Универсиада

Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.

Универсиада (ФИСУ) эмблемасы

Универсиа́да, Дөнья студентлары уеннары, Дөнья университетлары уеннары — Халыкара университетлар спорты федерациясе (ФИСУ) җитәкчелегендә студентлар арасында узучы дөньякүләм спорт чарасы.

«Универсиада» сүзе «университет» һәм «олимпиада» сүзләре кушылып барлыкка килгән.

ФИСУ (фр. Fédération Internationale du Sport Universitaire (FISU)) Универсиаданы халыкара спорт һәм мәдәният фестивале дип билгели.

Универсиада 17-28 яшьтәге студентлар һәм аспирантлар өчен 2 ел саен уздырыла, әһәмияте һәм вәкиллек киңлеге буенча Олимпия уеннарыннан соң икенче урында тора.

Студентлар уеннары җәйге һәм кышкы Универсиадага бүленә.

Тарих

XIX гасырда спорт аеруча тиз үсеш алгач баштан Бөек Британиядә, ә соңрак Аурупаның башка илләрендә һәм АКШта төрле уку йортлары вәкилләре арасында ярышлар уздыру киң тарала.

Олимпия Уеннары уздырыла башлагач аларга охшаган ярышлар студентлар арасында да оештырыла башлый.

Беренче уеннарның әйдәүчесе булып Франция җәмәгать эшлеклесе, галим, укытучы Жан Петижан (Jean Petitjean) чыга.

1923 елда Парижда Халыкара университетлар спорт конгрессы уздырыла. Конгресста катнашучылар Студентлар арасында дөнья чемпионаты уздырырга кирәк дигән нәтиҗәгә киләләр. Беренче ярышлар ул шул ук елның маенда Парижда уздырыла да.

1924 елда Варшавада (Польша) беренче тапкыр халыкара студентлар чемпионаты үтә. Әлеге чемпионатта спортчы-студентлар җиңел атлетика төрләре буенча ярышалар.

Шул ук елда Халыкара студентлар конфедерациясе оештырыла (ингл. The International Confederation of Students (ICS)). Конфедерация һәм студентлар тырышлыгы белән II Дөнья сугышына кадәр Аурупаның төрле шәһәрләрендә дөнья студентлары өчен ярышлар уздырылына: Прага (1925), Рим (1927), Дармштадт (1930), Турин (1933), Будапешт (1935), Париж (1937), Монте-Карло (1939).

Римда (Италия) узган (1927 ел) чемпионат программасы футбол, йөзү, фехтование һәм теннис белән баетыла. Катнашучылар саны да арта. Аурупа студентларыннан башка, ярышларга АКШ һәм Гаитидан да студентлар киләләр.

Шуңа да карамастан сугышка кадәрге елларда әлеге чараларда чагыштырмача әз кеше катнаша.

Икенче бөтендөнья сугышы тәмамлангач студентлар арасындагы ярышлар кабат уздырыла башлый.

Ярышлар Халыкара студентлар берлеге (ИСУ) (ингл. The International Students Union (ISU)) җитәкчелегендә Яшьләр һәм студентлар халыкара фестивале кысаларында үткәрелә. Рәсми атамалары — Дөнья студентлар уеннары (ингл. World Student Games). Уздырылган урыннар:

• 1947 Прага, Чехословакия
• 1949 Будапешт, Маҗарстан
• 1951 Берлин, ГДР
• 1953 Бухарест, Румыния
• 1954 Будапешт, Маҗарстан
• 1955 Варшава, Польша
• 1957 Мәскәү, СССР
• 1959 Вена, Австрия
• 1962 Хельсинки, Финляндия

Казан Универсиадасы эмблемасы һәм билгесе — лалә чәчәге

1948 елда Люксембургта Халыкара университетлар спорты федерациясе (ФИСУ) төзелә һәм ул альтернатив ярышлар — Университет спорты халыкара атналары уздыра башлый: Мерано (1949), Люксембург (1951), Дортмунд (1953), Сан-Себастьян (1955).

Шулай итеп сугыштан соңгы елларда бер юлы ике оешма студентлар арасында халыкара ярышлар оештыру белән шөгыльләнә. Әлеге күренеш илләрнең ике каршы лагерьга бүленүе белән аңлатыла (салкын сугыш башлануы).

1959 елда ИСУ һәм ФИСУ бергә Туринда (Италия) Халыкара студентлар уеннары уздыралар. Әлеге чарада 43 илдән килгән 1400 студент катнаша. Вакыйга хәзерге Халыкара студентлар уеннарына зур этәргеч була. Италия оештыручылары ярышларны Универсиада дип атарга тәкъдим итә. Сәяси тәэсирләрне киметү өчен җиңүчеләр исәбенә милли гимннар түгел, ә студентлар гимны — Гаудеамус Игитур («Gaudeamus Igitur») уйнатырга булалар.

I Кышкы Универсиада 1960 нчы елда Шамонида (Франция) уздырыла.

1973 елда VII Җәйге Универсиада Мәскәүдә үтә.

Татарстан спортчы-студентлары Универсиадаларда бик уңышлы катнашалар. Мисал өчен: 2007 нче елгы Бангкок Универсиадасында (Таиланд) 16 Казан студенты катнашып өч алтын, өч бронза һәм бер көмеш медаль алып кайталар, 2009 нчы елгы Белград Универсиадасында исә Казаннан 11 студент катнаша, шуларның икесе алтын һәм дүртесе көмеш медаль яулый.

Казан Универсиадасы талисманы — канатлы ак барс баласы Юни

2013 елның XXVII Җәйге Универсиадасы уздырылу урыны — Татарстан башкаласы Казан шәһәре.

Универсиада девизы

Универсиада девизы: Фән — Спорт — Дуслык — Тынычлык.

Универсиада (ФИСУ) эмблемасы һәм байрагы

Эмблема уртасында U латин хәрефе урнашкан. Аның тирәли, континентлар билгесе булган, зәңгәр, сары, кара, яшел, кызыл төсле биш йолдыз сүрәтләнгән. Олимпия байрагы ак төстә һәм аңа Универсиада (ФИСУ) эмблемасы төшерелгән.

Универсиада (ФИСУ) байрагы

Уеннар талисманы, эмблемасы һәм шигаре

Уеннар талисманы беренче тапкыр 1981 елның X Кышкы Универсиадада кулланылына. Хәзерге вакытта һәр Универсиаданың үзенең эмблемасы, талисманы, шигаре бар.

Спорт төрләре

Мәҗбүри спорт төрләре

Җәйге Универсиада спорт төрләре

Спорт гимнастикасы Нәфис гимнастика Өстәл теннисы Теннис

Җиңел атлетика Дзюдо Фехтование

Йөзү Суга сикерү Су полосы

Баскетбол Волейбол Футбол

Кышкы Универсиада спорт төрләре

Чаңгы узышлары Биатлон Таулы чаңгы спорты

Трамплиннан сикерү Сынлы шуу Хоккей

Кёрлинг Сноубординг Фристайл

Шорт-трек Төньяк комбинация

Өстәмә спорт төрләре

Оештыручылар өстәмә спорт төрләре буенча да ярышлар уздыра алалар. Мәсәлән, Казан Универсиадасында 12 өстәмә спорт төре буенча да ярышлар узачак:

Билбаулы көрәш Бокс Авыр атлетика

Академик ишкәк ишү Байдарка һәм каноэда ишкәк ишү Чирәм хоккее

Пляж волейболы Пляж футболы Регби

Велоспорт ВМХ Стендка ату Шахмат

Универсиада узган урыннар

Ел	Саны	Җәйге Универсиада	Саны	Кышкы Универсиада
1959	I	Турин, Италия		—
1960		—	I	Шамони, Франция
1961	II	София, Болгария		—
1962		—	II	Виллар-сюр-Оллон, Швейцария
1963	III	Порту-Алегри, Бразилия		—
1964		—	III	Шпиндлеров Млин, Чехословакия
1965	IV	Будапешт, Маҗарстан		—
1966		—	IV	Сестриере, Италия
1967	V	Токио, Япония		—
1968		—	V	Инсбрук, Австрия
1970	VI	Турин, Италия	VI	Рованиеми, Финляндия
1972		—	VII	Лейк-Плэсид, АКШ
1973	VII	Мәскәү, СССР		—
1975	VIII	Рим, Италия	VIII	Ливиньо, Италия
1977	IX	София, Болгария		—
1978		—	IX	Шпиндлеров Млин, Чехословакия
1979	X	Мехико, Мексика		—
1981	XI	Бухарест, Румыния	X	Хака, Испания
1983	XII	Эдмонтон, Канада	XI	София, Болгария
1985	XIII	Кобе, Япония	XII	Беллуно, Италия
1987	XIV	Загреб, Югославия	XIII	Штрбске Плесо, Чехословакия
1989	XV	Дуйсбург, Алмания	XIV	София, Болгария
1991	XVI	Шеффилд, Бөек Британия	XV	Саппоро, Япония
1993	XVII	Буффало, АКШ	XVI	Закопане, Польша
1995	XVIII	Фукуока, Япония	XVII	Хака, Испания
1997	XIX	Сицилия, Италия	XVIII	Муджу, Корея
1999	XX	Пальма де Мальорка, Испания	XIX	Попрад, Словакия
2001	XXI	Пекин, Кытай	XX	Закопане, Польша
2003	XXII	Тэгу, Корея	XXI	Тарвизио, Италия
2005	XXIII	Измир, Төркия	XXII	Инсбрук / Зеефельд, Австрия
2007	XXIV	Бангкок, Таиланд	XXIII	Турин, Италия
2009	XXV	Белград, Сербия	XXIV	Харбин, Кытай
2011	XXVI	Шэньчжэнь, Кытай	XXV	Эрзурум, Төркия
2013	XXVII	Казан, Рәсәй	XXVI	Марибор, Словения
2015	XXVIII	Кванджу, Корея	XXVII	Гранада, Испания

Кызыклы фактлар

• Универсиадада катнашучыларның якынча 60 проценты соңыннан Олимпия уеннарында да катнашалар.
• 1923 нче елда Парижда узган Халыкара студентлар ярышларын Жан Петижан Университетлар олимпия уеннары дип атарга уйлаган, ләкин Халыкара Олимпия Комитетының икенче президенты Пьер де Кубертен аның ул фикерен хупламаган.

Чыганаклар

• Халыкара университетлар спорты федерациясе рәсми сайты (ингл.)
• Казан 2013 Универсиадасы рәсми сайты (ингл.) (рус.)
• 20 нче Казан урта мәктәбе сайты (рус.) — Универсиада 2013 мәкаләсе
• Инглиз Википедиясе (ингл.)
• Рус Википедиясе (рус.)
• Vipkazan.ru сайты (рус.) — Универсиадалар тарихы
• Рәсәй гомуми белем бирү порталы (рус.)

Моны да карагыз

• Казан 2013 Универсиадасы
• Олимпия уеннары
• Паралимпия уеннары

Сылтамалар

• Халыкара университетлар спорты федерациясе рәсми сайты (ингл.)
• Казан 2013 Универсиадасы рәсми сайты
• Универсиадалар тарихы