Almış Cäğfär ibn Şilki

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.

Bolğarğa İlçelek kilüe

Almış (Almas) iltäbär yäki Almış ämir, Almuş, Almas, Almış mälik, Almış patşa, Almış (Abdallah) Cäğfär ibn Şilki (9. yöz axırı – 10. yöz urtaları), İdel buyı Bolğarı idaräçese (iltäbäre). Möselmanlıqta alğan iseme Cäğfär bine Abdallah. Şilkineñ ulı. 10. yöz başında Xäzär qağanlığına buysınğan Urta İdäldäge il-bäklek xakime. Xäzär qağanlığına buysınudan qotılu teläge belän Bolğar qäbilälären berläşterü öçen köräşä. Bağdad xälifäsenä ilçelä cibärä. 922. yılda âl-Moqtädir xälifä ilçeläre Bolğarğa kilä. Almış iltäbär idaräse waqıtında İdel buyı Bolğarı möstäqil däwlät bulıp oyışa.

İslam dine qabul itüe

Qara pulat - Bolğar xөkeme

Almış, Bağdad xälifätenä ilçelär cibärep, üz ilendä islam tärtiplären urnaştıruda yärdäm itü häm bolğarlarğa möselman dinen öyrätü öçen üzenä fäqeyh—şäriğät xoquqların yaxşı belüçe keşe cibärüne ütengän. Bolğar bieneñ üteneçe qänäğätländerelgän.

Bağdadtan ilçelege

922 yılda Bağdadtan Urta Aziä aşa bolğarlarğa ilçe Susan är-Rassi häm ilçelekneñ särqätibe Äxmät ibne Fadlan citäkçelegendäge wäkillek kilep citkän. Näq menä ilçelekneñ asılda töp wazifasın ütäwçe İbne Fadlan Bağdadqa äylänep qaytqannan soñ üzeneñ «Risalä»sen yazğan. (Risalä—berär mäqälä, keçeräk kitap digän süz.)

İlçelek borınğı bolğarlar ilenä hicri belän 310 yılnıñ 121 möxärrämendä ayaq basa. Bu bezneñçä yıl isäbe belän 922 yılnıñ 12 mayına turı kilä.

Bolğar patşası Almış (İbne Fadlan anı, däwlät başlığı bularaq, «mälik» dip atıy, ğäräpçä patşa digän süz) ilçelekne ifrat zur tantana belän qabul itkän. Ğäräplär aña qimmät büläklär häm xälifäneñ yaqlawı bilgese itep däwlät bayrağı tapşırğannar. Berniçä könnän, comğa könne, tantanalı töstä ğibadät qılğannar, xötbä, yağni comğa namazı uqığannar.

İslam dine räsmi räweştä iğlan itüe

İke aydan soñ, böten bolğar xalqı qorıltayın cıyıp, şul uq Bağdad ilçeläre aldında Almas islamnı qabul itüne räsmi töstä böten xalıq isemennän iğlan itkän.

Şul räweşçä, däwlät dine itep islamnı qabul itü bolğar häm alarğa qärdäş qäbilälärne berläşterüne tögällär çorı, tönyaqta bolğarlarnıñ üzäkläşterelgän yaña däwläteneñ—İdel Bolğarınıñ tämam oyışıp citü waqıtı bulıp sanala.

Almış İslam dine qabul itkännän soñ Abdallah iseme alğan. Ämir Abdallah Cağfar ibn Şilki - berençe Bolğar ämire bulğan.

Monı da qarağız

• Bolğar bizäleş sänğäte
• Bolğar çigä asılması
• Bolğar
• Ağa bazar
• Böyek Bolğar ile
• İdel Bolğarı ictimaği-säyäsi tözeleşe
• İdel buyı Bolğar däwläte
• Qazan yanındağı suğış (1506)
• Möxämmät-Ämin xan
• Tuqtamış xan

Tışqı sıltamalar

• Bolğar däwläte
• Повесть временных лет. М.-Л., 1950. Ч. 1-2; Полное собрание русских летописей. М., 1949. Т. 2; М., 1962. Т. 1, вып. 2.
• Волжская Булгария и Русь. Казань, 1986.