Ozon qatlamı

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Ozon qatlamı latin yazuında])
(Ozon qatı битеннән юнәлтелде)
Ozon qatlamı atmosferada
Ozon qurqınıç ultraşämäxä nurların yotuı

Ozon qatlamı yäki Ozon qatı — 12-50 km bieklegendäge stratosfera öleşe (tropik kiñlektä 25-30 km, urtaça kiñlektä 20-25 km, polär kiñlektä 15-20 km), ozon qatında Qoyaş ultraşämähä nurlanışı tä'sirendä molekulär kislorod O2 atomnarğa dissotsiätsiälänä, annarı başqa O2 molekulaları belän berläşä häm ozon buldıra.

Ozon yuğarı tuplanışı (8 ml/m3) qurqınıç ultraşämäxä nurların yota häm qorı cirdä yäşäwçe organizmnarnı zararlı nurlanıştan saqlıy.

Ozon Qoyaş nurların yotqanğa kürä, hawa cılına, näticädä temperatura inversiäse (bieklek belän temperatura artuı) kilep çığa. Şulay itep, troposfera häm stratosfera tropopauza belän bülenä, bu qatlamnar quşılmıy.

Ozon qatı bulmağan oçraqta, tormış okeannan çığa almas ide häm yuğarı üsterelgän tormış törläre (şul isäptän keşe) barlıqqa kilmäs ide.

Ozon iñ yuğarı tuplanışı 20-25 km bieklegendä bar.

Çepmen ısulı[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

1930 Sidni Çepmen ozon barlıqqa çığuı häm totuı mexanizmın aça.

Ozon kilep çığuı reaktsiäse:

О2 + hν → 2О.
О2 + O → О3.

ultraşämäxä nurlanış dulqını ozınlığı 175-200 nm

Ozon totuı reaktsiäse:

О3 + hν → О2 + О.
О3 + O → 2О2.

Ozon häläkäte yulları[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Ozon ximiäse stratosferada

Azot tsiklı (NOx):

N2O + O(1D) → NO + NO
О3 + NO → NO2 + О2
NO2 + О → NO + О2

Vodorod tsiklı (HOx):

Н2O + O → OH + OH
ОН + О3 → НО2 + О2
НО2 + О3 → ОН + 2О2

Xlor tsiklı (ClOx):

CFCl3 + hν → CFCl2 + Cl
Cl + O3 → ClO + O2
ClO + O → Cl + O2

Sıltamalar[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]