Vasiliy II

Vasiliy II Tyomnıy (Suqır)

Vasiliy II Tyomnıy (Suqır) - (10.3.1415, Mäskäw - 27.3.1462, şunda uq), Mäskäw böyek kenäze (1425 yıldan). Kenäz Vasiliy I neñ ulı. 1417 yılda, abıyları wafatınnan soñ, Mäskäw kenäzlege täxetenä waris bulıp qala.

Tarix

Vasiliy II baliğ bulğançı, däwlät belän anası Sofia, mitropolit Fotiy, boyar İ.D. Vsevolojskiy h.b. idärä itä.

Täxet öçen köräş

Vasiliy II täxetkä utırğannan soñ ozaq yıllar däwamında (1425-53) böyek kenäz täxete öçen üzara köräş bara: Galitsiä kenäze Yüriy Dmitrieviç, anıñ ulları Vasiliy Kosoy häm Dmitriy Şemyaqa üz östenleklären däğwalıylar. Vasiliy II gä ber ük waqıtta Litva häm Altın Urda basımına qarşı da köräşergä turı kilä.

Suğış ciñelüläre

1437 yılda Altın Urda täxetennän quılğan Oluğ Möxämmäd xan kenäzlekneñ çik buyındağı Biläw qalasında tuqtalğaç, Vasiliy II aña qarşı 40 meñlek ğäskär cibärä, ul ğäskär tar-mar itelä ( Biläw yanındağı suğış ).

Oluğ Möxämmäd ulı Mäxmüd xan köçlärenä qarşı toru da uñışsız tämamlana - Suzdal' yanındağı suğışta (1445) Vasiliy II ğäskäre ciñelä, kenäz üze yaralana häm qulğa alına (Suzdal' yanındağı suğış).

Zur külämdä yolım aqçası tüläw häm Tuqtamış xan zamanında atasına birelgän Xankirmän bilämäsen qaytaru şartı belän azat itelä. Mondıy kileşü boyarlar arasında qänäğätsezlek tudıra.

Fetnä häm suqıraytu

Şunnan faydalanıp, kenäz D. Şemyaka 1446 yılda fetnä oyıştıra, Vasiliy II ne äsir itä häm suqırayta (Vasiliy IIneñ «Tyomnıy» quşamatı şul waqiğağa bäyle).

Şul yılnıñ dekaberendä Vasiliy II, Mäskäw boyarlarına häm Qazan xanlığı yärdämenä tayanıp, qabat üz täxetenä utıra, D. Şemyaka yaqlı köçlärne tar-mar itä.

Eçke säyäsät

Üz idäräçelegen nığıtu çaraların kürä başlıy, kenäzlekneñ wağraq udel bilämälären yuqqa çığara, berläşterä. Tübän Novgorod kenäzlegen häm öleşçä Yaroslavl' kenäzlege bilämäsen üz kenäzlegenä quşuğa ireşä. Könçığıştağı Vyatka, Perm häm Tönyaq-könçığış Peçora cirbilämälären yawlaw suğışları alıp bara.

Salım tüläw tärtiben barlıq kenäzlek bilämälärendä bertörle itep üzgärtä, salım tüläwçelärneñ san isäben, ixtimal, cir bilämäläreneñ külämen dä, sanawnı ütkärtä. Vasiliy II idärä itkändä feodallarğa cir bilämäläre büläk itep birü oçraqları kimetelä.

Cirne berketü, krästiännärneñ küçenep yörüen çikläw çaraları kürelä. Tatar feodallarına rus kenäzlegendä ayırım cir bilämälär (udel cirläre) birelä. Vasiliy II idärä itkändä Qasıym xanlığı barlıqqa kiterelä. Vasiliy II Novgorodqa berniçä märtäbä yaw belän bara (1441, 1456, 1460 h.b.), 1458 yılda Noqrat ciren, şul isäptän Noqrat tatarların (Ar yağı bäkläre bilämäsen) Mäskäwgä buysındıra.

Monı da qarağız

• Oluğ Möxämmäd
• Biläw yanındağı suğış
• Suzdal' yanındağı suğış

Tışqı sıltamalar

• Bolğar däwläte
• tatarile.org. Василий II
• Зимин А.А. Витязь на распутье. Феодальная война в России XV в. М.,1991.