Адавие Эфендиева
Адавие Эфендиева | |
---|---|
Туган | 1879 Кизләү, Таврия губернасы, Россия империясе |
Үлгән | 1944 Сәмәрканд, Үзбәкстан ССР, СССР |
Һөнәре | рәссам, чигүче |
Адавийе Эфендиев (кырымтат. Adaviye Efendiyeva, Адавие Эфендиева; 1879, Евпатория — 1944, Сәмәрканд янында, Үзбәкстан) — кырым татар рәссам-орнаменталисты.
Биографиясе[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Адавийе Эфендиев 1879 елда Таврида губернасының Евпатория шәһәрендә туган. Иртә яшьтән әбисеннән чигү һәм туку сәнгатенә өйрәнә[1]. Чигү өчен станокка башлангыч тапкыр 12 яшендә утыра, ә 4 елдан соң атасы аңа туку станогын сатып ала һәм аны уку өчен тукучылык остасын яллый[2].
1928 елда Адавийе Евпатория музееның милли чигү түгәрәген җитәкли, чигү техникасына өйрәтә. 1930 елда әртил эшчесе, ары «Эски Урнек» («Иске бизәк») артелендә чигү инструкторы була. 1937 елга кадәр 500-ән артык орнаментлар ясый. 1944 елда кырым татарларын депортацияләү вакытында Сәмәрканд шәһәре янында вафат була. Аклана.
Иҗаты[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
1935 елдан Адавийе сәнгать күргәзмәләрендә катнаша. Башлангыч сүрәтләре Мәскәүдә уздырылган Кырым татарлары һәм караим татарлары халык сәнгате осталарының күргәзмәсендә, шулай ук I Бөтенроссия сынлы сәнгаттә бүлешерлек күргәзмәсендә күрсәтелә[1]. Аның орнаменты белән бизәкле изделиеләр Аурупада һәм АКШ-та күрсәтелә. Адавийе Эфендиева 200-дән артык орнаменталь композициянең авторы булып тора[3]. Аның әсәрләре арасында — ашъяулык, никах тастымаллары, бизәкле билбаулар бар[4]. Сәнгать гыйлеме белгече Исмет Заатов буенча, аның ижадына сүрәтнең аңлаешлыгы, махсус генә булган композиция хас. Адавийе Эфендиев үзенең композицияләре турында болай дип сөйли: «Минем орнаментларым — минем уйларым»[2]. Аның «Промшвей» артеле укучылары арасында Алиева, Бекирова һ.б. бар[5]. Эскизлары һәм сүрәтләре Таврида үзәк музее фондларында (Симферополь) саклана.
-
Композиция (июнь 1943)
-
Вырезка (май 1943)
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ 1,0 1,1 Катерина Качур. «Мої орнаменти — мої думки» — Адавіє Ефендієва (Крим) (uk). rukotvory.com.ua. әлеге чыганактан 2016-09-21 архивланды. 2021-03-12 тикшерелгән.
- ↑ 2,0 2,1 Заатов И.. НАРОДНОЕ И ДЕКОРАТИВНО-ПРИКЛАДНОЕ ИСКУССТВО КРЫМСКИХ ТАТАР.
- ↑ В. М. Басиров. ЕФЕНДІ́ЄВА Адавіє (uk). Енциклопедія сучасної України.
- ↑ Деятели крымскотатарской культуры (1921—1944 гг.) : Биобиблиографический словарь // Українська біографістика. — 1999. — Вип. 2.
- ↑ Адавие Эфендиева. medeniye.org (2 апреля 2009).
Әдәбият[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Исмет Заатов. Крымскотатарское декоративно-прикладное и изобразительное искусство. — Симферополь : ТАРПАН, 2003. — 336 с.
- П. Я. Чепурин. Орнаменталь шитье Крыма. — Москва; Ленинград : Всесоюзное кооперативное объединенные издательство, 1938. — 63 с.
- Творчество крымских вышивальщица // Красный Крым. — 1936. — 15 нояб.; 1937. — 29 сент.
- Иоффе М. Вышивальщица // Красный Крым. — 1940. — 8 марта
- П. Чепурин. Ворцы орнамента // Красный Крым. — 1940. — 14 марта.
- Крымскотатарский художники : биобиблиогр. словарь / сост. Э. Я. Черезова. — Симферополь : Доля, 1999