Эчтәлеккә күчү

Карачун

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Карачун latin yazuında])
Карачун

Карачун, Корочун (рус. Карачун, Корочун) — славян мифологиясендә гомерне кыскартучы һәм яшьли үлемне гәүдәләндерүче явыз рух, шулай ук кайбер тикшеренүчеләр фикеренчә, суык, салкын һәм караңгылык хакиме булган түбән дөнья илаһы.[1][2][3][4][5]

Карпат-Балкан этнолингвистик ареалында «Карачун» сүзе Раштуа календарь циклын һәм аның йола чынбарлыгын аңлата. Новгород I елъязмасында «Корочюнга кадәр» сүзләре кырда «Христос Раштуасына кадәр» сүзләре белән аңлатыла: «Въ лѣто 6651 (1143). Стояше вся осенина дъждева, от Госпожина дни до Корочюна, тепло, дъжгь; и бы вода велика вельми въ Волхове и всюде…» (6651 елда (1143). Көз көне яңгыр ява, Алла көненнән Корочюнга кадәр, җылылык, янгыр; һәм Су зур булыр иде Волховта һәм бөтен җирдә).[6]

Астроном Д. О. Святский гипотезасы буенча, Борынгы Русьта «Корочюн» сүзе белән кышкы Кояш торуы көнен атаганнар. В. В. Иванов һәм В. Н. Топоров фикренчә, славян мифологиясендә Карачун дип кышкы Кояш борылышы һәм аның белән бәйле бәйрәм атала.[7][8]

Әдәбият белгече Р. Г. Назиров «Кащей» исеме рус әкиятләрендә XVIII гасырдан гына күренә дип раслый, моңа кадәр тиешле персонаж Карачун дип аталган дип яза.[9] Шул ук вакытта ул М. И. Поповның «Славенские древности, или Приключения славенских князей» (1770) авантюра-рыцарь повестенә сылтама ясый. Әмма, фольклорчы Е. А. Костюхин фикеренчә, Карачун тылсымлы әкият персонажы түгел, ә рус фольклоры буенча дәреслекләр буенча таралган Михаил Поповның автор уйлап чыгарган җимеше.[10]

Филолог Н. Ф. Сумцов колядкага игътибар итә, аның буенча барлык изгеләр өйдә җыелган, Раштуа гына булмаган. Ходай аның артыннан Рәсүл Петерне җибәрә, ләкин ул юлда "могҗизалы, утлы куркыныч"ны каршы ала һәм кире кайта. Раббы аңа бу Раштуа булганлыгын аңлата. Сумцов фаразлавынча, «могҗизалы» колядка астында борынгы мәҗүси илаһ яшеренгән, башка очракларда ул Крачун, Керечун, Карачун сүзе астында яшеренгән, ә сүз үзе румын чыгышыннан.[11][12]

Молдавиядә Раштуа бәйрәмен билгеләү өчен Крачун (рум. һәм молд. Сгсиип, Крэчун) сүзе кулланыла.[13] Ю. В. Попович фаразы буенча, борынгы заманда молдаваннарда Карачун яңа елда уңдырышлылык һәм уңыш китереп чыгарырга сәләтле илаһ дип саналган: «„Карачун“ олицетворял в себе не божество зимы и смерти, как это представлялось сторонниками мифологической школы, а „божество“, способное вызвать плодородие и урожай земли в предстоящем солнечном году» («Карачун» мифологик мәктәп тарафдарлары уйлаганча, кыш һәм үлем илаһын түгел, ә киләсе кояш елында җирнең уңдырышлылыгын һәм уңышын китереп чыгарырга сәләтле илаһны гәүдәләндерә).[14]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ Токарев С. А. Религиозные верования восточнославянских народов XIX — начала XX в. — М.: Издательство Академии наук СССР, 1957. — С. 109
  2. ↑ Иванов В. В. Русский мифологион: учебное пособие. — Петрозаводск: Изд-во КГПУ, 1998. — С. 120
  3. ↑ Иванов, Топоров, 1991
  4. ↑ Кондратьева Т. Н. Метаморфозы собственного имени: опыт словаря. 2016 елның 18 апрель көнендә архивланган. /науч. ред.: А. Т. Липатов. — Казань: Изд-во Казанского ун-та, 1983. — С. 57
  5. ↑ Панчовски И. Г. Пантеонът на древните славяни и митологията им Булвест-2000, — 1993. — С. 177
  6. ↑ Боголепов М. А. О колебаниях климата Европейской России в историческую эпоху. М., 1908. С. 42.
  7. ↑ Карачун 2016 елның 17 апрель көнендә архивланган. // Мифология. Большой энциклопедический словарь / гл. ред.: Е. М. Мелетинский. — 4-е изд . — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — С. 278
  8. ↑ Карачун 2016 елның 21 август көнендә архивланган. // Мифы народов мира: Энциклопедия. / Гл. ред. С. А. Токарев. Т. 1. — М.: «Советская энциклопедия», 1982. — С. 623
  9. ↑ Назиров Р. Г. Истоки сюжета «Кащеева смерть в яйце» 2017 елның 15 декабрь көнендә архивланган. // Фольклор народов РСФСР. Современное состояние фольклорных традиций и их взаимодействие. Уфа: Издание Башкирского государственного университета, 1989. Вып. 16. С. 36
  10. ↑ Костюхин Е. А. Древняя Русь в рыцарском ореоле(үле сылтама) // Приключения славянских витязей. М.: Современник, 1988. С. 5-20.
  11. ↑ Плисецкий М. М. Героико-эпический стиль в восточнославянских колядках // Обряды и обрядовый фольклор 2020 елның 30 октябрь көнендә архивланган. / Институт этнографии имени Н. Н. Миклухо-Маклая АН СССР; отв. ред. В. К. Соколова. М.: Наука, 1982. С. 190
  12. ↑ Рождество Иисуса Христа // Сумцов Н. Ф. Очерки истории южно-русских апокрифических сказаний и песен. Киев: Тип. А. Давиденко, 1888. С. 67
  13. ↑ Украинско-молдавские этнокультурные взаимосвязи в период социализма / Отв. ред. М. Н. Губогло. Киев: Наукова думка, 1987. С. 249.
  14. ↑ Попович Ю. В. Молдавские новогодние праздники: XIX-начало XX в. 2016 елның 18 апрель көнендә архивланган. Кишинев: Штиинца, 1974. С. 144.

Әдәбият

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Валенцова М. М. Карачун // Славянские древности: Этнолингвистический словарь / Под ред. Н. И. Толстого; Институт славяноведения РАН. — М.: Международные отношения, 1999. — Т. 2. — С. 468—469. — ISBN 5-7133-0982-7.
  • Иванов В. В., Топоров В. Н. Карачун // Мифологический словарь / Гл. ред. Е. М. Мелетинский. — М.: Советская энциклопедия, 1991. — С. 350. — ISBN 5-85270-068-1.
  • Невский Д. «Славянские обряды родового круга. Древняя сила предков».
  • Мудрова И. «Словарь славянской мифологии». М.: Центрполиграф. 2010. ISBN 978-5-9524-4541-3
  • Святский Д. О. Очерки истории астрономии в Древней Руси. Часть I Солнцеворот и солнечные праздники // Историко-астрономические исследования, Том 7. — М.: Физматгиз, 1961. — С. 71–130.
  • Хронов А., Бурдакова Т. «Русский Север: Архангельская и Вологодская области. Европейская часть России». Litres, 2015. ISBN 5-457-01279-4, ISBN 978-5-457-01279-0.
  • Карачун // Мифологический словарь / гл. ред. Е. М. Мелетинский. — М. : Советская энциклопедия, 1990. — 672 с., 16 л. ил. — ISBN 5-85270-032-0.
  • Корочун // Українська мала енциклопедія[uk]: у 8 т (16 кн):. Ком-Ле — 1960. — С. 695—820 / проф. Є. Онацький. — Т. 3. — С. 733. (укр.)
  • Березович Е. Л., Сурикова О. Д. Кто такой восточнославянский карачун? (слово, имя, персонаж) // Вопросы ономастики. — 2023. — Т. 20, № 2. — С. 193–246.

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Карачун&oldid=4161189