республиканың төньяк-көнбатышта урнаша.

Климат

Удмурития континенталь климат зонасында урнаша. Урта ел температурасы — +1,0...+2,5 °C. Елнның иң җылы ай — июль (+17,5...+19 °C), иң салкын — гыйнвар (−14...−15 °C). Максималь температуралар +38...+39 °C җитә, минималь температура –50°C[2]. Урта ел явымнар саны — 500–600 мм.

Файдалы казылмалар

Нефть

Респуликада 114 нефть чыганагы бар. Запаслар — 300 млн. т.

Торф

Удмуртияда 619 торф чыганагы бар, 204,7 млн. т гомуми запас белән.

Гидрография

Исеме Озынлыгы (км) Бассейн мәйданы (км²)
Чулман 2032 522000
Нократ 1370 129000
Чепца 501 20400
Кильмезь 270 17240
Иж 270 8510
Сива 206 4870
Вала 196 7360

Республика территориясендә 600 тан артык буалар, аларның иң зурысы — Ижевск буасы. Көньякта Удмуртия Түбән Кама сусаклагычы белән, ә көнчыгышта - Воткинск сусаклагыч белән юыла.

Удмуртияның халкы

Удмуртиядә татарлар

Моны да карагыз: Удмуртиянең халкы

Милли состав:

Милләт 1939[3], % 1959[4], % 1970[5], % 1979[6], % 1989[7], % 2002[8], % 2010[9], %
Руслар 55,7 56,8 57,1 58,3 58,9 60,1 62,2
Удмуртлар 39,4 35,9 34,2 32,1 30,9 29,3 28,0
Татарлар 3,3 5,3 6,1 6,6 6,9 6,9 6,7

Шәһәрләр

Шәһәр 1959 ел[10] 1970 ел[11] 1979 ел[12] 1989 ел[13] 2002 ел[14] 2009 ел[15] 2010 ел[16]
Ижау 285 294 422 409 548 721 635 109 632 140 611 043 628 116
Сарапул 68 741 97 020 106 649 110 381 103 141 98 830 101 930
Воткинск 59 666 74 088 89 779 103 509 99 441 96 936 100 034
Глазов 59 012 68 348 81 144 104 072 100 894 97 070 95 835
Можга 29 987 38 930 40 300 46 049 47 119 49 700 47 959
Камбарка 30 000 14 121 12 960 13 258 12 636 12 271 11 028

Административ-территориаль бүленеш

Административ районнар

№ Районның
исеме[17] 		Административ
үзәге
1 Алнаши районы Алнаши
2 Балезино районы Балезино
3 Вавож районы Вавож
4 Воткинск районы Воткинск
5 Глазов районы Глазов
6 Грахово районы Грахово
7 Дебёсы районы Дебёсы
8 Завьялово районы Завьялово (Удмуртия)
9 Игра районы Игра
10 Камбарка районы Камбарка
11 Каракулино районы Каракулино
12 Кез районы Кез
13 Кизнер районы Кизнер
14 Киясово районы Киясово
15 Красногорское районы Красногорское (Удмуртия)
16 Кече Пурга районы Кече Пурга
17 Можга районы Можга
18 Сарапул районы Сигаево
19 Селты районы Селты
20 Сюмси районы Сюмси
21 Ува районы Ува
22 Шаркан районы Шаркан
23 Юкаменское районы Юкаменское
24 Якшур-Бодья районы Якшур-Бодья
25 Яр районы Яр (Удмуртия)

Икътисад

Удмуртия — зур үскән промышленность һәм күп тармаклы авыл хуҗалыгы белән республика. Шулай ук республикада иң зур оборона предприятиеләрлнең туплпанышы. Республика нефть белән бай, 2006 елда 10,2 млн. т нефть чыгарылган.[18]

Сәнәгать

Сәнәгатьнең төп тармаклар — машиналар төзү, металл эшкәртү, кара металлургия һәм агач эшкәртү сәнәгате. Энергетика: Ижау, Сарапул, Глазов һәм Воткинскта җылылык электростанция бар. Металлургия җитештерү Ижауда туплпана, металл кою производствосы — Ижауда һәм Воткинскта. Шулай ук җиңел автомобиль һәм автофургоннар, мотоцикллар, ау мылтыкларның ңитештерү бар. Агач хәзерләү төньяк һәм көнбатыш районнарда үткәрәләр. Предприятиләрнең зур өлеше хәрби сәнәгать комплексы белән бәйләнгән.

Авыл хуҗалыгы

Авыл хуҗалыгы файдаланыла торган җирләре республиканың 50 % урынын ала. Терлекчелектә мөгезле эре терлек һәм дуңгызлар өстенлек итәләр. Арыш, бодай, карабодай, солы, борчак, кукуруз, көнбагыш, җитен, рапс, бәрәңге, яшелчәләр үстерәләр.

Транспорт

Автомобиль транспорты

Республиканың территория аша өч федераль әһәмиятле юл уза: Р320 (Алабуга — Ижау), Р321, Р322 (Ижау — Сарапул).

Һава транспорты

Республиканың бердәнбер аэропорты Ижауда урнаша.

Тимер юл транспорты

Төп линияләр: Казан — Әгерҗе — Екатеринбург, Киров — Балезино — Пермь, Ижау — Воткинск, Люкшудья — Кильмезь[19]

Тимер юл вокзаллары
Глазовда тимер юл вокзалы. Можгада тимер юл вокзалы. Балезинода тимер юл вокзалы. Сарапулда тимер юл вокзалы.

Спорт

Профессиональ клублар: "Зенит-Ижевск" футбол клубы (Русиянең икенче футбол дивизионында уйный), Югары хоккей лигада "Ижсталь" хоккей клубы уйный.

Искәрмәләр

  1. ↑ http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/svod.xls
  2. ↑ http://www.izh2.ru/izhevsk/klimat.php
  3. ↑ Всесоюзная перепись населения 1939 года
  4. ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года
  5. ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года
  6. ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года
  7. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года
  8. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года
  9. ↑ Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года
  10. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php
  11. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php
  12. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php
  13. ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php
  14. ↑ Федеральная служба государственной статистики. «Численность населения России, субъектов Российской Федерации в составе федеральных округов, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов — районных центров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более человек.» Всероссийская перепись населения 2002 года.
  15. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 г.
  16. ↑ http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls
  17. ↑ Муниципальные образования УР
  18. ↑ http://www.udminvest.ru/prezentaciya_udmurtskoj_respubliki/ekonomicheskij_potencial?PHPSESSID=c5f86ba1012d2b6bce035048b26d668d
  19. ↑ http://www.udmurt.ru/region/transport/zhel_dor/gzhd.php


Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Удмуртия&oldid=539942