Haiti: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән

Кертелгән

17 май 2012, 22:56 юрамасы

Haiti (yä isä Haïti) - Hispaniola utırawınıñ Könbatışında urnaşqan däwlät, utırawnı Karib Diñgeze äyländerep ala. Kuba dan Könçığışqa. Fransnıñ häm Amerika Quşma Ştatlarınıñ elekke kolonísı. Xäzerge Haitidä anarxí şartlarında yäşäp kilä.

République d'Haïti


(In Detail)

Milli äytem: L'Union Fait La Force
(Fransızça, Berlek Qüät Eşli)

Official languages

Fransızça, Haiti Kreolça

Premier-Minister

Mäydan
- Bar
- % su

143.
27,750 km²
0.7%

Xalıq
- Bar (Yıl)
- Tığızlığı

92.
7.5 million (Yül 2003)
271/km²

Aqça

Gourde (HTG)

Säğät zonı

UTC -5 (Qışqı Waqıt yuq)

Bäysezlek
- Íğlan itkü
- Tanu

(Franstan)
1. Ğínwar, 1804
1825 (Fr), 1863 (USA)

Milli hímn

La Dessalinienne

İnternet domainı

.ht

Telefon kodı

509

Taríx

Haiti taríxı

Hispaniolanıñ baştağı xalqı - üterep betergän diärlek Arawak (yä Taíno) qäbiläläre. Alarnıñ üterü Kristofor Kolumb'nıñ kilüdän soñ 1492. yılda başla. Utırawnı 17. yöz axırında şikär plantasílarda eşläwçe Afrikan qolları urnaşalar.

1697.ta İspania Hispaniolanıñ öçtän ber öleşe (Könbatışta urnaşqan Saint-Domingue isemle bilämä) Fransqa birä. Ul 18. yöz Fransınıñ iñ bay kolonílarndan berse ide. 1791. yılnıñ 22. Augustinda qollarnıñ fätnese oyıştıra. Bäysezlek öçen suğış başladı. Haitilelär Napoléon Bonaparte cibärgän armísını tar-mar itkäç, üz bäysezlegen 1804.nıñ 1. Ğínwarında íğlan itälär.

Haiti - 'Qara' cömhüriätlärdän iñ berençe, dönyada qollıqnı beterä toruçı däwlät. Quşma Ştatlar häm Batış Awrupı Haitigä qarşı sanksílar başla. 1852. yılda Frans qol biläwçelärgä "reparasílar"nı taläp itä (90 million altın franc'lar - xäzerge $21.7 miiliard).

Şul säbäple Haiti Könbatış Yarımşarda iñ yarlı il başla, däwlättä korrupsí çäçäk itä. 1957.dän ilne yörtüçe François Duvalier, "Papa Doc", 1964.tä diktator bula. Ul da Tonton Macoute volonter armísı yörtä. Anıñ eşen däwam itüçe - 19-yäşle ulı Jean-Claude Duvalier, "Baby Doc", 1971.dä xakim ala. "Baby Doc"'nı 1986.da bärep töşerälär.

1990. Jean-Bertrand Aristide präzidentkä saylanudan soñ xärbilärneñ xakímı betä. Şul uq waqıtta ul xärbilär qarşı köräşä.

2000.da Aristide yañaça präzident bula. 2004.nıñ 5. Febrälendä, "Artibonite Revolúsion Qarşı Toruçılar Frontı" isemle qorallanılğan ğísyançılar törkeme Gonaïves polis bülegen üz kontrolenä ala. Bu fetnä 17. Febräldä Artibonite provinsíğa tarala. Dominikan Cömhüriätendä torğan sörgendä yäşäwçe oppozisílılar qatnaştı.

2004.nıñ 29 .Febrälendä Aristide Haitine taşlap kitä. Amerika birgän charter oçqıçı belän Arestide Üzäk Afrika Cömhüriätenä küçä. Baş Qazísı Boniface Alexandre präzident bulıp eşli başla.

Säyäsiä

Ayırım kertemi: Haiti säyäsiäsi

Haiti präzidentçä cömhüriät (republik) ide. Milli Mäclesne häm präzidentne saylílar, ägär dä anda autoritar xakímiät bulsa.

Konstitusí 1987.dä qabul itelgän. Ürnäkläre - Quşma Ştatları häm Frans Konstitusíları. 1994.qa ul bötenläy üzgärtelgän ide.

Departmentlar

Haitidä 9 department bar ide:

Geografiä

Файл:En:Haiti.png

Haitineñ töp mäydanın tawlar urnaşalar. Alardan tış yılğa üzännär häm keçkene yar tigezlär dä bar ide. Könbatışta häm üzäktä zur biek platolar urnaşqan.

İlneñ iñ zur şähäre - 2 millionlı Port-au-Prince (başqalası), ikençese Cap-Haпtien (0.6 million toruçılar).

Íqtísad

Xalqınıñ 80% xäyeçelelär, dönyada yarlıq buyınça ikençe däwlät. Xalqınıñ 70% krästiännär ide.

Demografä

Xalqınıñ tığızlığı 270 keşe/q km bulsa da, xalqınıñ küpçelege şähär zonlarında, üzännärdä yäşilär. Haitilelärneñ 95% Afrika raslı. Başqalar - Mulatlar. Berniçä Awruplı da yäşilär. Xalqınıñ ⅔ awıllarda yäşilär.

Fransız tele - räsmi tellärdän berse (10% keşe söyläşlä). Bar Haitilelär Haiti Kreol telen belälär, bu ikençe räsmi tele. Yäşlär häm eşmäkerlär İnglizçä yaxşı belälär.

Roman Katholik çirkäwe räsmi din dip saníla. Berniçä xalqı Protestantlar ide. Haitidä voodoo ğädätläre saqlandı.

Läñkerlär

Калып:Link FA Калып:Link FA

@@ Юл номеры - 99: / Юл номеры - 99: @@
 [[af:Haïti]]
 [[als:Haiti]]
+[[am:ሃይቲ]]
 [[an:Haití]]
 [[ar:هايتي]]