Икенче Казан ирләр гимназиясе исемле битнең чыганагын карау

{{Мәктәп
| Исем           = II ирләр гимназиясе
| Рәсем          = 2нче_ирләр_гимназиясе.jpg
| Девизы         =
| Ачылган        = [[1835 ел|1835]]
| Ябылган        = [[1917 ел|1917]]
| Директоры      =
| Төре           = югары мәктәп (''гимназия'')
| Укучылар       = 
| Координаталары = 
| Адресы         = {{Байрак/Россия империясе}} [[Казан]], [[Сул як Болак урамы]], 48/1
| Телефон        = 
| Факс           = 
| E-mail         = 
| Сайт           = 
| Кыр            = 
| Кырның тексты  = 
}}
'''Казанның икенче ирләр гимназиясе''' ({{lang-ru|Вторая Казанская мужская гимназия}}) — [[Казан]]да [[1853 ел]]ның [[август]]ында нигезләнгән уку йорты. Казанның үзәгендә, [[Болак]]ның сул ярында, Сул як Болак белән [[Галиәсгар Камал урамы (Казан)|Г. Камал]] урамнары чатында урнашкан. Хәзер бинада [[Казан]]ның [[Вахитов районы]] Балалар иҗаты үзәге (''элекке'' Бауман районы пионерлар һәм мәктәп балалары йорты) эшли<ref>{{Citation |title=Казанның Вахитов районы Балалар иҗаты үзәгенең «Татарстан Республикасында электрон мәгариф» порталындагы сәхифәсе |url=https://edu.tatar.ru/vahit/page520264.htm |access-date=2017-07-19 |archive-date=2020-12-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201202164223/https://edu.tatar.ru/vahit/page520264.htm |dead-url=yes }}</ref> .

== Тарих ==
[[Файл:2нче_ирләр_гимназиясе_1.jpg|200px|thumb|right|[[Вахитов районы]] Балалар иҗаты үзәге]]
[[1835 ел]]ның [[август]]ында, [[Россия империясе]]ндә мәгариф реформалары башлану нәтиҗәсендә, [[Казан]]да ир балалар өчен икенче гимназия ачыла. Ачылу тантанасында [[Казан үнивирситите|Казан университеты]] ректоры [[Николай Лобачевский|Н.И. Лобачевский]] (''[[1792 ел|1792]]-[[1856 ел|1856]]'') катнаша. Гимназиянең беренче директоры итеп фортификация һәм артиллерия белгече, [[1835 ел]]да [[Казан өязе|өяз]] училищесынә әйләнгән Казан халык училищесы директоры [[Михаил Львов]] (''?-[[1844 ел|1844]]'') билгеләнә. [[Беренче Казан ирләр гимназиясе|Беренче ирләр гимназиясеннән]] аермалы буларак, укучы балалар {{comment|гимназиядә торып|пансион}} укымый, ә өйләреннән йөреп укый торган була. Укучыларга маскарад, клуб, трактир, кофейня, бильярд уйный торган бина ише урыннарга йөрү катгый тыела. Театрга бәйрәм көнне инспектор озатуында гына бару рөхсәт ителгән. Гимназиядә кырыс тәртип урнаштырылу сәбәпле, ун ел эчендә (''[[1875 ел|1875]]-[[1885 ел|1885]]'') 693 укучы баланың 508е гимназиядән куылган.

[[1860 ел]]да гимназиядә җир үлчәүче-таксатор сыйныфлары ачыла. [[1863 ел]]дан теләүчеләр өчен [[физика]] һәм [[математика]]дан ачык лекцияләр курсы укыла башлагач, гимназия «халык университеты»на әйләнә.

[[1915 ел]]да гимназия башка урынга күчерелә, бинасында Солдат йорты ачыла. Анда [[1917 ел]]ның [[ноябрь]]-[[декабрь|декабрендә]] солдат шуралары депутатларының II округ корылтае уза. Корылтай эшендә 138нче запастагы җәяүле гаскәр полкының командиры [[Василий Чапаев|В.И. Чапаев]] (''[[1887 ел|1887]]-[[1919 ел|1919]]'') та катнаша.

[[1919 ел|1919]]-[[1920 ел]]ларда бинада татар запас батальоны урнаша. [[1919 ел]]ның [[июнь|июнендә]] шунда Үзәк мөселман хәрби коллегиясенең сәяси бүлеге башлыгы [[Камил Якуб]] (''[[1894 ел|1894]]-[[1919 ел|1919]]'') үтерелә.

Бераз вакыт бинада Үзәк эшче клубы эшләп ала, ә совет елларында бинада Н.Э. Бауман исемендәге 2нче урта мәктәп урнаша. Бу мәктәптә ир балалар белән кыз балалар бергә укый. Гимназиядә эшләгән соңгы директорларың берсе [[Абрам Мильград|А.С. Мильград]] (''?-[[1973 ел|1973]]'') җитәкчелегендә мәктәптә музей ачыла.

[[1977 ел]]да 2нче мәктәп ябыла, бинада [[Казан]]ның [[Бауман районы (Казан)|Бауман районы]] пионерлар һәм мәктәп балалары йорты урнаша. Хәзер [[Казан]]ның [[Вахитов районы]] Балалар иҗаты үзәге эшли.

== Бина ==
[[1835 ел]]ның [[август]]ында гимназия Зур Проломный (''хәзерге'' [[Бауман урамы (Казан)|Бауман]]) урамындагы [[Казан университеты|университет]] ректоры йортында (''хәзер [[ТР милли банкы|Дәүләт банкы]] урнашкан урында'') ачыла.

[[1838 ел]]ның [[сентябрь|сентябрендә]] хәзерге Сул як Болак урамы белән [[Галиәсгар Камал урамы (Казан)|Г. Камал]] урамнары чатында урнашкан кирпечтән салынган бинага күчерелә. Әлеге бина [[Казан|шәһәр]] хакимияте тарафыннан гимназия өчен  йорт хуҗасы Киселевтан махсус сатып алынган. [[1847 ел]]да бина ике катлы итеп үзгәртеп корыла, антресоле һәм подвалы барлыкка килә. [[1874 ел]]да архитектор [[Владимир Бечко-Друзин]] проекты буенча бинага (''йорт чиркәве дә урын алган'') ике катлы янкорма (озынлыгы 50 ''м'') өстәлә. Бинаның үзәк өлеше шома ''фронтоны'' белән аерылып тора. Икенче кат тәрәзәләре беренче кат [[тәрәзә]]ләренә караганда биегрәк, үзәк өлештә тәрәзә өсте áрка формасындагы ''сандрик'' белән бизәлгән.

== Гимназиядә укыганнар ==
Гимназиядә ил, республика тарихында һәм мәдәниятендә зур урын алачак шәхесләр укып чыга.
* [[1884 ел|1884]]-[[1891 ел]]ларда гимназиядә инкыйлабчы [[Николай Бауман|Н.Э. Бауман]] (''[[1873 ел|1873]]-[[1905 ел|1905]]'') укыган. 7нче сыйныфта укыганда Владимир Сушинский белән берлектә гимназиядәге тәртипләрне тәнкыйтьләүче «Юные всходы» кулъязма журналы чыгаралар.
* Икенче гимназияне булачак тарихчы галим, академик [[Владимир Адоратский|В.В. Адоратский]] (''[[1878 ел|1878]]-[[1945 ел|1945]]''), хирург, профессор [[Иван Домрачев|И.В. Домрачев]] (''[[1889 ел|1889]]-[[1960 ел|1960]]''), композитор [[Җәүдәт Фәйзи]] (''[[1910 ел|1910]]-[[1973 ел|1973]]''), тарихчы профессор М. Бушмакин һ.б. тәмамлаган.
* [[Казан үнивирситите|Казан университеты]]ның булачак профессорлары [[Николай Булич|Н. Булич]], [[Николай Вагнер|Н. Вагнер]], [[Александр Дубяго|А. Дубяго]], Е. Янишевский да икенче гимназияне тәмамлаганнар.
* [[1848 ел]]да гимназияне [[Владимир Ленин]]ның {{comment|әнисенең туганы|дядя}} Дмитрий Бланк тәмамлаган.
* 2нче урта мәктәпне профессорлар Г. Салихов, [[Аким Ривкинд|А. Ривкинд]] (''[[1921 ел|1921]]-[[1973 ел|1973]]''), Л. Козлов тәмамлаган.

[[1967 ел]]да бина диварына [[Николай Бауман|Н.Э. Бауман]] хөрмәтенә истәлек тактасы куелган.

== Әдәбият ==
# ''Гвоздев П.'' Историческая записка о второй Казанской гимназии. К., 1876.
# ''Загоскин Н.П.'' Спутник по Казани. К., 1895.
# ''Кузьмин В.В., Смыков Ю.И., Халиков А.Х.'' Казань. Путеводитель. К., 1977.
# Казань в памятниках истории и культуры. К.: [[ТКН]], 1982.
# ''[[Радик Салихов (1965)|Радик Салихов]], [[Рамил Хәйретдинов|Рамиль Хайрутдинов]]''. Республика Татарстан: Памятники истории и культуры татарского народа (конец XVIII – начало XIX веков). К.: Фест, 1995. ISBN 5-900866-01-7

== Сылтамалар ==
* [http://rt-online.ru/p-rubr-obsh-37869/   ''Лебедев Андрей''. Народный университет. «Республика Татарстан», 26.05.2005] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180109085642/http://rt-online.ru/p-rubr-obsh-37869/ |date=2018-01-09 }}

== Моны да карагыз ==
* [[Беренче Казан ирләр гимназиясе]]

== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}{{Инкыйлабкача Казанда югары, урта һәм махсус уку йортлары}}

[[Төркем:Әлифба буенча мәктәпләр]]
[[Төркем:Ябылган уку йортлары]]
[[Төркем:Казан тарихы]]
[[Төркем:1835 елда барлыкка килгәннәр]]