Стоик дәртләре
Һелленистик фәлсәфәнең атаклы бер мәктәбе булган стоиклыкта «стоик дәртләре» дигән төркемгә төрле эмоциональ газапланулар кертелә.
Кулланылу[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Татар теленә «стоик дәртләре» дигән төшенчә инглиз телендәге passions гыйбарәсен тәрҗемә итү нәтиҗәсендә керә, ә инглиз телендә исә борынгы грек телендәге pathê сүзе үзгәрү нәтиҗәсендә барлыкка килә[1][2].
Хрисипп фикеренчә, кайгы, ләззәт, курку һәм теләк бәяләү мәгънәсенә ия булган фикерләр булганнар[3].
Төп дәртләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Стоиклар дүрт төп дәрт турында язып калдырганнар. Родослы Андроник Дәртләр турында исемле хезмәтендә бу дәртләрнең билгеләмәләрен хәбәр итә:
- Кайгы
- Кайгы – хәзерге мизгелдә нинди дә булса начар хәл яки халәт тора, шуңа күрә кәефнең начар булуы дөрес дип санала торган иррациональ төшенкелек яки шундый яңа фикер.
- Курку
- Курку – көтелә торган куркынычтан иррациональ рәвештә качу яки аны булдырмаска омтылу.
- Шәһвәт
- Шәһвәт – көтелә торган яхшылыкны иррациональ рәвештә көчле итеп теләү яки аны эзәрлекләү.
- Куаныч
- Куаныч – хәзерге мизгелдә нинди дә булса яхшы хәл яки халәт тора, шуңа күрә кәефнең бик күтәренке булуы дөрес дип санала торган иррациональ күтәренкелек яки шундый яңа фикер.
Өстәмә төрләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Төп дәртләрдән тыш, шуларның төркемнәренә карый торган аерым төр дәртләр дә бар. Алар Цицеронның «Тускулан нотыкларында» аңлатыла.
Кайгы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Көнләшү
- Көнләшү – күршеңнең уңышы аркасында барлыкка килгән кайгы (стресс).
- Көндәшлек
- Көндәшлек – берәүдә теләнелә торган әйбер булып, башка берәүдә ул булмый торган халәттә килеп чыга торган кайгы.
- Көнчелек
- Көнчелек – бер кеше үзендә булуын тели торган әйбернең башка кешенең кулында булуы аркасында туган кайгы.
- Кайгы уртаклашу
- Кайгы уртаклашу – күршеңнең нахакка газап чигүен уртаклашу аркасында килеп чыккан кайгы.
- Эч пошу
- Эч пошу – авыр кайгы.
- Матәм
- Матәм хисе – яраткан затның вакытсыз вафаты уңаеннан туган кайгы.
- Сагыш
- Сагыш – күз яшьләре тулы кайгыдыр.
- Борчылу
- Борчылу – мәшәкатьле кайгыдыр.
- Хәсрәт
- Хәсрәт – җәфалы кайгыдыр.
- Зарлану
- Елау һәм сукранулы кайгы.
- Депрессия
- Депрессия – кеше уйга бата торган кайгы.
- Үкенеч
- Үкенеч – шәһвәтле кайгы.
- Төшенкелек
- Төшенкелек – халәте яхшыру өмете булмаган кайгы.
Курку[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Акрынлык
- Акрынлык – соңрак кирәк булачак хезмәттән курку.
- Оят
- Оят – хур калудан курку.
- Кот очу
- Кот очу – тешләрне, кулларны калтырата, тәнне агарынырга мәҗбүр итә торган, тораташтай катыра торган курку.
- Юашлык
- Юашлык – явызлыкның якынаюыннан курку.
- Шүрләү
- Шүрләү – зиһенне чуалта торган курку.
- Йөрәксезлек
- Йөрәксезлек – кот очуның хезмәтчесе булган куркудыр.
- Аптыраш
- Аптыраш – уйсыз калдыра торган курку.
- Җебегәнлек
- Җебегәнлек – шәһвәтле курку.
Шәһвәт[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Ачу
- Лаексыз җәрәхәт ясаган дип саналучы кешене җәзалау шәһвәте.
- Ярсу
- Ярсу – әкренләп үсеп, кинәт кенә үзен күрсәтә торган ачу.
- Нәфрәт
- Нәфрәт – күптәннән җыелып килгән ачу.
- Дошманлык
- Дошманлык – үч итү мөмкинлеген эзли торган ачу.
- Ярсулы ачу
- Ярсулы ачу – йөрәкнең һәм җанның үзендә үк тупланган ачы ачу.
- Комсызлык
- Комсызлык – бетмәс сусаудыр.
Сагыну
- Сагыну – чынлыкта булмаган кешенең янда булуын теләү шәһвәте.
Куаныч[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- Усаллык
- Күршенең уңышсызлыгына сөенү аркасында куаныч.
- Таң калу
- Таң калу – колакка ишетелгәннәргә сокланып, җанны тынычландыра торган куаныч.
- Мактану
- Мактану – тышкы кыяфәттә чагылыш таба торган, үзен чиктән тыш бай итеп күрсәтүдән гыйбарәт куаныч.
Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- ↑ Oxford Dictionary 2016 елның 3 май көнендә архивланган. - (Oxford University Press)[Retrieved 2015-3-15]
- ↑ Blank, David - "Philodemus"-2.2.4.4.2 On individual ethical topics (c.f. - 5th paragraph) Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2014 Edition), Edward N. Zalta (ed.)(published Wed Apr 10, 2013; substantive revision Mon Aug 4, 2014) [Retrieved 2015-3-15]
- ↑ Groenendijk, Leendert F. and de Ruyter, Doret J.(2009) 'Learning from Seneca: a Stoic perspective on the art of living and education', Ethics and Education, 4: 1, 81 — 92 2015 елның 2 апрель көнендә архивланган. To link to this Article: DOI: 10.1080/17449640902816277 (alternative URL: here) [Retrieved 2015-3-18]
- Andronicus, "On Passions I," Stoicorum Veterum Fragmenta, 3.391. ed. Hans von Arnim. 1903–1905.
- Cicero, Marcus Tullius (1945 c. 1927). Cicero : Tusculan Disputations (Loeb Classical Library, No. 141) 2nd Ed. trans. by J. E. King. Cambridge, Mass.: Harvard UP.
- Long, A. A., Sedley, D. N. (1987). The Hellenistic Philosophers: vol. 1. translations of the principal sources with philosophical commentary. Cambridge, England: Cambridge University Press.
Тышкы сылтамалар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
- The Passions according to the Classical Stoa
- The Primary Passions 2016 елның 5 март көнендә архивланган.