Суборбиталь космик очыш
Суборбиталь очыш ул очу аппаратының баллистик траектория буенча беренче космик траекториядән азрак тизлек белән очуы, ягъни Җирнең ясалма иярченен орбитага чыгару өчен җитәрлек түгел. Суборбиталь очыш планета өслегеннән түбән перицентрлы, ягъни планетаның ясалма иярчене орбитага чыкмыйча, баллистик траектория буенча эллиптик тизлек белән аппарат очышы.[1]
Икенче билгеләмә буенча, суборбиталь очыш шулай ук Беренче космик тизлекнең зурлыгы буенча икенче космик (параболик) тизлекнең зурлыгына кадәр булган тизлекләрдә дә башкарыла ала. Мондый очышлар, мәсәлән, тизлекнең катгый вертикаль җыелмасында, шулай ук двигательләр сүнгән вакытта аппаратның тизлек векторы формалашкан траектория планета өслегеннән түбәнрәк перицентрга ия булганча юнәлдерелгән башка очракларда мөмкин. Шул ук вакытта аппарат, җитәрлек зур тизлеккә карамастан, планетаның ясалма юлдашы була алмый.
Халыкара аэронавтика Федерациясе (Фаи) классификациясенә ярашлы, 100 км биеклектәге очыш (карман линиясе) космик дип санала. АКШ хәрби-һава көчләре классификациясе буенча, космоска очу дип биеклеге 50 мильдән (якынча 80 км) артык булган очыш санала, ләкин чынлыкта, Атмосфераның югары катламнарында (термосфера) очу андый түгел.
Тарих[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Суборбиталь очышларның беренче уңышлы омтылышлары 1944 елда Германиядә пенемюндта «ФАУ-2» хәрби баллистик ракетасын сынаганда ясала[2]. Сынаулар вакытында вертикаль очыш вакытында ракета 188 км биеклеккә җитә, бу, хәзерге үлчәүләр буенча, суборбиталь очыш дип санала. «Фау-2» ракеталары пилотсыз булган. Шулай ук АКШның Көнчыгыш ярларына һөҗүм итү өчен америка проекты бар, ул дөньяда беренче ике баскычлы континенталь-ара ракета (мбр) A9/A10 Amerika — Rakete булдыра, аның баш өлеше сугыш башлыгы белән суборбиталь очыш ясый һәм башта радиомаяк аша, ә аннары кабинадан парашют белән чыгып баручы һәм Атлантик океан. А-9 икенче баскычы сынаулары 1945 елның 8 гыйнварыннан башлап берничә тапкыр үткәрелә.
1946 елның 24 октябрендә Нью-Мексико штатындагы Уайт Сандс ракета сынау полигоныннан җибәрелгән ФАУ-2 (V-2) ракетасына урнаштырылган 35 мм кинокамера ярдәмендә 105 км биеклектән Җир фотосы алына.моңа кадәр 1935 елда Explorer II һава шары экспедициясе кысаларында алынган 22 км биеклектән Җир фотолары булган ел[3].
1947 елның 18 октябрендә СССРда Капустин Яр полигоныннан немец ракетасы ФАУ-2 (V-2)[4][5]. 1940 еллар ахырында 1950 еллар башында Советлар Союзында 100 км биеклеккә ирешү белән берничә очыш үткәрелә.
1951 елның 22 июлендә Р-1в ракетасында дезик һәм Цыган этләренең суборбиталь очышы була, алар 101 км биеклектә булган һәм аннан исән-сау кайткан беренче хайваннар була. Р-1б очышлары космонавтларның суборбиталь очышларының ВР-190 проекты яшерен программасы буенча әзерлек буларак каралган, рәсми мәгълүматлар буенча, ул гамәлдән чыгарылган, гәрчә конспирологик теорияләрнең кайбер Тарафдарлары уңышсыз пилотлы очышлар барыбер 1957—1959 елларда башкарылган дип раслыйлар.
1960 елларда АКШта 15 пилотлы суборбиталь очышлар башкарыла. Ике очыш Меркурий (Mercury) программасы буенча үткәрелгән кораблар Фридом — 7 (Freedom-7) һәм Либерти Белл-7 (Liberty Bell-7) баллистик траекториягә ракета-йөкче Редстоун (Redstone) белән чыгарылган. Бу ике очыш та мфа һәм АКШ һава көчләре версиясе буенча космик дип танылган, ә аларның пилотлары АКШның беренче астронавтлары булган.
Унөч суборбиталь очыш х-15а ракета самолетында башкарыла. Бу унөч очышның барысы да АКШ һава көчләре версиясе буенча космик дип танылган. Бары тик ике Х-15а очышы гына (таблицада № 3 һәм 4) Фаи тарафыннан да космик дип танылган.
1975 елда Союз-18-1 корабын орбитага чыгару вакытында 11а511 Союз (Х15000-23) ракета-ташучысы эшләми башлый. Нәтиҗәдә, космик корабль орбитага чыкмый, ә суборбиталь траектория буенча оча.
2018 елның 11 октябрендә Байконур космодромыннан Союз-ФГ ракета-ташучысын җибәрү авария белән тәмамлана. «Союз МС-10» космик корабы экипажы күпмедер вакыт ирекле суборбиталь очышта була. НАСА белгечләре очышны космик дип таныды, чөнки шартлы «Кармана линиясе» киселә.[6][7][8]
Заманча коммерция системалары һәм планнары[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Өч суборбиталь очыш (таблицада № 68) беренче тапкыр шәхси космик самолетта spaceshipone (СпейсШипУан) (Космос корабы № 1) башкарылган.
2010 елларда шәхси космик туризм кысаларында суборбиталь очышлар киң җәмәгатьчелеккә «SpaceShipTwo» авиакосмос системаларында тәкъдим ителә. Шулай ук «ARCASPACE — Stabilo», «New Shepard» һәм башка ракета системаларында сынаулар үткәрелә. АКШТА даими суборбиталь очышлар башкару өчен беренче космопорт төзелә инде[9].
Шулай ук суборбиталь пассажир авиалайнерлары (мәсәлән, «SpaceLiner» Сура) һәм тиз җавап бирүче хәрби транспортниклар проектлары бар.
| № | Дата | Очу аппараты | Ирешелгән биеклек | Пилот |
|---|---|---|---|---|
| 1 | 5 май, 1961 |  Меркурий-Редстоун-3
|
186 км | Алан Бартлет Шепард |
| 2 | 21 июля 1961 | Меркурий-Редстоун-4
|
190,3 км | Вирджил Айвен Гриссом |
| 3 | 19 июль, 1963 | North American X-15, 90-й полёт
|
106 км | Джозеф Уокер |
| 4 | 22 август, 1963 | North American X-15, 91-й полёт
|
108 км | Джозеф Уокер |
| 5 | 5 апрель, 1975 | Союз-18-1
|
192 км | Василий Григорьевич Лазарев, Олег Григорьевич Макаров |
| 6 | 21 июнь, 2004 | SpaceShipOne, 15-й полёт
|
100,124 км | Майкл Мелвилл |
| 7 | 29 сентябрь, 2004 | SpaceShipOne, 16-й полёт
|
102,93 км | Майкл Мелвилл |
| 8 | 4 октябрь, 2004 | SpaceShipOne, 17-й полёт
|
112,014 км | Брайан Бинни |
| 9 | 11 октябрь, 2011 | Калып:Россия байрагы Союз МС-10 | 93 км | Алексей Овчинин, Тайлер Хейг |
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Приведённое определение является следствием из определения термина «суборбитальная траектория» в законодательстве США — 49 USC § 70102 (20) (2004):
Суборбитальная траектория — заданная траектория полёта ракеты-носителя, спускаемого аппарата или любой его части, мгновенная точка падения которого в условиях вакуума не выходит за пределы поверхности Земли.
Төп тексты (ингл.) Suborbital trajectory — the intentional flight path of a launch vehicle, reentry vehicle, or any portion thereof, whose vacuum instantaneous impact point does not leave the surface of the Earth.
- См. Draft Guidelines for Commercial Suborbital Reusable Launch Vehicle Operations with Space Flight Participants 2009 елның 11 май көнендә архивланган..
- ↑ Walter Dornberger. Peenemünde. Moewig Dokumentation. — Berlin : Pabel-Moewig Verlag Kg, 1984. — Т 4341. — С. 297. — ISBN 3-8118-4341-9.
- ↑ 70 лет первому снимку Земли из космоса 2017 елның 19 май көнендә архивланган., 24 октября 2016
- ↑ Первый в СССР запуск баллистической ракеты А-4.
- ↑ Черток Б. Е. Глава 4. Становление на родной земле. Три новые технологии — три государственных комитета // Ракеты и люди. — М.: Машиностроение, 1999. — Т. 1. Ракеты и люди.
- ↑ Thomas Burghardt (2018-10-18). NASA and Roscosmos trying to avoid an empty Space Station. 2019-03-07 тикшерелгән.
- ↑ Баллистический спуск. N+1 Интернет-издание (2018-10-11). 2019-03-07 тикшерелгән.
- ↑ НАСА признало аварийный полет Хейга и Овчинина космическим. РИАНовости (2018-12-04). 2019-03-07 тикшерелгән.
- ↑ Первый космопорт 2013 елның 26 октябрь көнендә архивланган. // Космос-журнал 2013 елның 26 октябрь көнендә архивланган..
Сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
|
|
Бу мәкалә тулысынча яки өлешчә төп нөсхәсе Рус Википедиясендәге «Суборбитальный космический полёт» мәкаләсе нигезендә ясалды. Авторлар исемлеген төп мәкаләнең үзгәртүләр тарихы битеннән карый аласыз. |
