Qarluqlar

Qarluq qahanlığı 766-940 yıllarda

Qaraxani däwlät 940-1210 yıllarda häm çiktäş illär

Bügenge qarluq telläre taralışı

Qarluqlar (borınğı törki teldä , üzbäkçä qarluqlar) — VIII-XV ğasırlarda Üzäk Aziädä torğan törki küçmä qäbiläläre berlege.

Baştaraq qarluqlar berlege öç qäbilädän torğan, iñ zurısı çigil qäbiläse bulğan. Qıtay çığanaqlarında bolaq, çigil, taşlıq qäbiläläre telgä alına.

Tarix

Baştaraq qarluqlar Altay häm Balxaş küle arasında cirlären bilägän. Küçmä terlekçelek, awlaw belän şöğellängän häm äkrenläp igençelek belän şöğellänä başlağan.

Berençe Yabğu (xakim) iräge Çu yılğasında bulğan, 940 yılda Almatı ölkäsendäge Qoylıq awılına küçkän.

960 yıldan qarluqlar arasında İslam dine tarala başlıy.

742 yılda uyğırlar, qarluqlar häm basmılı qäbiläläre berläşep Könçığış Törki qahanlığın beterä. Basmılı yulbaşı qahan itep iğlan itelgän.

744 yılda uyğırlar häm qarluqlar köçläre basmılı xalqın ciñep, qahannı üterä.

751 yılda ğäräplär (Xälifät) häm qıtaylılar (Tan näsele) arasında Törkistan öçen Talas suğışında qarluqlar ğäräplär yağın yaqlap ciñälär.

Talas suğışınnan soñ Qarluq qahanlığı (766-940) barlıqqa kilä, şunnan soñ Qaraxani däwlät (940-1210) bulğan.

1211 yılda Çıñğızxan ğäskärenä irekle xäldä Almalıq xakime Buzar, Arıslan-xan, Färğänä qarluqları xakime Qadar-mälik buysınalar.

Qarluq söyläme (1220-1390 yıllarda çağatay tele) zamança üzbäk tele häm uyğır tele nigezendä bula.

Monı da qarağız

• Törki xalıqlar
• Bolğarlar
• Qıpçaqlar
• Uğızlar

Sıltamalar

• БОРЫНГЫ ТӨРКИ ТЕЛЛӘР(үле сылтама) Татар энциклопедиясе
• Историко-культурное наследие Туркменистана /под ред. О.Гундогдыева и Р.Мурадова UNDP — Стамбул, 2000.
• Шафиев Ф. Этногенез и история миграций тюркских кочевников: закономерности процесса ассимиляции. — Баку, 2000.
• Э. Р. Тенишев (ред.). Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Региональные реконструкции. М., 2002;
• Языки мира. Тюркские языки. М., 1997, Бишкек, 1997.
• Johanson, Lars and Csató, Éva Ágnes (1998). The Turkic Languages. London: Routledge. ISBN 0-415-08200-5.
• Menges, Karl H. (1995). The Turkic Languages and Peoples. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 3-447-03533-1.
• А. Н. Самойлович. Тюркское языкознание. Филология. Руника. М., 2005
• Э. Р. Тенишев (ред.). Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков. Региональные реконструкции. М., 2002.