Rossiä imperiäse

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Петр І — беренче Рәсәй императоры

Rusiä İmperiäse (Urısça: Российская Империя), küpmillätle däwlät (1721.-1917.).

Pyotr I färmanı belän 1721. yılda elekke patşalıq imperiä dip iğlan itelä. İke ğasır däwerendä imperiä Qırım Xanlığın, Baltiq buyı däwlälären, Ukrainanıñ Dniperdän Könbatışta yatqan öleşen, Belarusnı, Polşanıñ Könçığış öleşen, Bessarabiäne, Tönyaq Qawqaz, 19. yöz däwamında Könyaq Qawqaz cirlären, Qazaqstan, Urta Aziä cirlären, Finlyandiäne h.b. il-däwlätlärne "üzenä quşu"ğa ireşä. 19. yöz axırında Rusiä İmperiäseneñ mäydanı 21,8 mln. km², xalqı 128,2 mln. keşe (1897). 100dän artıq millätne berläşterä, şunıñ 43% Urıslar.

1914. yılda Rusiä İmperiäse 81 gubernağa häm 20 ölkägä bülenä; 931 şähäre bula.

Däwlät başında xoquqı çiklänbägän (absolyut) monarx – imperator tora. Däwlättä Xristian dine östenlek itä. Rusiä İmperiäsendä 20 yäştän usğan här ir-at imperatorğa tuğrılıq antı birergä tieş bula. İmperi xalqı 4 töp sıynıfqa bülenä: dvoryannar (дворяне) — morzalar, ruxanıylar (духовенство), şähär obıvatelläre (городские обыватели) — şähärdä toruçılar, krestyannär (крестьяне). Xakimlek itüçe qatlaw – dvoryannar.

İdel buyı, Seber, Urta Aziä Urıs bulmağan xalıqlar çiklängän, üz matbuğatı, däwlät tä'minatındağı mäğärife bulmağan "keçe xalıqlar" (inorodetslar — инородцы) isemlegendä yöri. 1917. yılğı Fevral İnqilabı näticäsendä monarxiä tärtibe yuqqa çığarıla, Waqıtlı Xökümät tözelä. 1917. yılnıñ 1 (14) Sentyabrendä Waqıtlı Xökümät Rusiäne cömhüriät dip iğlan itä.

Monı da qara

• Rusiä Federatsiäse
• Sovet Berlege