Плутон (кәрлә планета): юрамалар арасында аерма

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Плутон (кәрлә планета) latin yazuında])
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
AvicBot (бәхәс | кертем)
к r2.6.8) (робот өстәде: pnb:پلوٹو (نکا سیارہ)
KamikazeBot (бәхәс | кертем)
к r2.7.3) (робот өстәде: am:ፕሉቶ
Юл номеры - 87: Юл номеры - 87:
[[af:Pluto (dwergplaneet)]]
[[af:Pluto (dwergplaneet)]]
[[als:(134340) Pluto]]
[[als:(134340) Pluto]]
[[am:ፕሉቶ]]
[[an:Plutón (astronomía)]]
[[an:Plutón (astronomía)]]
[[ang:Pluto]]
[[ang:Pluto]]

18 гый 2013, 06:12 юрамасы

«Хаббл» галәми телескобы фотосурәтләре нигезендә ясалган Плутонның сурәте

Плуто́н (134340 Pluto) — Кояш системасының иң зур кәрлә планета (Эрида белән беррәттән[1][2][3]), Нептун арты объекты. Элек Плутон планета дип исәпләнгән, әмма хәзерге вакытта ул Койпер поясындагы иң зур объектлардан берсе дип санала[4].

Койпер поясындагы күбесе объектлар шикелле, Плутон күбесенчә таш һәм боздан гыйбарәт: аның массасы Айныкыдан 5 тапкыр, ә күләме — 3 тапкыр кимрәк. Плутон орбитасы зур эксцентриситетлы һәм эклиптика яссылыкка бик авышкан.

Үзенең орбитасының эксцентрисеты сәбәпле Плутон вакыт-вакыт Кояшка 29,6 а. б. (4,4 млрд. км) якыная (Кояшка Нептунга карата якынрак була), аннары 49,3 а. б. (7,4 млрд. км) озагая. Плутон һәм аның иң зур иярчен Харон еш кына куш планета булып исәпләнәләр, чөнки системаның бариүзәге Плутон тышында урнаша[5]. Международный астрономический союз (МАС) заявил о намерении дать формальное определение для двойных карликовых планет, а до этого момента Харон классифицируется как спутник Плутона[6]. Шулай ук Плутонда тагын өч кечерәк иярчен бар — Никта һәм Гидра — аларны 2005 елда ачтылар[7] һәм P4 — иң кече, аны 2011 елның 20 июлендә ачтылар[8][9].

Үзенең 1930 елда ачыштан 2006 елга кадәр Плутон Кояш системасының тугызынчы планета дип исәпләде. Әмма XX гасыр ахырында һәм XXI гасыр башында Кояш системасының тышкы өлешендә күп объектларны ачтылар. Алардан иң күренекле Квавар, Седна һәм Плутоннан 27 % массалырак Эрида[10]. 2006 елның 24 августында ХАБ беренче мәртәбә «планета» атамасына аңлатманы биргән. Плутон не попадал под это определение, и МАС причислил его к новой категории карликовых планет вместе с Эридой и Церерой[11]. После переклассификации Плутон был добавлен к списку малых планет и получил  (англ.) 134340 по каталогу Центра малых планет (ЦМП)[12][13]. Некоторые учёные продолжают считать, что Плутон должен быть переклассифицирован обратно в планету[14].

В честь Плутона был назван химический элемент плутоний[15].

Искәрмәләр

  1. Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto // New Scientist. — 8 November 2010. (ингл.)
  2. Эрида оказалась не больше Плутона // Компьюлента. — 10 ноября 2010. (рус.)
  3. Редкое затмение поссорило Плутон с плутоидом // Membrana. — 11 ноября 2010. (рус.)
  4. Зурлыгы буенча Плутонга якын Эрида сибелгән түгәрәктә урнаша. Әгәр бу өлкә Койпер поясы өлеше түгел дип санасак, Плутон иң зур объект була.
  5. C. B. Olkin, L. H. Wasserman, O. G. Franz. {{{башлык}}} // Icarus : журнал. — Т. 164. — № 1. — С. 254—259. — DOI:10.1016/S0019-1035(03)00136-2 DOI:10.1016/S0019-1035(03)00136-2
  6. O. Gingerich.. The Path to Defining Planets. әлеге чыганактан 2011-08-21 архивланды. 13 марта 2007 тикшерелгән.
  7. B. Sicardy, W. Beisker и др. {{{башлык}}} // Bulletin of the American Astronomical Society. — Т. 38. — С. 542.
  8. "Хаббл" случайно нашел новый спутник Плутона. Lenta.ru (20 июля 2011). әлеге чыганактан 2011-08-21 архивланды. 2011-07-20 тикшерелгән.
  9. NASA's Hubble Discovers Another Moon Around Pluto. NASA (20 июля 2011). әлеге чыганактан 2011-08-21 архивланды. 2011-07-20 тикшерелгән.
  10. Astronomers Measure Mass of Largest Dwarf Planet. HubbleSite (14 июня 2007). әлеге чыганактан 2011-08-18 архивланды. 28 сентября 2008 тикшерелгән.
  11. A. Akwagyiram. (2 августа 2005). Farewell Pluto?. Би-би-си. әлеге чыганактан 2011-08-21 архивланды. 28 сентября 2008 тикшерелгән.
  12. T. B. Spahr. (7 сентября 2006). Editorial Notice. Minor Planet Electronic Circular 2006-R19. Minor Planet Center. әлеге чыганактан 2011-08-21 архивланды. 28 сентября 2008 тикшерелгән.
  13. D. Shiga. (7 сентября 2006). Pluto added to official «minor planet» list. New Scientist. әлеге чыганактан 2011-08-21 архивланды. 28 сентября 2008 тикшерелгән.
  14. Richard Gray. (10 августа 2008). Pluto should get back planet status, say astronomers. The Telegraph. әлеге чыганактан 2011-08-21 архивланды. 28 августа 2008 тикшерелгән.
  15. Плутоний // Серебро—Нильсборий и далее / Ред.: Петрянов-Соколов И. В. — 3-е изд. — М.: "Наука", 1983. — Т. 2. — 570 с. — (Популярная библиоткека химических элементов). — 50 000 экз.

Калып:Link FA Калып:Link FA Калып:Link FA Калып:Link FA Калып:Link FA Калып:Link FA