Qırım statusı turında referendum исемле битнең чыганагын карау

{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300px" style="margin: 1em; background: #fafafa; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; {{#ifeq: {{{float}}} | left | margin-right: 2em; margin-left: 0em;" align="left" | margin-right: 0em; margin-left: 2em;" align="right" }}
|- style="background-color:#eeeeee; font-size:135%;"
! Qırım statusı turında referendum<br/><small>16 mart 2014</small>
|- style="background-color:#ffffff; font-size:85%; text-align:center;"
|Variant 1: Sez Qırımnıñ Rusiä federatsiäse subyektı sıyfatında Rusiägä quşıluın telisezme?<br/>
Variant 2: Sez Qırım respublikasınıñ 1992 yılğı Konstitutsiäsen ğämälgä qaytarunı häm Qırımnıñ Ukrainanıñ ber öleşe buluın telisezme?

{| border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0.75em 0em 0em 0em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
|- style="text-align: center; background-color:#E9E9E9"
! colspan="3" | Näticälär<ref>[http://www.rada.crimea.ua/referendum/resultaty Результаты общекрымского референдума]</ref>
|- bgcolor="#EEEEEE" align="center"
! style="width: 17em" | {{{Варианты выбора|Variant 1 yäki variant 2}}}
! style="width: 5em" | Tawışlar
! style="width: 7em" | Protsent
|-

{{!}}-
{{!}} style="text-align: left;" {{!}} {{{Вариант 1 для итога|[[Image:Yes_check.svg|14px|link=|alt=]] '''Variant 1'''}}}
{{!}} style="text-align: right; margin-right: 0.5em" {{!}} '''1 233 002'''
{{!}} style="text-align: right; margin-right: 0.5em" {{!}} 96,77%
{{!}}-
{{!}} style="text-align: left;" {{!}} {{{Вариант 2 для итога|Variant 2}}}
{{!}} align="right" {{!}} 31 997
{{!}} align="right" {{!}}2,51%

|- bgcolor="#EEEEEE"

{{!}} style="text-align: right" {{!}} Ğämälgä yaraqlı tawışlar
{{!}} align="right" {{!}} 1 264 999
{{!}} align="right" {{!}} 99,03%
{{!}}- bgcolor="#EEEEEE"
{{!}} style="text-align: right" {{!}} Ğämälgä yaraqsız tawışlar
{{!}} align="right" {{!}} 9 097
{{!}} align="right" {{!}} 0,72%
{{!}}- bgcolor="#EEEEEE"
{{!}} style="text-align: right; margin-right: 0.5em" {{!}} '''Tawışlar (barlıq)'''
{{!}} align="right" {{!}} '''1 274 096'''
{{!}} align="right" {{!}} '''100.00%'''
|- bgcolor="#EEEEEE"
{{!}} style="text-align: right" {{!}} Kilü
{{!}} colspan="2" align="right" {{!}} 83,10%
{{!}}- bgcolor="#EEEEEE"
{{!}} style="text-align: right" {{!}} Elektorat
{{!}} colspan="2" align="right" {{!}} 1 534 815
|}
{{#if: {{{map}}} |
{{(!}} border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" align="left" width="300px" style="margin: 0.5em 0em 0em 0em; background: #fafafa; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
{{!-}} style="background-color:#dddddd;"
! {{#if: Saylaw | Saylaw okrugları|  }} buyınça näticälär
{{!-}} style="background-color:#ffffff; text-align:center;"
{{!}} [[Файл:Crimean referendum 2014.svg|300px|center]]
{{!-}} style="background-color:#ffffff; text-align:left;"
{{!}} {{legend|#24B14C|{{{Вариант 1 для легенды|Variant 1}}}}}{{legend|#DF0A24|{{{Вариант 2 для легенды|Variant 2}}}}}
{{!)}} 
| }}

|-
|<small></small>
|}'''Qırım statusı turında referendum''' ({{lang-uk|Референдум про статус Криму}}, {{lang-crh|Къырым статусы референдумы}}, räsmi isem — '''ğomumi Qırım referendumı''', {{lang-ru|общекрымский референдум}} ,{{lang-uk|Загальнокримський референдум}}, {{lang-crh|Умумкъырым референдумы}}) — [[2014]] yılnıñ 16 martında ütkärgän referendum. [[Qırım Cömhüriäte]]ndä häm [[Aqyar]] şähärendä ütkärelde.

Tawış birü käğäzlärendä ike soraw quyılğan:
#Sez Qırımnıñ [[Rusiä]] federatsiäse subyektı sıyfatında Rusiägä quşıluın telisezme?
#Sez Qırım respublikasınıñ [[1992]] yılğı Konstitutsiäsen ğämälgä qaytarunı häm Qırımnıñ [[Ukraina]]nıñ ber öleşe buluın telisezme?
[[Файл:Putin with Vladimir Konstantinov, Sergey Aksyonov and Alexey Chaly 4.jpeg|280px|thumb|left|Qırım Respublikası Rusiä sostavına qabul itü turında xalıqara kileşü astında imza quyu]]
[[Ukraina]] başqalası [[Kiev]]tä kilgän xäkimiät Qırım referendumın tanımıy. [[Rusiä]] häm [[Qırım]] xäkimiäte Awromäydan näticäsendä [[Kiev]]tä kilgän xäkimiätne tanımıy.

Protokollarnıñ 100% ı eşkärtü näticäsendä tawış birüçelärneñ 96,77% ı berençe variantnı saylağan ([[Aqyar]]nı isäplämiçä). 17 martında ''QAC häm [[Aqyar]]nıñ bäysezlek deklaratsiäse'' nigezendä Qırım bäysez däwlät itep iğlan itelä; şul uq köndä Rusiä Qırımnı tanıy. 17 martında Qırım parlamentı aşığıç räweştä Rusiä Federatsiäse sosatavına kerü turında xalıqara kileşüneñ proyektın xäzerlägän.<ref>http://www.rada.crimea.ua/news/17_03_2014_4</ref> 18 martında [[:ru:s:Договор о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов|Qırım häm Sevastopolnı Rusiä sostawına qabul itü turında xalıqara kieşü]] imzalanğan.

[[Qırımtatar Milli Mäclese]] referendumda qatnaşmasqa çaqıra, häm üzbilgelänü xoquqı turında belderä, läkin qayber çığanaqlar buyınça qırımtatarnıñ 40 % ı referendumda qatnaşqan <ref>[http://www.gazeta.ru/politics/news/2014/03/16/n_6016413.shtml В крымском референдуме приняли участие 40% крымских татар]</ref>.

[[2014]] yılnıñ 11 martında Qırım parlamentı häm [[Aqyar]] şähär şurası Ukrainadan Qırımnıñ bäysezlege deklaratsiäsen qabul itä, ilneñ räsmi iseme '''Qırım Cömhüriäte''' itep raslana.

Könbatış illäreneñ berläşmäse (Zur cidelek, [[NATO]] oyışmasınıñ äğzaları, [[Awrupa Berlege]], [[Awrupa Şurası]]) referendumnı tanımadı, töp säbäbe - anıñ  Ukraina Konstitutsiäsenä turı kilmäwe. [[2014]] yılnıñ 27 martında BMO Ğomumi assambleyäsendä Qırım wäzğiäte qaralğanda,  maxsus rezolüsiä qabul itelä: absolüt küpçelek tawış belän (100 riza, 11 qarşı, 58 tawış birmi qalğan, 24 qatnaşmıy) Qırım statusı buyınça referendumnıñ qanunsız ikänlegen tanıy, Ukrainanıñ referendumnı ütkärgängä röxsät bulmawı rezolütsiädä kürsätelä <ref>Rezolütsiä 68/262 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N13/455/19/PDF/N1345519.pdf?OpenElement {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140407092201/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N13/455/19/PDF/N1345519.pdf?OpenElement |date=2014-04-07 }}</ref>. [[BMO İminlek Şurası]]nıñ 13 äğzası rezolütsiäne yaqlıy, [[Qıtay]] tawış birmi qalğan, [[Rusiä]] veto quya.

[[Kosovo]] bäysezlegen beryaqlı tanıluğa sıltap, Rusiä Qırım referendumın tanıdı. Rusiä xakimiäte BMO nizamında berketelgän "xalıqlar üzbilgelänü xoquqı"na dälil itep kürsätä.
==Qırımtatarlarğa wäğdä itelgän xoquqlar==
[[Файл:2014 Crimean referendum ballot.png|300px|мини|уңда|Soraştıru käğäze (rusça, ukrainça, qırımtatarça)]]
Qırım radası 11 martta qabul itelgän qararında [[Qırım Cömhüriäte]]neñ yaña konstitutsiäsen raslağanda tübändäge garantiälärne iskä alırğa kiräklege äytelä:
* [[Qırım Cömhüriäte]]ndä qırımtatar telenä urıs häm ukrain telläre belän bertigez däräcädä räsmi tel statusı birü;
* Qırım Yuğarı radasın deputatlıqqa namzätlär isemlegennän proportsional' saylaw sistemı nigezendä saylaw, Qırım başqarma xäkimiätendä qırımtatarlarnıñ 20 protsent buluın garantiäläw;
* rayon, şähär şuralarında häm başqa xäkimiät oyışmalarında qırımtatarlarnıñ wäkillek itelüen garantiäläw;
* awıl häm bistä şuralarına saylawlarnı majoritar saylaw sistemı nigezendä uzdıru;
* [[Qırımtatar Milli Mäclese]]n häm anıñ oyışmaların qırımtatar xalqınıñ milli üzidärä oyışmaları bularaq tanu;
* Qırımğa qaytqan qırımtatarlarnı urnaştırunıñ bişyıllıq häm beryıllıq plannarın buldıru häm alarnı finanslar belän tä'min itü;
* qırımtatarlar sörgen urınnarınnan qaytqanda xoquqıy, oyıştıru, finans häm cir mäs'älälären çişü;
* milli mädäniät ölkäsendä qırımtatarlarnıñ xoquqların häm mänfäğätlären qayğırtu, şul isäptän mädäniät oyışmaların häm hönäri icat törkemnären üsterüdä yärdäm itü;
* qırımtatarlarnıñ tarixi häykällären saqlaw häm torğızu;
* Qırımda qırımtatar telendä mäktäpkä qädär, mäktäp däräcäsendäge häm yuğarı belem birü sistemın üsterergä yärdäm itü;
*Qırımda xäzerge toponimnar belän bergä [[1944]] yılnıñ 18 mayında qırımtatar deportatsiäsennän soñ üzgärtelgänçegä qädär bulğan tarixi toponimnarnı da qullanırğa yärdäm itü;
*qırımtatar telendä basma häm elektron kiñküläm mäğlümat çaraların üsterergä yärdäm itü;
* Qırımda dini konfessiälärneñ bertigez däräcädä eşläwen tä'min itü. 
Qırım parlamentı bu mäs'äläne qarağanda, wäğdälärne birgändä anda [[Tatarstan]] prezidentı [[Röstäm Miñnexanov]] ta maxsus kilep qatnaştı<ref>[http://www.azatliq.org/content/article/25293215.html Кырымтатарларга киң хокуклар вәгъдә ителә]</ref>.

== Näticälär ==

Ekzit-poll buyınça qatnaşuçılarnıñ 93%-ı Qırımnıñ [[Rusiä]] federatsiäse subyektı sıyfatında Rusiägä quşıluın yaqladı.<ref>{{Citation |title=архив күчермәсе |url=http://rbcdaily.ru/world/562949990857612 |access-date=2014-03-16 |archive-date=2014-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140319033125/http://rbcdaily.ru/world/562949990857612 |dead-url=yes }}</ref> Saylaw uçastoklarına saylawçılarnıñ 82,71 protsentı kilgän.<ref>http://www.c-inform.info/news/id/770</ref> Referendumda 23 ildän 135 küzätüçe bulğan.<ref>http://itar-tass.com/mezhdunarodnaya-panorama/1048287</ref>

Referendumda 1 274 096 keşe qatnaşqan (xalıq sanınıñ 83,1 % ı). Qırımnıñ [[Rusiä]] federatsiäse subyektı sıyfatında Rusiägä quşıluın 1 233 002 keşe  yä 96,77% ı yaqladı, Qırım respublikasınıñ 1992 yılğı Konstitutsiäsen ğämälgä qaytarunı häm Qırımnıñ Ukrainanıñ ber öleşe buluın 31 997 yä 2,51%ı yaqladı.

<gallery class=center widths="150px" heights="220px">
Файл:Emblem of Crimea.svg|Qırımnıñ Räsmi tuğrası
Файл:Crimean Tatar tamga icon (blue and gold).svg|Gäräy tamğası, Qırımtatar tuğrası
</gallery>

== İskärmälär == 
{{искәрмәләр}}

== Monı da qarağız ==
* [[Qırım krizisı (2014)]]
* [[BMO Ğomumi Mäcleseneñ 68/262 qararı]]

==Sıltamalar==

*[http://www.rada.crimea.ua/kt/ Qırım Muhtar Cumhurietiniñ Yuqarı Radası,  Qırım Moxtari Cömhüriäteneñ Yuğarı Radası (qırımtatarça)]
* [http://www.qtmm.org/en Official site of Mejlis of the Crimean Tatar People, Räsmi sayt]
* [http://referendum2014.ru/ Referendum saytı]
* [http://referendum-rt.com/ Referendumnıñ räsmi bulmağan saytı] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200430204819/http://referendum-rt.com/ |date=2020-04-30 }}

[[Төркем:Кырым кризисы]]
[[Төркем:Украина сәясәте]]
[[Төркем:2014 ел референдумнары]]
[[Төркем:Кырым Җөмһүрияте]]