Каатинга исемле битнең чыганагын карау

[[Файл:Caatinga-400x300.jpg|200px|thumb|right|Каатинга]] 
[[Файл:Caatinga IBAMA.jpg|200px|thumb|right|Каатинга чиге (''[[сары төс|сары]] сызык'') [[Бразилия]] картасында. {{comment|Иярченнән|Спутник}} алынган фотосурәт]]   
[[Файл:Caatinga.jpg|200px|thumb|right|Яңгырлар сезоны вакытында каатинга]]
'''Каати́нга''' ({{lang-pt|Caatinga}} — «аксыл урман») — [[Бразилия]]нең төньяк-көнчыгыш штатларындагы корыга чыдам, яфрак коючы тәбәнәк агачлардан, куаклардан хасил булган, сирәк агачлы тропик [[урман]]. Әлеге районнарда суккулентлар, кактус, сөтлегән кебек чәнечкеле үсемлекләр, шулай ук шешәсыман агачлар очрый.

Каатинга мәйданы [[Бразилия|ил]] территориясенең ~11 % алып тора<ref>{{Citation |title=Caatinga: patrimônio brasileiro ameaçado (''Каатинга: Бразилия мирасы куркыныч астында'') |url=http://www.agronline.com.br/artigos/artigo.php?id=81 |access-date=2019-10-19 |archive-date=2010-10-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101025215757/http://www.agronline.com.br/artigos/artigo.php?id=81 |dead-url=yes }}</ref>, анда 15 млн кеше яши. Төбәктә [[терлекчелек]] (''[[мөгезле эре терлек]]''), [[үсемлекчелек]] (''виноград, кавын, папайя'') үсеш алган, әмма төбәк даими рәвештә көчле корылыктан җәфа чигә. Каатинга биләгән территорияләр [[Бразилия|илнең]] икътисади яктан иң артта калучы төбәкләренә керә<ref>[http://www.ibama.gov.br/ecossistemas/caatinga.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060116235245/http://www.ibama.gov.br/ecossistemas/caatinga.htm |date=2006-01-16 }}  A Caatinga é um ecossistema único com oc[orrência de rica vegetação em região semi-árida]</ref>.

== Сүзнең килеп чыгышы ==
Тупи индеецлары телендә ''caa'' — «[[ак төс|ак]]», «якты», ''tinga'' — «[[урман]]», «күләгәсез урман».

== География ==
Каатинга — [[Көньяк Америка]]ның  иң зур коры [[урман]]нарының берсе. Ул Бразилиянең төньяк-көнчыгышындагы [[Пиауи]], [[Сеара]], [[Риу-Гранди-ду-Норти]], [[Параиба]], [[Пернамбуку]], [[Сержипи]], [[Алагоас]], [[Баия]], [[Минас-Жерайс]] штатларын колачлый. 734 520 кв. км мәйдан били. [[Көнбатыш]]та ''серрадо'' саваннасы, [[көнчыгыш]]та [[Атлантик океан|атлантик]] урман белән чиктәш. Җирлекнең төп рельефы — [[плато]] белән аралашып килүче кристаллик яки утырма [[иңкүлек]]ләр.

[[Җил]]ләр юнәлеше, [[су]] агымнары һәм яр буе рельефына бәйле, каатинга озын коры (''9 айга кадәр'') һәм кыска яңгырлы (''3 ай'') ике сезонлы [[Африка]] саванналарын хәтерләтә, дым туплану даими түгел. Уртача еллык явым-төшем 250-1 000 ''мм'' чамасы тәшкил итә, уртача еллык температура — +24 — +26 °С.

Яңа [[сусаклагыч]]ларга, заманча ирригация системасына, шулай ук су төчеләндерү җайланмаларына ихтыяҗ зур. Төбәкнең төп су артериясе — {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Сан-Франсиску (елга)|Сан-Франсиску елгасы|ru|Сан-Франсиску}}.

== Фауна == 
Каатинга флорасы һәм фаунасы аз  өйрәнелгән. Хәзерге вакытта төрле һәм гадәти булмаган [[Төр (биология)|төрләр]] ачыкланган. [[Төр (биология)|Биологик төрлелек]] ~1 200 төр [[үсемлекләр|үсемлек]], кимендә 185 төр [[балык]], 44 төр кәлтә елан, 9 төр амфисбен, 47 төр [[еланнар|елан]], 4 төр ташбака, 3 төр крокодил, 49 төр [[амфибияләр|амфибия]], 350 төр [[кошлар|кош]] һәм 80 төр имезүче хайванны үз эченә ала.

Умырткасызлар начар өйрәнелгән, әмма күп кенә төрләрнең әлеге экотөбәктә таралуы ихтимал. Эндемиклар [[Баия|Баия штатында]] урнашкан Шики-шики муниципалитетындагы дюна системасында тупланган.

== Флора == 
Каатинганың [[үсемлекләр]] дөньясы бай, күптөрле, шуңа күрә кайбер белгечләр экотөбәкне берничә типка бүлергә тәкъдим итә. Каатинга тәбәнәк куаклардан (''1 метр биеклеккә кадәр'') биек агачлы (''25-30 метр биеклеккә кадәр'') [[урман]]нарга таба үзгәрә. Урыны-урыны белән дымлы урман анклавлары очрый. Корылык чорында яфракларын югалтучы тәбәнәк буйлы, чәнечкеле агачлар өстенлек итә. Шешәсыман агачлар (Cavanillesia arborea), шулай ук яфраклы суккулентлар (''кактус, молочай'') һәм сабаклы суккулентлар таралган. Тугайлы урманнарда карнауб, яки балавыз пальмасы (Copernicia cerifera) үсә, аның яфракларыннан алынган [[балавыз]] техникада кулланыла. Чәнечкеле куаклар һәм корыга чыдам үләннәр барлык җир өслеген каплый. Берьеллык үләннәрнең шактые кыска яңгырлар сезоны дәвамында үсәргә, чәчәк атарга һәм юкка чыгарга өлгерә<ref>[http://botsad.ru/menu/mir-rastenii/rastitelnost-mira/lesa-yuzhnoj-ameriki/  Леса стран Южной Америки] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150724030713/http://botsad.ru/menu/mir-rastenii/rastitelnost-mira/lesa-yuzhnoj-ameriki/ |date=2015-07-24 }}{{ref-ru}}</ref>.

[[Кеше]]ләрнең җимергеч эшчәнлеге аркасында каатинганың уникаль [[флора]]сы һәм [[фауна]]сына юкка чыгу куркынычы яный. Дөньяда юкка чыгарга мөмкин булган ун [[кош]]ның ике төре каатинга эндемиклары: кече гиацинт арасы (Anodorhynchus leari) һәм зәңгәр ара (Cyanopsitta spixii).

== Юкка чыгудан саклау ==
[[Бразилия]]нең башка экотөбәкләреннән аермалы буларак, каатингага [[урман]]нар юкка чыгу куркынычы янамый<ref>[https://www.globalforestwatch.org/   Forest Monitoring Designed for Action (''Урманнарны күзәтү өчен билгеләнгән (мониторинг''))]</ref>. Шулай да экотөбәкнең яртысы тулысынча үз табигый [[үсемлекләр]]еннән мәхрүм ителгән. Төп [[экология|экологик]] куркыныч — [[терлекчелек|терлекләрне]] көтүдә артык күп йөртү, ягулык өчен [[агач]]ны тотрыксыз кисү-чыгару, янгыннар, [[мамык]] үстерү һ. б.

Каатинга Бразилиянең табигать саклау системасына бик аз күләмдә кертелгән. Барысы 30 табигать саклау территориясе булдырылган, алар арасында 4 экология станциясе, 7 милли парк һәм 1 биологик резерват бар. Иң зур табигать саклау объекты — 8 238 кв. км мәйданлы {{Тәрҗемә ителмәгән 3|Серра-дас-Конфусьонс милли паркы|Серра-дас-Конфусьонс милли паркы|en|Serra das Confusões National Park}}.

[[2006 ел]]да каатингада мәйданы 59 000 кв. км булган экологик коридор булдырылган<ref>[http://memoria.ebc.com.br/agenciabrasil/noticia/2006-05-05/corredor-ecologico-da-caatinga-interliga-oito-unidades-de-conservacao   Corredor Ecológico da Caatinga interliga oito unidades de conservação]{{ref-pt}}</ref>. Ул [[Бразилия]]нең 40 муниципалитетында сигез тыюлык территориясен тоташтыра.

== Сылтамалар ==
* [https://web.archive.org/web/20060202152517/http://www.brazilnature.com/caatinga.html  Каатинга.] brazilnature.com{{ref-en}}
* [https://www.worldwildlife.org/ecoregions/nt1304  Northern South America: Northeastern Brazil (''Көньяк Американың төньягы: Төньяк-Көнчыгыш Бразилия'')]{{ref-en}}
* [https://bigenc.ru/biology/text/2029965  Каатинга.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190220003126/https://bigenc.ru/biology/text/2029965 |date=2019-02-20 }} Большая российская энциклопедия{{ref-ru}}
* [http://botsad.ru/menu/mir-rastenii/rastitelnost-mira/lesa-yuzhnoj-ameriki/  Леса стран Южной Америки] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150724030713/http://botsad.ru/menu/mir-rastenii/rastitelnost-mira/lesa-yuzhnoj-ameriki/ |date=2015-07-24 }}{{ref-ru}}

== Искәрмәләр ==
<small>{{искәрмәләр}}</small>

[[Төркем:Бразилия экотөбәкләре]]
[[Төркем:Коры тропик һәм субтропик урманнар]]
[[Төркем:Көньяк Америка географиясе]]
[[Төркем:Неотропиклар]]