Açıq Törgäk Proyektı (ODP) исемле битнең чыганагын карау

{{twinLAT|Ачык Төргәк Проекты (ODP)}}
{{Сайт
|исем = Açıq Törgäk Proyektı (ODP)
|логотип = 
|URL = [http://www.dmoz.org/ dmoz.org]
|Cкриншоты = [[Файл:dmoz.jpg|250px]]
|Табышлы = Yuq
|Төр = Saytlar törgäge
|Теркәлү = Mäcbüri tügel 
|Телләр = Küptelle
|Урнашу = 
|Хуҗасы = [[Netscape Communications|Netscape]] ([[AOL]])
|Эшли башлау вакыты = 5 iün 1998 (2 [[Säfär]] 1419)
|Эше тәмамлану вакыты = 
|Хәләте = Эшли
|Телефон = 
|Башка мәгълүмат =
}}

'''Açıq Törgäk Proyektı (ODP)''' ({{lang-en|Open Directory Project (ODP)}}, {{lang-ru|Открытый Каталог (ODP)}}) şulay uq '''DMOZ''' (ODPnıñ başlanğıç domen isemennän kilä - '''D'''irectory.'''MOZ'''illa.org) iseme belän tanılğan bötendönya [[päräwez]] säxifälärenä [[sıltama]]larnı tuplawçı [[açıq eçtälekle]] küptelle [[saytlar törgäge]].

== Törgäk turında mäğlümat ==
Açıq törgäk, [[insan]]nar tarafınnan tulılandırılğan häm [[İnternet]] eçtälägen çağıldıruçı iñ zur [[proyekt]]lardan berse. Törgäk [[fidaqär]] [[möxärrir]]lär tarafınnan tulılandırıla. Härber sayt üzenä turı kilgän bülekkä buşqa östälä, aqçağa östäw [[qatğıy]] tıyıla. Päräwezneñ iñ zur [[ezlägeç]]läre häm portalları törgäklären Açıq törgäkneñ [[mäğlümat cıyılması]]n qullanıp tözilär. Şularnıñ arasında: [[Netscape Search]], [[AOL Search]], [[Google]], [[Lycos]], [[HotBot]], [[DirectHit]], [[Alexa]], [[Yahoo]], [[MSN]] häm yözlärçä başqa sayt. Şulay itep, saytnıñ törgäkkä elägüwe anıñ [[säxifä abruyı]]n ([[PageRank]]) şaqtıy üsterä ala. Şulay uq, qayber waqıt Google [[ezläw näticäläre]]ndäge [[snippet]]larnı saytnıñ [[DMOZ]]da yazılğan taswirlamasınnan ala.

Açıq törgäk [[1998 yıl]]nıñ [[5 iün|5 iünendä]] (''[[Hicri_täqwime|Hicri]]'' - 10 [[Säfär]] 1419) Riçard Skrenta häm Bob Truyel tarafınnan açıldı. Berençe waqıtlarda proyekt '''GnuHoo, NewHoo''' häm '''ZURL''' isemnären taşıy ide. [[17 noyabr']]dä (28 [[Räcäb]]) [[Netscape]] şirkäte törgäkne satıp aluwı turında iğlan itkäç, proyekt bügenge isemen aldı. Açıq Törgäk Proyektınıñ xäzerge [[säxib]]e - Netscape. İsemendä [[Mozilla]] süze buluwına qaramastan, [[Mozilla waqfı]] häm Mozilla proyektları belän hiçber nindi bäyläneşe yuq.
=== Törgäkneñ eçtälege ===
[[2011 yıl]]nıñ [[17 mart]] (12 [[Rabiğel-axır]] 1432) könenä törgäktä tuplam 4 855 147 sayt 1 005 887 bülekkä östälgän, törgäk 88 telgä bülengän, 103 tel bülege [[Sınaw rejimı]]nda. Böten tarixı buyınça törgäktä 90 367 möxärrir qatnaşqan. 
==== Törgäk bülekläre ====
# Arts - [[Sänğät]] 
# Business - Eş
# Computers - [[Sanaq]]
# Games - Uyın
# Health - Sälamätlek
# Home - Öy-uçaq
# News - Yañalıqlar
# Recreation - Quñel açu
# Reference - Belem
# Regional - Ölkälär
# Science - [[Fän]]när
# Shopping - Satıp alu
# Society - [[Cämğiät]]
# Sports - [[Sport]]
# Kids and Teens - Balalar häm üsmerlär
# World - Dönya
==== World - Dönya bülege====
World - Dönya bülege - ul tellär isemlege. Härber tel bülegendä üzeneñ bülekläre bar, häm şul teldäge saytlar barı tik bu büleklärgä östälä.

World - Dönya bülegendä tübändäge 88 tel bar:

[[Tatar tele|Tatar]], [[Afrikaans tele|Afrikaans]], [[İngliz tele|İngliz]], [[Ğäräp tele|Ğäräp]], [[Ärmän tele|Ärmän]], [[Astrianu tele|Astrianu]], [[Azärbaycan tele|Azärbaycan]], [[İndoneziä tele|İndoneziä]], [[Mälay tele|Mälay]], [[Bangladeş tele|Bangladeş]], [[Başqort tele|Başqort]], [[Belarus tele|Belarus]], [[Bosniyä tele|Bosniyä]], [[Breton tele|Breton]], [[Bolğar tele|Bolğar]], [[Katalon tele|Katalon]], [[Çex tele|Çex]], [[Ğädi Qıtay tele|Ğädi Qıtay]], [[Ğädäti Qıtay tele|Ğädäti Qıtay]], [[Daniyä tele|Daniyä]], [[Alman tele|Alman]], [[Eston tele|Eston]], [[İspan tele|İspan]], [[Esperanto tele|Esperanto]], [[Bask tele|Bask]], [[Frantsuz tele|Fransız]], [[Wäls tele|Wäls]], [[Friz tele|Friz]], [[Friul tele|Friul]], [[Farey tele|Farey]], [[İrland tele|İrland]], [[Şotland tele|Şotland]], [[Galiyä tele|Galiyä]], [[Grek tele|Grek]], [[Ğucarati tele|Ğucarati]], [[Yevrey tele|Yevrey]], [[Hind tele|Hind]], [[Xorwat tele|Xorwat]], [[İnterlingwa tele|İnterlingwa]], [[İsland tele|İsland]], [[İtalyan tele|İtalyan]], [[Yapon tele|Yapon]], [[Qannada tele|Qannada]], [[Qaşıb tele|Qaşıb]], [[Qazaq tele|Qazaq]], [[Suwaxili tele|Suwaxili]], [[Корей теле|Korey]], [[Qord tele|Qord]], [[Latwiyä tele|Latwiyä]], [[Lüksemburg tele|Lüksemburg]], [[Litva tele|Litva]], [[Latin tele|Latin]], [[Macar tele|Macar]], [[Makedon tele|Makedon]], [[Marasi tele|Marasi]], [[Niderland tele|Niderland]], [[Tönyaq Friz tele|Tönyaq Friz]], [[Norvegiä tele|Norvegiä]], [[Üzbäk tele|Üzbäk]], [[Oksitan tele|Oksitan]], [[Osetin tele|Osetin]], [[Farsı tele|Farsı]], [[Polşa tele|Polşa]], [[Portugaliyä tele|Portugaliyä]], [[Päncäbi tele|Päncäbi]], [[Rumın tele|Rumın]], [[Romanş tele|Romanş]], [[Urıs tele|Urıs]], [[Sardin tele|Sardin]], [[Şärıq Friz tele|Şärıq Friz]], [[Alban tele|Alban]], [[Sitsiliä tele|Sitsiliä]], [[Sinhal tele|Sinhal]], [[Sloven tele|Sloven]], [[Serb tele|Serb]], [[Fin tele|Fin]], [[Şved tele|Şved]], [[Tağal tele|Tağal]], [[Taywan tele|Taywan]], [[Tamil tele|Tamil]], [[Telugu tele|Telugu]], [[Tay tele|Tay]], [[Vyetnam tele|Vyetnam]], [[Törek tele|Törek]], [[Törekmän tele|Törekmän]], [[Ukrain tele|Ukrain]], [[Uyğır tele|Uyğır]], [[Qırğız tele|Qırğız]] telläre.

Sınaw rejimında tağın 103 tel bar.

==== Törgäktä törki tellär ====
* [[Tatar tele|Tatarça]]
* [[Başqort tele|Başqortça]]
* [[Törek tele|Törekçä]]
* [[Azärbaycan tele|Azärbaycança]]
* [[Üzbäk tele|Üzbäkçä]]
* [[Qazaq tele|Qazaqça]]
* [[Törek tele|Törekçä]]
* [[Uyğır tele|Uyğırça]]
* [[Törekmän tele|Törekmänçä]]
* [[Qırğız tele|Qırğızça]]
* Sınaw rejimında: [[Qırımtatar tele|Qırımtatarça]], [[Çuwaş tele|Çuwaşça]], [[Yaqut tele|Yaqutça]]
=== Proyektnıñ program tä'minatı ===
Açıq Törgäk Proyektınıñ cıyılma häm eş itü öçen qullanılğan [[programma tä'minatı]]nıñ [[çığanaq kod]]ı yabıq räweştä. Açıq Törgäk buyınça ezläw program tä'minatı itep [[Mozilla Public License]] buyınça taratıluçı üzgärtelgän [[Isearch]] programması qullanıla. Möxärrirlär [[internet-cıyını]] isä üzgärtelgän [[phpBB]] belän eşli.

[[ODP]] [[mäğlümat cıyılması]] [[RDF]]-[[nösxä]] räweşendä dä çığarıla. [[Nösxä]] tüläwsez taratıla, häm anı barı tik [[Open Directory License]] [[şartnamäse]]nä buysınaraq qullanırğa yarıy. 2000 yıldan RDF-nösxä, ä böten törgäk 2004 yıldan başlap [[UTF-8]] [[kodirovka]]sında eşli. 
=== Bäxäsläşü häm tänqiyt ===
Açıq Törgäk möxxärrirläre östälgän saytlarnı ozaq eşkärtälär dip ODP zur [[tänqiyt]]lärgä [[duçar]] bula. Monıñ berniçä säbäbe bar: berençedän, möxärrirlär eşne tüläwsez, üz waqıtların [[fida]] qılıp başqaralar. İkençedän isä, qayber büleklärdä östälengän saytlar sanı bik zur, alarnı barısın da qarap çığu öçen baytaq waqıt kiräk, şulay uq, möxärrirlär ğadi qullanuçılar öslägän saytlarnı eşkärtüdän başqa üzläre dä qızıqlı häm faydalı saytlarnı östilär. Älegä Tatar bülegendä saytlar sanı bik küp tügel, şuña kürä, saytlarnı qarap çığu qısqa däwer eçendä ütä. 
== Törgäkneñ Tatar bülege ==
[[Räsem:dmoztat.jpg|right|thumb|Tatarça DMOZ]]

=== Tatar bülegeneñ tarixı ===
DMOZ törgägeneñ tatarça bereneçe bülege [[2003 yıl]]nıñ [[6 ğıynwar]]ında (''[[Hicri_täqwime|Hicri]]'' - 11 [[Zölqağdä]] 1423)  açılğan. Başta bülek här yaña tel bülege sıman "[[Sınaw]]" rejimında eşläp, soñraq ğomumi World bülegenä küçerelgän. Tatar bülegeneñ berençe möxärrire [[Кулланучы:Albert_Fazlî|Albert Fazlî]] (''alber''<ref>{{Citation |title=Editor: alber |url=http://www.dmoz.org/public/profile?editor=alber |access-date=2011-03-19 |archive-date=2011-11-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111119192739/http://www.dmoz.org/public/profile?editor=alber |dead-url=yes }}</ref>) äfände ide. Ul zamannarda Tatar saytları küp bulmawına qaramastan, ul 1400gä yaqın ğämäl (östäw, üzgärtü, beterü) eşlägän. DMOZ loglarında soñğı ğämäle [[2004 yıl]]nıñ [[25 iün]] (5 [[Cömädel-äwwäl]] 1425) könendä terkälgän. Berençe möxärrir 100dän artıq faydalı sıltama cıyğan ide. Soñraq Albert äfände urıs möxärrirläre belän süzgä kileşep, alarnıñ millätçeleklärennän tuyıp, törgäktän ayırıldı.

=== Tatar bülegeneñ bügengese ===
Xäzerge waqıtta Tatar bülegedä ike möxärrir bar: [[Кулланучы:Muhtac|Albert Azat ulı Äxätov]] (''muhtac''<ref>{{Citation |title=Editor: muhtac |url=http://www.dmoz.org/public/profile?editor=muhtac |access-date=2011-03-19 |archive-date=2011-05-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110504114542/http://www.dmoz.org/public/profile?editor=muhtac |dead-url=yes }}</ref>) häm Aydın Salis ulı Mämmädov (''salis''<ref>{{Citation |title=Editor: salis |url=http://www.dmoz.org/public/profile?editor=salis |access-date=2011-03-19 |archive-date=2017-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170302214054/http://www.dmoz.org/public/profile?editor=salis |dead-url=yes }}</ref>). Şulay uq urıs bülegeneñ milläte tatar bulğan möxärrir ''raouf''<ref>{{Citation |title=Editor: raouf |url=http://www.dmoz.org/public/profile?editor=raouf |access-date=2011-03-21 |archive-date=2011-02-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110221101221/http://www.dmoz.org/public/profile?editor=raouf |dead-url=yes }}</ref> Tatar bülegeneñ möxärrirlärenä daimi räweştä yärdäm itä.

2011nçı yılnıñ 17 mart (12 [[Rabiğel-axır]] 1432) könenä proyektnıñ Tatar öleşendä 381 säxifä östälgän, 200dän artıq sayt äle tikşerelmägän, yäisä isem/[[taswirlama]]sı tözelmägängä möxärrirlär tarafınnan xuplanmağan. Tatar saytların yasawçılar DMOZ törgägen belmägängä, yäisä [[tatnet]]ta saytlarnıñ [[üzara köräşü]] bulmağanğa östälgän saytlarnıñ kübese möxärrirlär tarafınnan östälä. [[Xälbuki]], törgäkkä elägü saytnıñ [[ezlägeç]]lär qarşısında abruyın üsüwenä bik tä'sir itä.

Berniçä waqıt elek Tatar bülege Üzbäk bülegen uzıp, Törki tellärdäge büleklär arasında 3nçe urınğa çıqtı (Törekçä - 43 090, Azärbaycança - 1 145). [[Rusiä Federatsiäse]]ndäge tellär arasında isä 2nçe urında (Urısça - 81 800).

== Sıltamalar ==
* [http://www.dmoz.org/World/Tatarça/ Törgäkneñ Tatar bülege] {{ref-tt}}
* [http://www.dmoz.org/ Açıq Törgäk Proyektınıñ (ODP) baş säxifäse] {{Webarchive|url=http://arquivo.pt/wayback/20160514165336/http://blog.dmoz.org/ |date=2016-05-14 }} {{ref-en}}
* [http://forums.dmoz.org Möxärrirlär bäxäsxanäse (barı tik ODP möxärrirläre öçen)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170307233327/http://forums.dmoz.org/ |date=2017-03-07 }} {{ref-en}}
* [http://www.resource-zone.com İctimağıy ODP bäxäsxanäse] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080621122701/http://www.resource-zone.com/ |date=2008-06-21 }}  {{ref-en}}
* [http://www.dmoz.org/Computers/Internet/Searching/Directories/Open_Directory_Project/Sites_Using_ODP_Data/full-index.html ODP cıyılmasın qullanuçı qayber saytlar] {{ref-en}}

== İskärmälär ==
{{reflist}}