Корела җире

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Корела җире latin yazuında])
Корела, X—XIII гасырлар
Корела җире, XIV—XV гасырлар

Корела җире (Кирьяланд, Корела, Карел җире) — X-XVI гасырларда төньяк-көнбатыш Ладога буе территориясенең тарихи исеме. Корел — хәзерге карелларның ата-бабалары нәселе буенча үз исемен ала.

Тарихы[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Кирьялаланд (Карелия җире) турында иң иртә язма истәлекләр Көнбатыш Ауропа чыганакларында — «Легендаризге Олав сагасы», Норвегиянең «Матур тире», «Җир тиресе» һ.б. сагалары җыентыгында бар. Бу чыганакларда X гасыр азагы — XI гасыр башында Норвегия конунгларының Кирьяландка хәрби походлары турында сөйләнә.

Кореланың борынгы рус язма чыганакларында беренче тапкыр Бөек Новгородның 590нчы берестян грамотасында искә алына.

XIII гасырга кадәр Корела һәм Новгород җире арасындагы мөнәсәбәтләр союзник-конфедератив булып тора. Новгород һәмкорелларның берлек элемтәләре Швеция экспансиясенә каршы торуда мәнфәгатьләр каршылыгына туры килүгә корылган. Новгородта булу билгесе булып Корела тарафыннан түләнә торган ясак торган. «Рус җиренең һәлак булуы турында» сүздә (XIII гасыр уртасы), Россия кенәзлекләре белән чик буе территорияләрен күчергәндә, Корела мөстәкыйль территория буларак бүлеп бирелгән.

Ганзия берлеге (1259-1263) белән килешү нигезендә, Бөек Новгород Кореладагы ганзия сәүдәгәрләренең куркынычсызлыгы өчен җаваплылыкны үз өстенә алмаган.

1270 елдан башлап Корела Новгород волосте составында булган.

1293 елдан шведларның Финляндиядә экспансиясе барнышында Новгород белән бәрелешләр Корела территориясендә була.

1302 елда Кореланың Төньяк Норвегиягә кабат һөҗүмнәре билгеле.

XIV гасыр башыннан Корела җиренең Ладога буе өлеше Новгород белән билгеләнгәнна местнигы идарә иткән. Ладогабуе өлешендә наместник резиденциясе итеп Корела ныгытмасы билгеләнгән.

1323 елда, нәтиҗәдә, 30 елга якын хәрби гамәлләр, Швеция Корольлеге һәм Новгород Республикасы арасында төзелгән Ореховецкий килешүе буенча, Кореяла көньяктан төньякка бүленә. Швед Корольлеге һәм Новгород Республикасы арасында дәүләт чиге Сестра елгасы буенча, төньякта Сайма күленә кадәр һәм аннары төньяк-көнбатышта Ботаника култыгы ярына кадәр урнаштырылган. Кореланың Новгород өлеше — Новгород җиренең су пятинасы составына, шведлар Швед Корольлегенең Финляндия Герцоглыгының Выборг Лены составына керә. Ореховецкий килешүе буенча беренче тапкыр рәсми рәвештә яңа административ өлкә — Корела җире турыдан-туры Новгород карамагына кергән дип искә алынган.[1]

1478 елда, Мәскәү - Новгород сугышы нәтиҗәсендә бөек кенәз Иван III кенәзе державасына кушылганнан соң (1477-1478), Новгород наместниклыгының Ладога буе өлеше административ мөстәкыйль Корела өязенә бүлеп бирелә.

Искәрмәләр[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  1. Корельская земля // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Чыганаклар[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

  • Панкрушев Г. А. Племена Карелии в эпоху неолита и раннего металла. — М.,Л.: Наука, 1964. — 150 с.:табл.
  • А. И. Сакса Карельская земля в XII—XIV вв. — Л., 1984.
  • А. И. Сакса Комплекс археологических памятников деревни Ольховки. — Л., 1984.
  • А. И. Сакса Город Корела — центр Приладожской Карелии // Рукопись из фондов Приозерского краеведческого музея. 1988
  • А. И. Сакса Корела. // Финны в Европе VI—XV вв. — М., 1990. (в соавт. в В. А. Тюленевым)